Экономика | Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік

Мазмұны

Кіріспе

I-Тарау.Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік

1.1 ҚР-ғы кәсіпкерліктің дамуының жолдары (бағыттары)

1.2 Кәсіпкерліктің мәні және маңызы

1.3 Кәсіпкерліктің түрлері

1.4 ҚР-ғы кәсіпкерліктің классификациясы

II-Тарау. Кәсіпкерлікті дамытудың шетелдік тәжірибелері
2.1 АҚШ-та кәсіпкерлікті ұйымдастыру ерекшеліктері.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

I-Тарау.Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік

1.1 ҚР-ғы кәсіпкерліктің дамуының жолдары (бағыттары)


Негізінен, қазір Қазақстанда кәсіпкерлік ісі үлкен жетістіктерге жетіп жатқан жоқ. Сөз жоқ, көптеген тиімді , дұрыс заңдар қабылданып жатыр, бірақ олардың бірі іске асса, екіншілері іске толығымен асып жатқан жоқ. Бір жағынан, осы кәсіпкерліктің дамуына көптеген кедергілер болғалы тұр, солардың бірқатарын қарастыратын болсақ, ол біріншіден бақылаушы органдар мен жергілікті әкімдер жанынан құрылған комиссиялардың үсті-үстіне тексерулер жүргізіп, кәсіпкер қызметіне заңсыз санкциялар қолданатындығы екен. Тіпті олар соттың шешімінсіз кәсіпкердің жұмысын тоқтатып тастайтын да көрінеді.
Екіншіден, жергілікті атқарушы органдар тарапынан қабылданатын қосымша шешімдер мен қойылатын талаптар;
Үшіншіден, түрлі ведомствалар мен құрылымдар тарапынан тексерулердің сансыз көптігі;
Төртіншіден, кейбір мәселелерде кәсіпкердің құқықтық сауатының төмендігі;
Бесіншіден, өзекті осы салаға бірыңғай мемлекет бақылау жасау саясатының жетіспей жатқандығы және осы сияқты көптеген кедергілер бар.
Қазақстандағы нарықтық экономиканың даму өзгешелігіне көңіл аударған кезде республикадағы кәсіпкерліктің елеулі түрде қайшылықты қалыптасуын көруге болады. Мысалы, Трансұлттық корпорация, Қаржы-өндірістік топтар сияқты ірі корпорациялар түріндегі кәсіпкерліктің тиімділігіне қарамастан оларды қысқа мерзім ішінде құру, жүзеге асыру өте қиын мәселе. Сонымен бірге, кәсіпкерліктің шағын нысандарын дамытуға кейбір ұйымдық және құрылымдық факторлар кедергі жасайды.
Кәсіпкерлікті дамытпайынша, қазіргі кездегі экономиканы қалпына келтіру мен дамыту мүмкін емес, өйткені қазірде бизнес нарықтық қатынастарда үнемі қайта өндіріп өндіріп отыратын орта болып табылады. Қазіргі жағдайда тек бизнес қана республика мен облыс экономикасын жандандыруға қабілетті. Сондықтан да кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау жасау мен ынталандыру жалпыұлттық басымдыққа айналды. Қазақстанда іс жүзінде кәсіпкерлікті қолдау және қорғау жөнінде заңдар қалыптасты, олар үнемі жетілдіруде.
«Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» Үкімет қаулысымен «Кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі қоғамдастық-сараптамалық комиссиялар» деген түсінік енгізілді және осы аталған комиссияның қызметі мен құрамы заңды түрде бекітілді. Бұл үкіметтік емес ұйымдардың ролін күшейтуге, атқарушы өкіметтң шешімдерін дайындауға кәсіпкерді кеңінен қатыстыруға, бизнес саласында бастамашылықты дамытуға жәрдем көрсетуге және оларды аймақтағы көкейкесті проблемаларды шешуге бағыттауға мүмкіндік береді.
Қазіргі кәсіпкерлік саласындағы қолданылып жүрген заңдар нарықтық экономиканың түбегейлі талаптарына толығынан жауап беріп жүр. Осының өзі алға ілгерілушіліктің негізі бола алады. Кәсіпкерлікті қолдау әрі дамыту мәселелері жөнінде сарапшылық кеңестерінің негізгі міндеттері:
• кәсіпкерлік саласында мемлекеттік саясатты әзірлеу және іске асыруда консультациялық көмек;
• кәсіпкерлікті қорғау мен дамытудың құқықтық нормаларын жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлеу;
• мемлекеттік органдар мен ұйымдардың кәсіпкерлік субъектілерімен өзараіс-қимылы әрі ынтымақтастығы мәселелері жөніндегі құжаттарды дайындауға жәрдемдесу болып табылады.
Тағы да Қазқстанда қабылданған заңдарға мән беретін болсақ, 1993 жылы 10-шы наурызда ҚР Министрлер кабинеті №207 –де «Жастар кәсіпкерліктерінің республикалық фонды», ал 1993 жылдың қыркүйек айының 15-нде «кәсіпкерлік орталығының құрылу тәртібі» жайлы заңдар қабылданған. Содан кейін біраз жылдар өтп, көптеген экономикалық және заңдық өзгерістер болды. Көптеген бизнестің кәсіпкерлері пайда болды.
Қазақстан кәсіпкерлерінің 10-форумында берілген Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасын орындау мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысы бойынша Орталық және Жергілікті атқарушы органдар 2003 жылғы 1 қаңтар – 1 қазан аралығында салық төлеушінің өтініші оларды жүргізу үшін негіз болатын салық тексерістерін, ыңғайласпа салық тексерістері мен хронометраждық зерттеулерді, қылмыстық әрекеттер мен әкімшілік құқық бұзушылықтың жолын кесу мақсатында заңнамаға сәйкес жүргізілетін тексерістерді, сондай-ақ конституциялық құрылысты, қоғамдық тәртіпті, адамдардың құқықтары мен бостандықтарын, Қазақстан Республикасының халқының санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқаты туралы заңнамасы нормаларын бұзуға бағытталған іс-әрекеттерді болдырмау үшін жүргізілетін тексерістерді қоспағанда, кәсіпкерлік субъектілерін тексеруді тоқтатсын деген қаулы қабылданған. Және осында айта кететін басты мәселе – осы тоғыз ай ішінде кәсіпкерлік қызметтен Республикалық бюджетке 29953 млн. тенге табыс түскен. Бұл әрине өте жақсы көрсеткіш, бірақ осы мораториядан кейін мемлекеттегі кәсіпкерлік жағдай бұрынғы қалпына келді. Яғни ол міндетті түрде салық төлеу, мемлекет тарапынан қысым көру және тағы да басқа жағдайлар. Осыған байланысты мысал келтіретін болсақ, кәсіпкерлердің көпшілігі қосылған құнға деген салық мөлшерлемесі шамадан тыс жоғары деп санайды. Соның нәтижесінде кәсіпорындар өздерінің өнімдеріне деген бағаны төмендету мүмкіндіктерінен айырылып, өндіріс көлемін қысқартуға мәжбүр болғандықтан, ондағы жұмыс орындары да азайып, жұмыссыздық өседі. Қосылған құнға деген салықтың салмағы тұтынушыларға өседі, олардың қабілеттілігін төмендетіп қана қоймай, бағаны өсіруге итермелеу арқылы инфляцияны күшейтеді.
Шет елдік тәжірибе
Дамыған елдердің көпшілігінде экономикалық өсудің шешуі бір факторы бизнесті жан-жақты дамыту болып табылады. Олардағы кәсіпорындардың жалпы санының ішінде фирмалардың үлесі 80 – нен 99 пайызға дейінгі мөлшерді қамтып, елдің жалпы ұлттық өнімінің 50 пайызға жуығын өндіруді қамтамасыз етіп отыр. Кәсіпорындардың шаруашалақты жүргізуге икемділігі – ғылыми – техникалық прогрестің негізгі бір қозғаушы күшіне айналған.
Мысалға, Жапонияда концерндер мен басқа да ірі кәсіпорындар Жапония экономикасы «айсбергінің шыңы» ғана деп айтуға болады. Бұл жерде бизнес өзара бәсекеге түсіп қана қоймай, сонымен қатар қызмет ету саласын бөлісу негізігде бірін-бірі толықтырып отырады. Жапонияда бірқатар салаларда, атап айтқанда, аяқ киім, тігін және галантерея өндірісінде, дәрі-дәрмек құрастырушы бұйымдармен конструкциялар өндіруде, бөлшек саудада қызмет көрсету саласында өндірістік және тұрмыстық техникаларды жөндеп, қалпына келтіруде бизнес басым орын алады.
Әсіресе соңғы кезеңдерде АҚШ-та да бизнес кеңінен дамып отыр. Ол жұмыскерлер саны 50 адамға дейінгі фирмалардың жиынтығы болып табылады. Бұл фирмалар американдық барлық барлық фирмалардың 99 пайызын құрайды. Бұлардың негізгі бөлігі ұсақ, көбінесе жанұялық немесе жеке кәсіпорындар. Мұндай фирмалардың 87 пайызында саны 20-дан аспайтын, ал 80 пайызында 10-нан аспайтын адам жұмыс істейді. АҚШ-та фирмалар жалпы ұлттық өнімнің 40 пайызын өндіреді, оның ішінде өңдеуші өнеркәсіпте - 21 пайыз, құрылыста 80, ал көтерме саудада – 86, қызмет көрсету саласында – 81 пайыз.
АҚШ экономикасында олар ғылыми-техникалық прогресс саласына жататын барлық жаңалықтарды жасаудың, игерудің және өндіріске енгізудің тең жартысына жуығын қамтамасыз етеді.
Германияда кәсіпкерліктің басты сипаттамасы – ең алдымен меншік құқы мен кәсіпорынды тікелей басқарудың бірлігі болып табылады. Екінші сипаттама – кәсіпорын қызметінің айшықтылығы, оның көлемінің шектеулігі, қожайын мен жұмыскер арасындағы өзіндік ерекше қатынас сипатын білдіріп, өндірістің түпкі нәтижесі үшін екі жақтың да бірдей мүдделілігін, ынталылығын тудырады. Үшіншіден, кәсіпорын өмірінде басқарушы ролінің ерекше маңыздылығы : ол шаруашылықтың нәтижелігіне тек қана мүлік иесі болғандықтан ғана емес, сонымен бірге оның өзінің де өндіріспен де тікелей айналысып, оны ұйымдастыруға барлық жағынан қатысуынан көрінеді. Төртінші – істі жанұялық негізде жүргізу, яғни кәсіпорын қызметін нәтижелі ұйымдастыруға, жүргізуге атадан балаға мұра ретінде машықтану. Бесіншіден – кәсіпкерліктің тағы бір сипатты белгісі ретінде кәсіпорынды қаржыландыру мәселесін айтуға болады. Егер алыптар қажетті ресурстарды негізінен капитал нарығы арқылы алатын болса, ал кәсіпорындар банктердің аздаған несиелеріне арқа сүйейді, сондықтан да олар үшін қаржыландыру мәселесі басты проблема болып табылады.
Кәсіпкерліктің барлық кешенді ішкі және сыртқы проблемалары олардың өз күшімен шешілуі мүмкін емес. Германияда бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесінің негізінде жатқан басты принцип - өздігінен, мүмкіндігінше, өз бетінше дамуды барынша ынталандыратын көмек беру болып табылады. Бағдарламаның мақсаты – бизнестің тиімділігімен бәсекеге қабілеттілігін арттыру. Осыған байланысты мынадай шараларды атап өтуге болады. Фирмалардың позицияларын нығайтуға байланысты - картельдік құқық. Картель қызметін қадағалаушы ведомство кәсіпорындардың кооперациялануына жеңілдік жасайды. Бизнеске қолдау жасаудағы құрылымдық-саяси шаралардың тағы бір бөлігі меелекеттік тапсырмаларды бөлуге қатысудағы олардың құқықтың жағынантеңдігін қамтамасыз ету. Тағы салық салудағы жеңілдіктер. Германияның жаңа аймақтарында қазіргі кезде кеңінен пайдаланылып жүрген бұл жұмыстың 3 түрі бар: 1. амортизациялық аударымдардың арнайы нормалары; 2 пайданың салқ салынбайтын резервтерін жасау; 3 салық ведомстволары төлейтін инвестициялық үстемелер.
Қаржы жағынан қолдау. Федералды үкімет тарапынан берілетін салыстырмалы түрде пайыз ставкасы төмен және жеңілдік жағдайын пайдалана отырып, ақшаны қайтаруға мүмкіндік тудыратын несиелер – бизнес үшін айтарлықтай қамқорлық болып табылады. Жаңа жұмыс орындарын ашу мен экономиканың аймықтық құрылымын жақсартуға ынталандыратын арнайы несиелерді жергілікті үкіметтер береді. Инновациялық салаға көмек. Ол көмектің ұйымдық формалары әралуан: индустриалды және ғылыми парктер, жұмыс бабына қарай бөлмелер бере алатын, ақпараттық банктерге енуге, консультацияларға, капиталдарға қатысуға рұқсат беретін мүмкіндіктері бар инновациялық орталықтар. Бизнес саласында инновацияны мемлекеттік қолдау олардың ғылыми мекемелермен бірлесіп жұмыс істеуіне көмектесу, қажетті ақпараттық және консультациялық инфрақұрылымды жасау, технологияны алуды жеңілдету ғылыми қызметкерлерді жәрдемдесу жұмыстары арқылы іс жүзіне асырылады.
Кәсіпкерлер мен менеджерлердің білімін жетілдіруге көмек. Кәсіпкерлерді оқыту жаңа кәсіпорын құрушылар үшін арнайы семинарларды тұрақты түрде өткізіп тұратын сауда-өнеркәсіптік палаталар жүйесінде жүргізіледі. Ақпараттардың маңызды көзі ретінде сыртқы сауда және нақты белгілі бір елдердің рыногына шығу жөніндегі проблемалар бойынша ұйымдастырылатын кездесулерді атауға болады.
Консультациялық қызмет. Мемлекеттік органдар, бір жағынан кәсіпкерлерге арнайы мамандардың қызметі арқылы кһөмек көрсетеді; екінші жағынан, жеке консультация жүргізген жағдайда фирмалардың ол үшін жұмсайтын шығындарының айтарлықтай бөлігін өтеуді өз мойнына алды.
Енді біз осы шет елдік, атап айтқанда, германиялық тәжірибені өзіміздің отандық кәсіпкерлік проблемаларын шешуге қолдану мүмкіндіктері жөніндегі мәселелерді қарастыруымыз керек. Ол өз алдына жеке қарастыруды қажет ететін мәселе. Соған қарамастан, біздің ойымызша, аталған мәселелер біз үшін творчестволықпен ой елегінен өткізуді және соның негізінде пайдалы ұсыныстар жасауды талап
1.2 Кәсіпкерліктің мәні және маңызы

Кәсіпкерлік ұғымының тарихи орта ғасырдан басталады. Тіпті сол кезеңдерде саудагерлер, қолөнершілер, үгіттеушілер бастаушы кәсіпкерлер ретінде болған. Орта ғасырларда «кәсіпкер» деген термин одан да бұрынғы «антрепренер», яғни француз сөзі «делдалдық» екі мағынада қолданылды: 1) түрлі мереке мен музыкалық көріністі ұйымдастырушы; 2) өндірістік немесе құрылыс жобаларын басқарушы. Ал «кәсіпкерлік» ұғымын ең алғаш ХVIII ғасырдың басында ағылшын экономисі Ричард Контильон....