Әлеуметтану | Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алғаннан кейінгі әлеуметтік жағдайы

Мазмұны
І. Кіріспе....................................................................5
ІІ. Негізгі бөлім
1. Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алғаннан кейінгі әлеуметтік жағдайы………………………6
2. 1991 -1999 жылдар аралығындағы ішкі саяси жағдайы, көші – қон мәселесі………………………….....8
3. Қазақстанның 1991-жылдан осы күнге дейінгі демографиялық хал ахуал……………………………….. 13
1. Қорытынды...........................................................................................20
3. Пайдаланған әдебиеттер тізімі...........................................................21
2. Қосымша (диаграмма) кесте 1,2.......................................................21
Кіріспе
Қазақстан Республика болып жарияланғаннан кейін еліміздің тәуелсіздігінің тұрақтылығы ретінде 1993 ж өз конституциямызды қабылдап демократиялы ел ретінде жарияландық. Ел басшылығы яғни басты байлығы халық демекші халқымыз тарихында ең ауыр жағдайларды бастан кешірді. Патшалық Ресейді алсақта, кеңестік өкіметті алсақта қазақтың саны көрші одақтас тыстас түркі халықтарынан саны жағынан азшылықты құрап келді.
Оған себеп 1930 жылдардағы алапат ашаршылықтан қазақ халқы 2 млн-дай адамнан айырылды десе кейбір деректерде Н.Е.Масанов қазақ халқын 1794,4 мың қазақ яғни 46,8%-құраған халық қырылғын дейді. Жалпы 1937 ж жалпы одақтық санақ кезнде халық санының 10%-ы кірмей қалған онын саясат астарына үңілуден басқа шара қалмады. Қазақстанның қазіргі таңдағы демографиялық хал ахуалын зерттеп оны түпкілікті зерттеу жасаушы, зерттеуші ғалымдарымыз саусақты санарлықтай-ақ. Осы тақырыпта оның барынша шындық әлпетін алып көрсету болатын оны алдағы зерттеулер қорытындыларынан қорытынды нәтиже айтармыз. Зерттеудің нысаны ретінде алынады. Қазақстан Республикасындағы қалыптасқан халық қоныстануының жүйесі және халықтың демографиялық әулеті болуымен қатар әлем қауымдастығы алдында назарда тұрғанын ерекше халқымыздың демографиялық ғылымының неізгі бағыттары өкілдерінің және халықтар жалпы ғалымдардың еңбектері болып табылады. Зерттеуді әдістемелік қамтамасыз ету мәселесі бағдарламалық тәсілдер, жүйелік және картографиялық әдістерді құрылымдық әрекеттік жолдар әдістемелерін т.б. қамтиды. Соларды қамти отырып зерттеу жұмыстарын жүргізсек статистикалық мәліметтермен сәйкестендіріп толықтыру болып табылатын және көптеген мәліметтерді салыстырмалы түрде баяндай болып табылатынын айта аламыз.
1. Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алғаннан кейінгі әлеуметтік жағдайы.
Қазақстанның қоныстануы қазіргі даму кезеңіндегі халықтың өзгерістері үрдісінің теориялық негізінің экономикалық географиялық мәні зор. Қазақстан Республикамыздың 1991 жылдан бері әлеуметтік жағдайы одақ ыдырағаннан кейін жағдайы экономикасы құлдырап, кеткені бәрімізге мәлім. Тәуелсіздігіміздің шаңырағын биіктете түсуде көптеген істер атқарылды деуге болады. 1991-2006 жылдар аралығында Республикамыздың халық саны мен және табиғи өсім мәселелерінің, көші қондық процестердің нәтижелері әсерінің және нарықтық қатынастардың әлеуметтік таптардың үлес салмағына тигізген ықпалының мән жайы әр түрліше болды деуге болады. 2000 жылы зерттеулерден статистика мәселесінше туудан өлім басымырақ па деген заман қазақстан газетінің 1999 ж сәуір айындағы мақалаларында айтылып өткендей. Соғыстан кейінгі жылмен 1992 жылдан 1999 жылға дейінгі аралықта өкім кері кетті деп жазады. Бұл айтылғандарға елбасымыз Н.Ә.Назарбаев 2030 бағдарламасында, халыққа жолдауында дамуымыздың келеңсіз жағдайлары қатарына демографиялық өнімсіздігімізді жатқыза отырып 1992 ж бастап соғыстан кейнгі 50жыл ішінде біздің халқымыздың саны қысқара бастады деп айтуынан байқауға болады.
1999 ж халық санағы мен салыстырғанда халық саны 1 миллион 246 мың адамға 7,7%ға азайған.
Халқымыздың осы демография-түсінігіне сипатама берер кетер болсақ көпшілік қауым демографияны халық санағын жүргізу, санын өсіру туралы деп түсінсе кейбіреулер оның өзіне бірталай анықтама беріп өтіп кете береді.
Бұлай әншейін айтылып кетпейтін мемлекет жағдайын ойлайтын министрліктер ұғмында мынаны түсіндіреді. Демос – грекшеден халық графос - жазамын сонымен халық туралы ғылым немесе халық туралы жазамын дегенді айтса, мемлекет үшін қоғамды құру үшін адам ресурстары өте күшті толқынды яғни демографиялық жарылыстың қажет екенінде түсінеді. 1991 – 1995 жылдар аралығында елде әлеуметтік әлеуметтік жағдай күрт нашарлап қаржы тапшылығы сезілген болатын. Ол денсаулықтарында ауру сырқау мәселесі денсаулық сақтау министрлігінің архивінде сақталған кейбір ресми емес деректерге сүйнер болса бұл жерде нақты және нақты емес дәлелді сипаттауда. Халықтың өмір сүру деңгейін жас есеп мөлшері мен есептесек еркектер 8 жасқа әйелдер 3 жасқа дейінгі өмір сүру ұзақтығымен айтуымызға болады. 1992 ж Алматыда құрылған Тәуелсіз Достастық Мемлекеттер ұйымы құрылумен еркін шекаралық сауда саттық мәселелерді шешуге біраз келісімдерге қол жеткізсе де кейін нәтижелері көріне бастауы. Шетелдер мен қарым-қатынастар дипломатиялық қарым-қатынастар ішінде бірінші болып Туркия елімен біздің елде Алматы да дипломатиялық Кеңсесі ашылды. Бұл алғаш Қазақстанға көмек қолын созған мемлекет ретінде тарихта қалғаны рас қорытындылай кетсек. Еліміздің еңсесін көтеріп тіке тұруға талпыныс жасауынан елдің жоспарлы түрде дамуын көрегендік саясаткерлердің жүргізген келісімді саясаты. Нәтижесінде барынша мемлекеттік мекемелер т.б. меншіктер жекелендірілді. Кәсіпкерлік мекемелер ашуға еркіндік берілуі. Халықтың өзінің еркін жұмыс жасауына толықтан дерлік мүмкіндіктер жасап берді. Соның нәтижесінде қоса елде сырттан немесе алпауыт компаниялар инвестициясын тарту шаралары жүргізіліп мұздап қалған өндірістерді жандандыруға ат салу еді. Жалпы 1991 ден 1999 халық санғына дейін әлеуметтік жағдай ТМД елдері ішінде қалыпты жағдайды ұстап тұрды дейді. Жалпылама осылай өрбігенін көруге болады.
2. 1991-2006 жылдар аралығындағы ішкі саяси жағдай және көші қон мәселесі.
Еліміздің сонау ғасырлар бойы қойнауында жатқан өткені мен бүгінгі тәуелсіздік туын көтеріп егемендік жариялаған заманы арасында азаттық үшін жан ашырлық табанды күреске толы қанша оқиғалар болғаны белгілі. Соның ішінде өткен 20ғ отандық тарихымызға үлкен үлес өзгерістер енгізген дәуір ретінде кіргенін тілге тиен ету керек. Бұл ғасыр қазақ елі үшін қанша қасірет зобалаңға толы ғасыр уақыт десекте, ғасырлар бойы бостандықты ту етіп, егемендік үшін күрескен халқысыздың мақсатына тәуелсіздікке жеткен билікті уақыты болды деуге болады.
Бүгінгі таңда әлемдік қауымдастықта Қазақстан Республикасы өркениетті демократиялық даму жолын таңдаған, нарықтық экономикаға бет бұрған, зайырлы ел ретінде танылып отыр. Міне осы бағытта бүгінде республика басшылығы жүйелі саясат ұстанып отырғанын көруімізге болады. Соның ішінде тәуелсіздік алған жылдардан бастап қазірге дейін өз дербестігін жоғалтпай келе жатқанын көруімізге болады. Біздің елде халықты көбейту керек болып жатса 15 миллион халықты Ресей, Өзбекстан халықтары дегенінде жеткізу үшін күресі бағып жатса Үндістан, Қытай елдері халықтың өсіміне шектеу қойып халықты азайтуды күресіп келеді. Мысалы: Қанша жерден адам ресурстары тапшы болса да шеттен келуші территориясына заңсыз келіссектердің келгенін қаламайды.
1991 – 2006 жылдар аралығында экономикамыздың ішкі өнімі қарқындап өсуі 1997 – 2005 жылдар аралығындағы салыстырмалы рейтинг бойынша жүргізу мәселесінде жан басына шаққанда жылдық табыс ТМД елдері ішін көш басында келуі бұл ішкі экономикалық әлеуметтік жағдайымыздың күн санап көргенін келе жатқанын көруімізге болады. Бұдан бізге ендігі мәселе миграция көші қон мәселесі шешімін таппай келе жатқан мәселен болып келеді. Жалпылама бұл мәселені территория көлеміне қарай халықтың пропорционалдық қатпасын құрып оны оны сақтау көші қон саясатының бірден бір міндеті болып табылады осылайша кейбір жақтарда тиімділікті сақтайды.
Ал енді еліміздің көші-қон саясатын құрудағы тағы бір ерекшелік еліміздің көп ұлттылығы болып табылады шын мәнінде көп ұлтты қоғам Қазақстанда тарихи даму барысында болса да оны кезінде Ресей және Кеңес империяларының жүргізген орталық саясатының бір қыры ретінде қарастыруға толық негіз бар. Әрине қазақтың «ки деген барда, кет деген жоқ» деген аталы сөзінен ескеруге болады. Көші-қон ғымының қазіргі ғылымда бар типологиясына назар аударылып, шет елдік ресмилік және отандық қоғамдық ғылымдағы түрлі теориялық ізденістерге авторлық талдау жасалады. Жалпы көші-қон феноментін зерттеу ауқымын үлкен 4 топқа бөліп қаруға болады. «Бұл теориялық ізденістердің бірінші тобында көші-қон мәселесі халықтың өзіндік қозғалмалылығы ретінде қарастырылады оның бір елдің ішінде орын ауыстыруы салалық территориялық, кәсіптік және әлеуметтік қалта орнығыуына байланысты болады» . Бұдан әлі күнге дейін салыстырмалы әлеуметтік т.б. жетекші мәселелердің өзіндік ерекшелігін айтуда бар болғанын көреміз. Қазіргі Қазақстанның ел Президенті өзінің 50 ел қатарына енеміз деген бағдарламасына оның дамыған елдер қатарына енуде экономикамен әлеуметтік жағдайдың Орта Азияның хақ отасында орналасқан Қазақстан көші-қон саясатында басты нысана ретінде қарауға көшіп аш болса қарнын толдыр өзін аш болсан біреуге өкпелеме деген сөзге мынау нарықтық заманда қарсы келуде АҚШ-тағы сияқты. Американдық өмір деген идеялық көзқарас қалай болса біздің ел жақсы тыныш өмір деген идея қақпағы болып тұр оны ашу еліміздің көп ұлтты ел болуымызбен бірге қазақтың әлсіз топ өкілі ретінде қалып қоюына күдікті ойлантар жағдайды әкеліп отыр. Үндістан, Пәкістан,Иран, Тәжікстан, Қырғыстан, Өзбекстан елдерінен халықтар жұмыс табу мақсатымен Ресей жеріне ат басын бұруы Қазақстан оған транзиттік жол ретінде және 100% -к 40%-дан Қазақстан жерінде қалып отыр.
Ол дегеніңіз экономикаға яғни әлеуметтік экономикамызға құмға құйылған су сияқты теңгеміз шет ел асып барады ол бюджеттің кп шығынды талап ететіндігін көреміз. Бұдан шетке ағылып жатқанвалютамыздың құнын есептесек әрбір шетел жұмысшысы еліне 20мың айлық алып кетер болса, жылдық жалақы 240000 ды құралдары ол егер жылына орта есеппен 20000 десек 4800000000 осыншама қаржы ел қазынасынан шығып кетеді. Бұл қаржыны ел азаматтарына қалдыру мүмкін емес екі екі жақты экономикалық әлеуметтік жағдайдың тең еместігін ескерсек біздің айлық жалақыдан аз мөлшерде айлық жалақыға жұмыс істеп арзан жұмысшы күнін құрайтын шетелдіктер ел үкіметіне көптеген қиындықтар туғызуда.
Ендігі тарихқа көз жүгіртер болсақ, ұзақ уақыттар бойы эмиграцияның негізгі ағыны Европадан келіп отырды 1850-1960 жылдары Еуропаны 55 млн-ға жуық одан тастап кетсе, ол бұл сан оның халқының жалпы санның 1910ж эмиграцияда көрсеткіш 18%-ын құрады. Еуропадан ағылып жатқан эмиграция ХХ жүз жылдықта 40 жылдарда Солтүстік Еуропа елдері, Балқан түбегі мемлекеттері және Италия ерекше орынға ие болды. Мәселен, 1901-1930 жылдары Балқан жерінен 1 млн. адам мұхит асып кетті. Деген зерттеуші пікірі және тағы қосымша көп елдердегі соғыстан кейінгі жылдардағы саяси тұрақсыздық жағдайларымен де миграция күші күшіне ене бастады. Осы мәселелерді қарастыра отырып әлемдік тәжірибелерге сүйене отырып саясатты жүргізудің керек екенін айту керек. Бұдан халықтың табиғи өсімінен стихиялық өсімі байқалсада Қазақстанда қазір 50% дан жоғарғысы жастарды құрайтынын ескерсек еліміздің келешегі зор деп білетін. Тәуелсіздіктен кейінгі жылдары ауыл тұрғындары қалаға ауа көшуімен сипатталады одан көретініміз одақ ыдырағанға дейін халықтың 60%-ы ауылда болатын болса қазірқалада 58%- на жуығы қалада тұрады. Қазір ауылдағы өмірге араласу экономиканың өсуімен ауылғакөңіл бөлінуімен қарауға болады. Тәуелсіздік жылдарында отбасы құрушылық көбейгенімен де ажырасушылық одан екі есе көбеюі себептен табиғи өсім бір қалыпты өсіп келеді.
Көші – қон мәселесінде шетелден өз қандастарымызды елге оралту мәселесі күн тәртібі болып отыр. Онда оралмандар мәселесі болып отыр. Ендігі жерде Қазақстан Республикасында көші-қон мәселесін реттеу үшін конституциялық нормативтік актілер қабылданған заңдарға көз жүгіртсек «1990 жылдан бері келесі нормативтік құқықтық актілер қабылданды 1991 жылғы 20желтоқсанда Қазақстан Республикасының» Азаматтық туралы Президенттің Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 19 маусымда шетел азаматтарының азаматтығы жоқ азаматтарға саяси баспана беру туралы жарлығы. Үкіметтің 2000 жылдық 28 қаңтарындағы Қазақстан Республикасына шетел азаматтарына келуін реттеудің жекелеген құқықтық мәселелері туралықаулысы. Қазақстан Республикасының 1997 ж 13 желтоқсандағы халықтың көші-қон туралы Заңы 2001 жылдың 1 наурыз атындағы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес енгізілген өзгертулермен толықтырылған заңдармен бекітті.
Жалпылама алдағы айтылып өткен зерттеулеріне қарасақ көші-қонның өзіндік ерекшеліктері болды деуге болады. Қазақстан көп ұлтты мемлекет және егемендік алғаннан кейінгі демографиялық жағдайы мәз емес. Өзіміз білетіндей Қазақстан Республикасының көші-қон саясатының негізгі мақсаты елдегі көші-қон процестерін реттеу және басқару елдің тұрақты демографиялық дамуы мен мемлекеттік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және мигранттардың құқықтарының бұзылмауына жағдай болып табылады. Шын мәнінде бүгінгі таңда Қазақстандағы көші-қон мәселесін түсіндіруге болады бұл демографиялық өсімге де қатысты.
1. Эмиграция саласында – Қазақстанға патшалық сталиндік режимдер кезінде және тыңайған жерді игеру заманында келген орыс тілді ұлттардың қаптап кете бастауынан көруге болады.
2. Эмиграция саласында кезінде тарихи отанын тастап кетуге мәжбүр болған қазақтардың сольдосы басым.
3. Мемлекеттілік көші-қон саласында ауыл щаруашылығының кіші қалаларындағы өндіріс орындарының құлдырауы нәтижесінде жағдайы болмағандықтан және Семей мен Арал өңіріндегі экологиялық қиын жағдайға байланысты ауылдық жерлер тұрғындарының жаппай көшу тенденциясы байқалса ол қазір тоқтатады деуге болады.
Әрине туған жеріне кетем деушілерге тосқауыл қойып, кедергі жасап жатқан ешкім жоқ, дегенмен көшіп келушілердің 65 пайызы енбекке жарамды, ал 25 пайызы жастар келушілердің 40 пайызының орта және жоғары білімі бар азаматтар екенін ескерсек онда еліміздің қандай шығын көріп отырғанын көру ...........