Экономика | Қазақстан Республикасының қауымдастықтағы

Мазмұны
Кіріспе............................................................................................................3
1. ТМД-дағы ортақ экономикалық қауымдастық түрлері.........................5
2. Қазақстан Республикасының ортақ халықаралық қауымдастықтағы орны........................................................................................................................15
3. Қазақстан Республикасының қауымдастықтағы даму тенденциясы..........................................................................................................21
Қорытынды................................................................................................26
Әдебиеттер тізімі.......................................................................................28
Кіріспе
Бұрынғы Одақтас Республикалардың, өзіндік егеменді мемлекет болып құрлуы экономикалық және әлеуметтік жағынан үлкен қиыншылықтар мен шығындармен жүруде.
Енді жаңа тәуелсіз мемлекеттер алдында күрделі таңдау тұрды. Олар: қол жеткізген тәуелсіздікке шүкіршілік ете отырып, оқшау қалу немесе Батыстың шикізат көзіне айналу, ал енді ең соцғысы бірлескен Еуропалық Одақты мысал ете отырып интеграциялық байланыстарды күшейтіп, кеңестік аймақта элемдік дамуда жаңа бір орталық құру.
Қазіргі таңда жаңа егеменді мемлекеттердің саяси егемендігінің халықаралық - құқықтық құрлу стадиясы аяқталды, сонымен қатар, элеуметтік - экономикалық және валюталық - қаржы жүйесі де құрлып бітті. Бірақ Кеңестер Одағының ыдырауының артықшылықтарымен қатар кемшіліктері де бар. Солардың бірі Кеңес Одағының ыдырауынан кейін біртүтас халықтың шаруашылық кешен қирады, көптеген сауда -экономикалық және өндірістік - технологиялық байланыстар үзіліп қалды. Бірақ мүның тиімді жақтары да бар, яғни бұрынғы отар елдер әлемдік қауымдастыққа өздерін зайырлы, демократиялық, құқықтық мемлекет ретінде таныстыруға мүмкіндік алды.
Бұл жұмыс КСРО-ның ыдырауы мен жаңа тәуелсіз мемлекеттердің құрлуынан кейінгі жағдайлардағы Тэуелсіз Мемлекеттер Достастық ролі мен орнын, жаңа құрлымдағы заман талабына сай интеграциялық үрдістің жүру жолдарын және сол үрдістегі Қазақстан Республикасының позициясын қарастырады. Қазіргі уақытта Қазақстан ТМД-да және жалпы элемдік қауымдастықта демократиялық құндылықтар жолын ұстанушы аймақтың және ғаламдық қауіпсіздікті бекітуде өз үлесін қосуға талпынып отырған мемлекет ретінде элемге эйгілі.
Қазақстан Республикасының халықаралық құқықтың субъектісі ретінде өмір сүруінің алғашқы күндерінен бастап, бұрынғы Одақтың республикалар
арасында жаңа экономикалық және элеуметтік байланыстарды, құру міндеттерді белсенді түрде араласты. Қазақстан Республикасының ТМД-ны құрудағы орны мен ролі көпшілікке мәлім. Президентіміздің ұсынысы бойынша, 1991 жылы желтоқсанда Алматы қаласында он бір тәуелсіз мемлекет басшылары жиналып Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру туралы жариялаған болатын. Содан бері жаңа бірлестік өз өмірін жалғастыруда.
Жұмыстың өзектілігі оның ғылыми-теориялық негізі де дәлелдейді. Қазіргі кезеңде отандық дипламатия қызметінің даму шеңберінде алдыңғы кезекте оның практикалық аспектісі орын алады. Дипламатиялық сферада жұмыс істейтін адамдар үшін, Қазақстанның ТМД елдерімен сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық және басқа да байланыстарын ұйымдастыруда тиімді тұсиарын пайымдауы қажеттіліктерін анықтауда көмек ретінде ғылыми зерттеулердің қажет екендігі белгілі.
Тақырыптың өзектілігін негіздейтін тағы бір факт, қазіргі кезде Қазақстанның ТМД-ның басқа елдермен белсенді қарым-қатынасы және жасалып жатқан екі жақты, көпжақты келісімдер.
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯНЫҢ ДАМУ КЕЗЕНДЕРІ
Қазіргі заманда «экономика» сөзінің түсінігі көп мағынаны білдіреді.
Біріншіден, «экономика» сөзімен игіліктер мен қызметтер керсететін өндірістік және өндірістік емес салалардың жиынтығы ретінде түсіндіріледі, онсыз адамзат қоғамы өмір сүре алмайды. Сондай-ақ, «экономика» сөзімен экономиқалық қатынастар жиынтығы қарастырылады. Осы қатынастар ендіру, бөлу, айырбастау және тұтыну жүйесінде қалыптасады. Бұл қатынастар қоғамның экономиқалық базисін құрап, онда идеологиялык және саяси қондырма орналасады.
Екіншіден, «экономика» сөзін ғылымдар тоғысындағы экономиқалық қатынастарын қызметтік немесе салалық астарын қарастыру деп білеміз. Экономиқалык теорияның өкілдері өндіріс деңгейінің макро - мен микроэкономикасын және интерэкономикасын бөліп қарағанда да «экономика» ұғымын түсіндіреді. Интерэкономика дүниежүзілік шаруашылықтың пайда болуы мен даму заңдылығын сипаттайды. Соңдай-ақ экономиқалық теориада бірнеше экономика түрлерін бөліп қарайды: дәстүрлі, нарықтық, еркін бәсекелік, әкімшілдік-әміршілдік, аралас және басқалары.
Үшіншіден, «экономика» сөзі экономиқалық ғылым жалпы экономиқалык теория ретінде қарастырылады.
Төртіншіден, «экономика» сөзімен окыту пәні ретінде түсіндіріледі. Қоғамдық қатынастар жүйесінде экономикаға ерекше орын беріледі. себебі ол саяси, құқықтық, рухани және басқада қоғамдык, өмір саласының мазмүнын анықтайды. Экономиқалық саясат:жономиканың шоғырланған мағынасын білдіреді. Генетиқалық козкарас тұрғысынан алғанда, саясат экономикадан өрбиді деген сөз. Саяси козқарастар, мекемелер мен қатынастар екінші реттегі байланыстар болып табылады, себебі олар экономиқалық қатынастардан туындайды, олармен анықталады және соларға қызмет жасайды. Өз кезегінде саясат әрдайым коғамдық дамуда ерекше роль атқарады. Экономиқалык. заидардың дамуың адамзат қоғамы саясатты қолдану арқылы жүзеге асырады.
Экономиқалык ғылым — ен ертедегі ғылымдардың бірі. Алғашкы per «экономия» («ойкоіюмия») термині біздің дәуірімізге дейін ІІІ~і ғасырда ертеде грек ойшылдары Ксенофонт (б.д.д. 430-355 жж.) және Арисготель (б.д.д. 384-322 жж.) еңбектерінде пайда болды.
«Ойкономия» (экономия) сөзі ретінде — (үй, шаруашылык) Аристотель құл иеленушілік шаруашылықты жүргізуді ұйымдастыру туралы ұсыныстар жиынтығын түсінген. Кейінірек, осы бір талаптарға сүйене отырып, феодалдық иелікті жүргізу үшін ұсыныстар жиынтығы жасалды.
Экономиқалық (тауарлы-ақша) байланыстардың дамуы феодалдық тұйықтылықты жоюға және мемлекеттің пайда болуына әсер етті. Сол кездері жеке иеліктерді жүргізумен шектелмеді және мемлекеттегі (мемлекет фекше — «полис», «политейя» деген сөз) барлық шаруашылықты жүргізудің жалпы ұлттық ережесін анықтаудың алғашқы талпыныстары пайда болды. Мемлекеттік шаруашылықты жүргізудің жалпы ережесі «саяси экономия» деген атқа ие болды. Алғашкы рет «саяси экономия» деген ұғымды француз сарай қызметкері Антуан Мокретьен қолданды. Ол «Саяси экономия трактаты» (1615 ж.) кітабында Франция елінің шаруашылығын мемлекеттік тұрғыдан басқарудың субъектісі ретінде қарастырды. Бірақ мұны ғылым деп айтуға ерте болатын. Экономиқалық теория ғылым ретінде XVI-XVH-ші ғасырлар тоғысында пайда болды. Осы кезде тауарлы — ақша қатынастары кең дамыды. Оның өзі экономиканын даму зацдылықтарын қарастыру мен зерттеудің бастауы болып табылды.
«Меркантилизм» (итальян сөзі «мерканте» — саудагер, көпес деген ұғымды білдіреді) бірінші экономиқалық ілім болып табылады. Осы ілімінін негізгі мазмұны мынада: меркантилистер байлықтың қайнар кезі мен қоғамның әл-ауқаттылығы. материалдық игіліктер өндірісінде емес, ол тауар мен ақша айналымы саласында болады деп есептеді. Олардың ойынша, қоғамының әл-ауқаттылығына, сыртқы сауданы реттеу, тауарды сыртқа шығару басқа елден әкелуінен артып түруы мен елдегі ақша капиталының (алтын, күміс) жинақталуы арқасында кол жеткізіледі. Меркантилистік саясат елге барынша көп мөлшерде алтын мен күмісті жинауды көздеді. Меркантилизмнің нағыз өкілдері - Вильям Стаффорд (1554-1612 жж.) және Томас Мен (1571-1641 жж.) болып табылады. Қоғам байлығы саудада емес, ол өңдірісте пайда болатындығы туралы идеяны алғашқы рет физиократтар («физиократ» гректің: «физис» — табиғат, «кратос» - өкімет деген екі сөзінен шыккаи) мектебінің еңбектерінде пайда болды. Осы мектептің басты тұлғасы — Франсуа Кенэ (1694-1774 жж.) еді. Ол ұлттық байлыктың кайнар көзі - ауыл шаруашылығындағы еңбек деп есептеді. Кейінірек осы сұрақтар Уильям Петти (1623-1687 жж.), Адам Смит (1723-1790 жж.) және Даври Рикардо (1772-1823 жж.) еңбектерінде де қарастырылды. Олар ұлттық байлықтың қайнар кезі тек ауыл шаруашылығының еңбегі арқылы емес, барлық өндіріс саласындағы еңбектерде (ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп және құрылыс өндірісі) көрінетіндігін айғақ, етті. Осы идеялар «классиқалық» (үлгілі) деген атқа иеленді, сондықтанда бұл ілімінің өкілдері классиқалық экономиқалық мектептің негізін қалаушылар деп аталды.
1. ТМД-дағы ортақ экономикалық қауымдастық түрлері
XXI ғасыр адамзат тарихындағы ең дүбірге толы кезеңі. Әрине, сол дүбірлі оқиғалардың бірі де Кеңес Одағының социалистік лагерінің ыдырауы. Әлемдік қауымдастықтың қатары жаңа тәуелсіз мемлекеттер қатарымен толыға түсті. Бұрынғы Одақтас мемлекеттердің өз тәуелсіздіктерінің аясында экономикалық және элеуметтік қиыншылықтармен бірде жеңіп, бірде жеңіліп дамып келеді. Қазіргі таңда жаңа тәуелсіз мемлекеттердің саяси егемендіктерінің халықаралық саяси стадиясының орнығуы аяқталды деп айтуға болады, тек бүл ғана емес қаржы-валюта, әлеуметтік-экономикалық ж:үйелері де құрлып бітті. Жаңа құрлған мемлекеттер арасындағы қатынастар үзілуге шақ қалды. Көп жылдар бойы орныққан экономикалық байланыстар да әлсірей бастады, ал бүл болса өз кезегінде әрбір жаңа мемлекеттердің экономикасына кері эсерін тигізді.
Осылайша бұрынғы КСРО территориясында жаңа интеграциялық топтар пайда бола бастады: Тэуелсіз Мемлекеттер Достастығы, Кедендік Одақ, Орталық Азиялық Кеңес, ГУУАМ т.б
Орталық Азия мемлекеттерін аймақтық интеграциялау идеясы Біртүтас Экономикалық Кеңістік қү_ру туралы (БЭК) шартқа 1994 жылы 30 сәуірде қол қоюмен нақты жүзеге асты. Қатысушылары Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстан (1998 жылы 26 наурыздаін бастап Тэжікстан шарттың толық қүқықты қатысушысына айналды).
Шартты дамыту тұрғысында 1994 жылы шілдеде президенттердің шешімімен Мемлекетаралық Кеңес және оның негізгі институттары -Премьер-министр кеңесі, Сыртқы Істер Министрінің кеңесі, Қорғаныс Министрлер кеңесі және олардың тұрақты қызмет істейтін жұмыс органы -Атқару комитеті құрылды. Атқарушы комитетке координациялық-кеңестік, болжау-сараптау, ақпараттық қызмет және Мемлекетаралық Кеңес пен оның институттарының шешімдерінің орындалуын бақылау, қадағалау жүктелді. Әрбір мемлекет Мемлекетаралық Кеңесте бір дауысқа ие. Шешім -жалпының келісімімен-консенсус арқылы жүзеге асады. Премьер - министр , Сыртқы Істер Министрлерінің кеңесі, Қауіпсіздік Министрінің кеңесінің мэжілісін жарты жылда, бір реттен кем болмауы тиіс.
Сөз болып отырған уақытта Орталық Азия ынтымақтастық және даму банкін қүру туралы келісімдерге қол қойылды, оның капитала қатысушы мемлекеттердің үлестік жарналарынан қалыптасады. Сонымен бірге Орталық Азия елдеріндегі экономикалық реформалар деңгейіндегі елеулі айырмашылық, Орталық Азия Одағының біршама оқшаулығы осы ұйымның шеңберіндегі жұмыстың жаңа нысандарын қажет етті. Сондықтан Мемлекетаралық Кеңестің мэжілісінде (1998 жылы 17-18 шілде) аймақтық бірлестіктің жаңа атауы - Орталық Азиялық Экономикалық Қауымдастығы (ОАЭҚ) бекітілді. Мемлекетаралық кеңес 1996 жылы тамызында Ресейді байқаушы ретінде қабылдады, 1999 жылы шілдесінде тап осындай мэртебені Грузия, Түркия және Украина алды.
6 қаңтар 1995 жылы Ресей Федерациясы мен Беларусия Республикасы, кейін 20 қаңтарда Қазақстан Республикасы Кедендік Одақ туралы келісімге қол қойды. Іс жүзінде, үш мемлекет үйымдық түрде, көптен бері ойлаған нәрселерін бекітті, бірақ мүны Достастықтың барлық 12 мемлекеті жүзеге асырмады. Бұл қадам экономикалық интеграцияны тереңдетудегі келесі қадамды білдіреді. Бұл одаққа 1996 жылы наурызда Кеден Одағына Қырғызстан Республикасы қосылды. 1996 жылы 26 ақпанда Тэжікстан Республикасы оның толық қүқықты мүшесі болды.
Кеден Одағының құрудағы басты мақсат болып мыналар жарияланды:
• Шаруашылық жүргізуші субъектілердің еркін экономикалық қарым-қатынасына теріс эсерін тигізетін кедергілерді ысыру жолымен мемлекеттердің элеуметтік-экономикалық прогресін қамтамасыз ету;
• Тұрақты экономикалық дамуды, еркін тауар айналымын және шынайы бэсекелестікті қамтамасыз ету;
• Жалпы экономикалық кеңістікті құруда жағдай жасау;
• Кеден Одағына мүше-мемлекеттердің әлемдік рынокқа белсенді шығуына жағдай жасау;....