Салық құқығы | Қазақстан Республикасындағы салық құқығы бұзудың негізгі мәселелері

Мазмұны
1 Тарау. Қазақстан Республикасындағы салық құқығы бұзудың негізгі
мәселелері.
1.1 Салық түсінігі мен оның белгілері.
1.2 Салық құқығын бұзушылықтық пайда болу себептері.
2 Тарау. Салық құқығын бұзғаны үшін жауапкершілік шаралары.
2.1 Салық құқық бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілік шаралары.
2.2 Салық құқын бұзудағы қылмыстық жауапкершілік шаралары.
3 Тарау. Салық органдары.
3.1 Салық құқын бұзудағы жауапкершілік.
Қорытынды.
Кіріспе
Салық құқын бұзу – салық құқы қатынсы субъектілерінің, осы қоғамдық қатынастардың құқық мен мүдделерін бұзатын, ол үшін заңмен белгіленген қаржы, әкімшілік немесе қылмыстық сипатынан жауапкершілік бекітілген қасақана немесе қасақана емес кінәлі әрекеті. Салық құқын бұзушылықтың құқықтық қарсылығы осы әрекеттің құқықтық нысанын сақтамауда, ал айыпкерлік осы бұзушылық қасақана немес айбайсыздықты жасалуынан тұрады.
Салық құқын бұзудың мұндай анықтамасын осы тақырыпшаға көптеген жұмыстардан шығаруға болады, сонымен қатар көптеген жұмыстар салық құқна қатысушылардың жауапкершіліктерінің және құқықтарының түрлер сипатталған, бірақ қоғамдық қатынастың мәні толығымен ашпаған.
Салық құқық қатынасының субъектісі дегеніміз не? Осы құқықтық институтты бірнеше негіз арқыл жіктелуі мүмкін:
- келу орнын байланысты (кіріс қайнар көзі бойынша);
- заңды статусы бойынша (заңды және физикалық тұлға);
- міндеттері мен құқы бойынша оыс жұмыстың тақырыбын аша отырып жекелеген авторлар субъектінің ұғымын заңды және
жай тұлғалардың резиденттер мен нерезиденттердің позициясында қарастырылады немесе барлық субъектіні емес белгілі топты ғана қамтиды.
Осы жұмыстардың авторлары оны екі негіз бойынша жіктей отырып жазады, мен осы жұмысты соңғы негіз бойынша топтарға бөлдім:
- салық төлеушілер;
- салық органдары;
- салық органдары.
Менің зерттеуімнің негізгі объектісі салық қатынасының қайсібір субъектісі жасап салық құқын бұзушылық.
1 Тарау. Қазақстан Республикасындағы салық құқығы бұзудың негізгі
мәселелері.
1.1 Салық түсінігі мен оның белгілері
Кез-келген мемлекет, өзінің жеке қаржы базасы болғанда, басқалай айтқанда, өзінің қызметін жүзеге асыру процесінде пайда болатын, шығындарды жабу мен өзінің аппаратын ұстауға ақшасы болған ғана өмір сүреді. Сонымен қатар, ақша материалды өндіріс сферасының өнімі болып есептеледі, ал мемлекет табиғаты бойынша басқару қызметінің бір түрі бола отырып оған қатысты емес. Басқаша айтқанда, нақты мемлекеттік қызметкердің жеке қарастырылған еңбегі, жалпы мемлекеттік аппараттың тұтас қызметі сияқты сөзсіз қоғамдық пайдалы сипатта бола отырып, құны ретінде ақша болатын өнімді құрмайды. Осы күштің арқасында мемлекет ақшаны табуы оның қарсылық қызметінің «мемлекеттің қызметін қамтамасыз ету үшін керекті ақшалай қаражаттард мобилизациялау» және мемлекеттің ақшалай қорын құру» деп аталатын элементтері құрайды.
Мемлекет өзіне ақшалай қаражаттарды әр түрлі тәсілдемен табады: бір жағдайларда ол ақшаның иесінің мемлекетке өз еркіменен беруіне, яғни классикалық әдісі ретіндегі мемлекеттік займдар (ішкі және сыртқы) түріне негізделген тәсілді қолданады: келесі жағдайдарда классикалық әдісі ретінде салықтар қолданылатын.
Мәжбүрлі салымдар жалпымен ақшаны алу.
Салықтар, әскери салым мен банк салығы сияқты, мемлекеттің өзіне ақша тауының ең ежелгі тәсілі. Әйгілі, революцияға дейінгі қаржігер, П.П. Генцель бұл жөнінде былай деді «ежелгі әлемнің өзінде-ақ салықтың техникалық тәсілдері, әртүрлі қаржылар мен салымның талғамды тәсілдері белгілі болған».
Мемлекетті қаржыландырудың негізгі қайнар – көзі ретіндегі салықтың мәні мемлекеттің кейпінде (социалистік немесе буржуазиялық), кономика кейпін де «ол жеке немесе мемлекеттік меншікке негізделген) өзгерте алмайды, өйткені бұл мәндер келесі өтпелі экономикалық факторлармен анықталады: мемлекеттік қызметкерлердің еңбегі өзінің қоғамдық пайдалығы мен өзінің қоғамдық пайдалылығы мен мәні бойынша ақша түрінде сипатталатын құнды құрай алмайды; осыған байланысьы біріншіден, мемлекет ақшаны жан-жақтан іздеуі керек, анғырақ айтқанда құнды өндіре отырып, оны жасайтындардан алады.
Мемлекеттің кейпі, экономиканың кейпі сияқты салықтың фискалды саясатын анық көрінбеуге мүмкіндік бере отырып, салық салу механизміне ғана әсер ете алады. Салықтың мәнін түсінуде Адам Смиттің еңбектері үлкен мәнге ие. Ол салық салу теориясының классикасы, оның көзқарасы барлық қазіргі заманғы мемлекеттердің салық жүйесінің түйіні болып есептеледі. Смит салықтар жауап беруі керек талаптарды, яғни салық салудың келесі принциптерін бөлді: салықтардың заңды тәртібін / Смит бойынша салық – мемлекет арқылы оның көлемі мен төлеу тәртібін қарастыратын заң нысанындағы жүйе. Мемлекеттің салық салу құқы мемлекет пен оның ұжымдарының қоғам мен жеке тұлғалар мүддесі үшін керектігінен шығады; бірқалыптылығы/ әр –кім мемлекетті қолдауға мемлекеттің қорғауы арқылы қолданатын өзінің кірісіне сәйкес қатысуы керек); анықтылығы (салық төлеушіге төлемнің уақыты, орны, тәсілі мен көлемі белгілі болуы керек; төлеудің арзандығы (мемлекет кассасына салық төлеушінің қалтасынан шығатын сомаға тең сома түсуі керек. Яғни салықтарды жинау ең төменгі шығынмен жүргізілуі керек); төлеушінің шаруашылық дербестігі (салық субъектісі ретінде белгілі шаруашылық қызметтен кіріс алатын тәуелсіз азамат қатысуы керек).
Бірақ, салықты төлеудің көп ғасырлы тарихына, олар жөніндегі көптеген ғылыми жетілдірулерге қарамастан салық ұғымы туралы сұрақ таласты болып отыр, ал оның қолда бар анықтамасы біздің көзқарасымыз бойынша кемшіліктерге ие.
Салықтың мажмұнын анықтау үшін, оның мазмұнын анықтау үшін, оның анықтамасын қалыптастыруға мүмкіндік беретін салықтың белгілерін қарастырудың мәні зор.
Сонымен қатар, біздің көзқарасымыз бойынша, салық бір уақытта материалдық экономикалық және заң категориясы балансын күрделі, көп жақты құбылыс екендігінен шығады. Бұндай үштік жалпы қаржы құбылыстарына тән. Бұл үш аспектіде қаржының өзі, бюджет және басқа қаржы категориялары қарастырылады. Бұл жерде де салық жоққа шығарылмайды.
Мемлекет пайдасына жүзеге асырылатын салықтың белгілерін, бір уақытта оның басқа төлем түрлерінен ерекшеліктерін көрсете отырып, белгілейміз.
Қазақстан Республикасының Конституциясы тек салық төлеу ғана емес, сонымен қатар алымдар мен басқа міндетті төлемдерді төлеу міндетін айтады, бұл салықтың басқа төлемдермен ара-қатынасын талдауды талап етеді.
Бірақ, ең алдымен «міндетті төлемдер» түсінігінің мағынасын анықтаймыз, өйткені ол Конституциядан шығады және салыққа да, алымдарға да қатысты.
«Төлем сөзінің өзі дәл мәнінде қолданыла алмайды және кем дегенде екі жіберуді талап етеді. Біріншіден, ол құбылыс тек ақшалай сипатта дегенді білдірмейді.
(нақты түрде тәжірибеде қолданылады) өйткені әр-түрлі натуралды түрдегі төлемдер де бар. Қазіргі кездегі салық қатынасының нысандары көбінесе, тәртіп бойынша ақшалай сипатта болады. Бір уақытта «төлем» ұғымы, екіншіден бір тұлғаның екінші тұлғаға «біздің жағдайда салық төлеушінің мемлекетке) ақша немесе материалдарды құндылықтарыды беруін сипаттайды. Осылайша «төлем» термині беруді көрсетеді. Бірақ бұл ақша немесе құндылықтар бір нәрсені төлеу үшін беріледі дегеніді білдірмейді. Салықты төлеу кезінде ақша қозғалысы бір жақты болады, бірақ тауар (қызмет, жұмыс) немесе ақшаны болашақта қайтару (мысалы, займда) сияқты басқалай құнның қарсы қозғалысымен түйіндес болады. Сөзбе сөз аударғанда «төлем» термині бір нәрсені төлеу деп аударылады. (мысалы, тауар, жұмыс немесе қызмет, бұл жағдайда – азаматқа мемлекеттік ұйым түріндегі мемлекеттік органдардың қызметі), өйткені бұл сөз «төлеу» сөзінің туындысы. Осыған байланысты ол ақшаны қайтарусыз беруі белгілеуде лингвистикалық түрде анық емес, өйткені, егер бұл төлем болса, не үшін ақша беріледі деген сұрақ туады? Бірақ, қазірде салықтың және ақшаның басқа бір жақты мінездемелерін беру үшін қолданылатын «төлем» ұғымының қаржы – құқықтық мәні қанағаттанарлықты деп есептеледі.
Конституцияда «төлем» байламында қолданылатын «міндетті» ұғымына келсек, онда ол өзінің мағынасы бойынша «өз еркімен» ұғымына қарама-қарсы, яғни оның антонимі.
«Міндетті» термині қызмет етудің императивті категориясын сипаттайды.
Салықтың материалдық белгісі ретінде, оның салық төлеушінің мемлекетке төлеуге міндетті, тепктік белгілермен анықталатын, ақшаның белгілі көлемін (ақша салығы кезінде) немесе заттың белгілі санымен (натуралды салықты) сипатталатындығы көрінеді.
Салықтың заңды белгілеріне төмендегілер жатады: 1) мемлекет арқылы салықты белгілеу; 2) салықтың тек құқықтық нысандағы органдар мен актылар арқылы салықты белгілеу (салықтың заңдылық белгісі); 4) салықтың мәжбүрлеу сиапаты; 5) салық міндетті төлем болып есептеледі; 6) салықты төлеу заңды міндет болып есептеледі; 7) салықтың тұрақты қаржы міндеттемесін туғызуы; 8) ақшаны алудың заңдылығы; 9) салықты төлеуді мемлекеттік жауапкершілік шараларымен қамтамасыз ету; 10) салықты төлеуде мемлекеттік бақылаудың болуы.
Біздің көзқарасымыз бойынша, салықтың экономикалық белгілеріне келесілерді жатқызуға болады:
1) Салық мемлекетке төлем төлеу түрінде болады;
2) қайтарымсыздығы;
3) эквивалентсіздігі;
4) салық қатынасының тұрақты сипаты;
5) салық салу объектісінің болуы;
6) салық субъектісінің анықтығы;
7) салық мөлшерінің анықтығы;
8) салық төлеу мерзімінің тіркелуі;
9) салық мемлекетінің кірісі болып табылады;
10) салық төлеуде меншік нысанын өзгерту.
Салықтың осы көрсетілген белгілерін қарастырайық.
Салықтың осы көрсетімін белгілерін қарастырайық.
Салық – бұл мемлекеттің қаулысы. Тек қана ол азаматтарыды белгілі ақша сомасын беруге міндеттей отырып, салық салу режимін жүргізе алады. Қазақстан Республикасында Салықты төлеу міндеті азаматтардың Конституциялық міндетіне дейін көтерілген. Сонымен қатар мемлекет саяси билік субъектісі өкілеттілігіне сүйене отырып, іс әрекет жасайды.
«Салық – деп жазады П.М.Гадме, - мемлекеттің тәуелсіздігінің бір көрінісі. Осымен ол мемлекеттің жеке азаматтар қызметі сияқты қызметінен алатын қаражаттарды көрсететін, мемлекеттік мүлік пен займдар кірісімен ерекшеленеді. Салық салу мүмкіндігі тәуелсіздіктің маңызды сиапты болып есептеледі. Салықты салу құқы әрдайым монета бедері мен әділеттілікті жіберу сияқты тәуелсіз құқықтың бөлігі болған»
Төлемді бекітудің субъектісінің белгісі ретінде салық мемлекеттік емес органдар бекіткен барлық кез-келген міндетті төлемдерден ерекшеленеді (мысалы, азаматтардың өзін-өзі басқарудың қоғамдық органдары немесе олардың шаруашылық және қоғамдық ұйымдарының шеңберінде белгіленген салымдар: мүшелік жарна, бақша кооперативінің басқармасын ұстау жарнасы).
Салық бұл мемлекеттің бір жақты көңіл бөлуінің өнімі. Салық ұлт (халық, азаматтар жиынтығы) мен мемлекет арасындағы келісім өнімі деген көптеген теориялардың барлығына қарамастан, яғни екі жақтың көңіл бөлуіне келісілген, заңды мағынада салықты бекіте отырып, оны ешбір жеке салық төлеушімен, оның ешбір жеке салық төлеушімен, оның жекелеген топтармен, ешбір қоғамдық құрылым түріндегі халық өкілдерімен келіспейді. Осылайша, бұл жағдайда мемлекет бір жақты әрекет жасайды. Сонымен қатар халықтың қалауы ескерілетін, заңдарды референдум жолымен қабылдау тәжірибесі бар елдерде де салық заңы референдум бйоынша жүргізілмейді деген ескертуле бар.
Осындай тәртіп Қазақстанда да орнатылған. 1995 ж 2 қарашадағы, Заң күші бар, ҚР–ң Президентінің Республикалық Референдум туралы Жарлығына сәйкес бюджетік және салық саясатының сұрақтары референдум заты бола алмайды. Біздің көзқарасымыз бойынша салықтың келісімді сипатын («қоғамдық келісім» мағынасында да) П.М. Годменнің ұсынған конструкциясы да құтқара алмайды, оның көзқарасы бойынша салықты бекітуге тұтас ұлттың өкілі болатын парламент келісім береді.
Сөзсіз құрылыс күші бойынша, парламент халықтың даусы қатты естілетін орын болып табылады. Сондықтан да көптеген демократиялық елдерде салықты енгізу туралы заңдарды енгізу туралы заңдарды енгізуі кездейсоқ емес. Бірақ парламент – азаматтардың қоғамдық құрылымы емес, ол мемлекеттік орган, яғни мемлекеттің бір бөлігі. Сонымен қатар, салықты бекіту субъектісі ретінде мемлекеттің қайсібір органы емес, тұтасымен мемлекеттің қатысатынын ескеру керек (Салықты бекітетін құқықтық акті оның нақты органдарымен қабыданса да) Сондықтан салық үкімет пен парламент арасындағы келісімнің өнімі емес, бірақ нақты өмірде тек үкімет (қаржы ведомствосының айтуымен) жаңа салықты енгізу инициативасымен шықса, ал парламент құлақ түре отырып, қарсы дауыс беруі мүмкін. Бірақ бұның бәрі салықшы белгілейтін құқықтық актіні қабылдаудың мемлекет ішіндегі әрекеті сипатында болады және салықтың жалпы құрылымын мемлекеттің бір жақты белгілеуі ретінде өзгертпейді.
Салықтың келісім сипаты түрінде осы елдің Заңнамасына сәйкес «салық келісімдері» деп аталатын қорытынды тәжірибесі болғанда да ешнәрсе айтуға болмайды. Қазақстанда бұндай тәжірибе жер қойнауын ..........