Қолданбалы информатика | Кітапхана бөлімінің Мәліметтер Базасын құру(ұйымдастыру)

Мазмұны

КІРІСПЕ..................................................................................................................3
І МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕУ.............................................................................................................5
1.1 Мәліметтер базасы туралы жалпы түсінік.....................................................5
1.2 Мәліметтер базасын басқару жүйесінің архитектурасы..............................7
1.3 Мәліметтер базасын жобалау технологиясы .............................................8
1.4 Кітапхана бөлімінің концептуалдық сызбасы............................................11
ІІ МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН ҚҰРУ АЛГОРИТМІ.........................................13
2.1 Есептің қойылымы..........................................................................................13
2.2 Мәліметтер базасын құру алгоритмі...........................................................14
2.3 Кестелерді байланыстыру.............................................................................19
2.4 Пішіндерді дайындау.....................................................................................22
2.5 Сұрауларды ұйымдастыру.............................................................................24
2.6 Есеп беру (Отчет)............................................................................................26
ҚОРЫТЫНДЫ.....................................................................................................27
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................................................28
ҚОСЫМША .........................................................................................................29

І МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕУ
1.1 МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК.
ЭЕМ (электронды есептеуіш машиналардың) маңызды ерекшеліктерінің
бірі- ақпараттың мол көлемін сақтау және өңдеу,сонымен бірге мәтіндік
және графикалық құжаттар (суреттер,сызулар,фотосуреттер,географиялық карталар) ғана емес,жаһандық жүйе,дыбыстық және бейнефайлдардың беттері де жинақталады.Бұл мүмкіндіктер мәліметтер базасының көмегімен іске асады.
Мәліметтер базасы(МБ) дегеніміз – ол арнайы орталықтандырылған программалық басқарудағы және анықталған бір қолдану саласына қатысты бір–біріне байланысқан және белгілі–бір құрылымға келтірілген мәліметтер жиынтығы.
Арқаулы ауқым ретінде нақты зерттеуші үшін қызықты нақты әлемнің бөлігі түсініледі.
Қарапайым МБ мысалы ретінде телефон анықтамалығын,поездар қозғалысы кестесін,кәсіпорын қызметкерлері туралы мәліметтерді,студенттердің сессия тапсыру қорытындылары және т.б. айтуға болады.
Электронды мәліметтер базасының басты қасиеті-ақпараттық тез іздестіру мен сұрыптау,сондай-ақ берілген форма бойынша есепті қарапайым түрлендіру мүмкіндігі.Мысалы:сынақ кітапшаларының нөмерлері бойынша студенттердің аты-жөндерін оңай айыруға болады немесе жазушының аты-жөні бойынша шығармаларының тізімін жасауға болады.
Мәліметтер базасын басқару теориясы дербес пән ретінде шамамен алғанда ХХ ғасырдың 50-жылдарының басынан бері дами бастады.Осы уақыт ішінде белгілі бір іргелі ұғымдар жүйесі қалыптасты.Олардың бірқатарын келтірейік:
Объект деп мағлұматтары мәліметтер базасында сақталатын ақпараттық жүйесінің элементтері аталады.
Атрибут-объектінің қасиеттерін ақпараттық бейнелеу.Әрбір объект атрибуттардың кейбір жиынтығымен сипатталады.
Мәліметтердің басты элементі деп мәліметтердің басқа элементтерінің мәндерін анықтауға мүмкіндік беретін осындай атрибут аталады.
Алғашқы кілт- объектінің(жазбаның) әрбір данасын бірегей түрде ұқсастарын атрибут(немесе атрибуттар тобы).
Екінші ретті кілт-бірнеше жазбалар үшін мәні қайталанатын атрибут
(немесе атрибуттар тобы).Ең алдымен,екінші реттегі кілттер жазбаларды іздестіру операцияларында қолданылады.
Мәліметтер базасының ерекшелігі –ол базада мәліметтердің өзінің сипаттамаларымен бірге орналасуында. Тағы бір айта кететін ерекшелік – мәліметтер базасынан ақпаратты іріктеу Мәліметтер базасы қолданған кезде мәліметтер сипаттамалары өз бетінше орналастырған мысал ретінде және қолданушылар программаны тәуелсіз түрде қолданады. Сипаттамалар метамәліметтер деп аталады.
Метамәліметтердің орталықтандырылған жиыны мәліметтер сөздігі. Метамәліметтер құрамына мәліметтер сипатымен қоса көбінесе қолдану саласы мәліметтер базасын қолданушылар, жобалық шешімдер мәліметтерге сұрау жасау статистикасы туралы ақпарат кіреді. Жалпы мұндай ақпарат жүйені жобалауда үлкен көмегін тигізеді. Мәліметтер сөздігі терминінен басқа да сөздік «анықтама беруші», «энциклопедия», «репозиторий» терминдері қолданылады. Сөздіктердің атқаратын қызметтері ақпарат жүйелерін автоматты түрде жобалау жабдықтарын қолдану өте зор. Олар көбі үшін репозиторий жүйесінің ядросы болып саналады.
Мәліметтер базасынан бір мезгілде параллельді түрде бірнеше қолданушылар жаңартып қолдана алады. Қолданушылардың мәліметтер базасына кіру мүмкіндігін мәліметтер базасының арнайы программалық жабдығы Мәліметтер Базасының Басқару Жүйесін береді. Қазіргі кезде адам өмірінде әртүрлі ақпараттарды өңдеу көп, сондықтан оларды басқару және ұйымдастыру үшін кең көлемде мәліметтер базасы мен қорын құруға тура келеді. Қазіргі кездегі кез-келген есептер ақпараттарды және мәліметтерді түрлендірумен байланысты сол себепті соңғы жылдары көптеген әр түрлі компьютерлік жүйелер, яғни мәліметтерді басқару жүйесі пайда болады. Мәліметтер базасы және Мәліметтер базасын басқару жүйесі компьютерге қатысты қолданылады. Мәліметтер базасы ұғымын белгілі қасиеттеріне байланысты өзара байланысқан және ұйымдасқан ерекше түрде, яғни кесте түрінде сақталатын ақпараттарға қолданылады. Мәліметтер базасы мағынасына байланысты электронды картотека түрінде мәліметтердің электронды қоймасы түрінде компьютерлерде бір немесе бірнеше файл түрінде сақталады, сондықтан мәліметтер базасының жұмыс атқару барысында бірнеше амалдарды орындауға тура келеді.
• Құрылған немесе бар мәліметтер базасының файлына жаңа ақпараттарды қосу;
• Мәліметтер базасына жаңа бос файлды қосу;
• Мәліметтер базасы файлындығы ақпаратты өзгерту (модификациялау);
• Мәліметтер базасынан ақпаратты іздестіру;
• Мәліметтер базасыдағы файлдан ақпаратты жою;
• Мәліметтер базасында файлдарды өшіру.

1.2 МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНІҢ АРХИТЕКТУРАСЫ
МБ теориясындағы ең негізгі түсінік оның архитектурасы, құрылысы мен құрылымы. Ғылыми зерттеулер барысында МББЖ-ң архитектурасы қандай түрде көрсетілу керектігі талқылануда. Бұл мәселе бойынша стандарттар жөнінде америкалық ANSI комитетінің ұсынуымен МБ-ның ұйымдастыруда үш деңгей қарастырылады:
• Сыртқы модельдер деңгейі- ең жоғарғы деңгей. Мұнда әр модель мәліметтері өздерінше бейнелейді. Әр қосымша өзіне қажетті мәліметтерді ғана өңдейді.
• Концептуалдық деңгей – бұл орталық басқарушы буын. Мұнда МБ жалпыланған түрде көрсетілген, яғни берілген МБ-ң жүйесі жұмвс істейтін және барлық қосымшалар мен пайдаланатын мәліметтерді біріккен түрде көрсету. Концептуалды деңгей- қолдану саласының жалпыланған моделін анықтайды. Кезкелген моделге ұқсас концептуалдық модель өңдеудегі ең маңызды деген нысандар ерекшеліктерін көрсетеді.
• Физикалық деңгей- файлдарда орналасқан немесе сыртқы ақпарат тасымалдаушыларында орналасқан мәліметтерінің көзі. Мұндай архитектура І және ІІ деңгейлер арасында логикалық, сонымен қатар ІІ және ІІІ деңгейлер арасында физикалық тәуелсәздікті қамтамасыз етеді. Физикалық тәуелсіздік - бұл берілген МБ- мен жұмыс істейтін барлық қосымшалардың жұмыс қабілеттілігін сақтай отырып, сақтаушы ақпаратты І тасымалдаушыдан ІІ тасымалдаушыға ауыстыру мүмкіндігі.

1.3 МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН ЖОБАЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
Мәліметтер базасын жобалау заттық образды талдаудан басталады және соңғы қолданушының талаптары көрінеді. Жобалау мәліметтер базасын басқарушыға (адамға) тапсырылады. Қандай мәліметтер сақталынатынын анықтайды, жоба деген не? Жоба - ол болашақта нақты түрлі не болатын белгілі бір нысанның эскизі.
Мәліметтер базасын жобалау барысында келесі мақсаттар орындалуы қажет: барлық бастапқы мәліметтерді жинап алып, оларды пайдалану мақсатына байланысты үлестіру. Олардың көлемін және түрін, яғни сандық мәндерді 1жолға, символдық мәндерді ІІ жолға орналастыруды анықтау керек және қолданушыға оның сұранысы бойынша ұсынып отыру керек.
Мәліметтер базасын жобалау барысында кедергілерге жолықпау үшін келесі мәселелерді ескеру керек:
• Мәліметтер базасының мазмұны
• Базаны ұйымдастырудың тиімді жолы
• Құрылатын жүйені басқарудың құралдарын анықтау керек.
Жобалаушының негізгі мақсаты МБ-ң құрылымын кез келген МББЖ түсінетін және қабылдайтын тілмен құру және сипаттау. Сонымен қатар база қамтитын ақпараттық қолдану саласы жағдайына сәйкес келуі және осы ақпарат базада дұрыс орналасуы керек. МБ-ң жобасы мұқият тексеруден өтуі қажет. Себебі МБ-ң жобасы көптеген қолданушылар ұзақ уақыт пайдаланатын болашақ программалық кешеннің негізі.
Мәліметтер базасын жобалау процесі – бұл қолдану саласының ақпараттық құрылымын формальды емес сипаттаудан таңдап алынған модель терминдерімен қолдану саласы нысандарын формальді түрде сипаттауға көшу тізбегі.
Мәліметтер базасын жобалау


Қосымшаларды жобалау


Мәліметтер базасын жүзеге асыру


Мәліметтер базасын басқарудың
арнайы әдістерін қалыптастыру


Мәліметтер базасын қолдану

Бұл схемада МБ-ң өмірлік циклының кезеңдері көрсетілген.

Қолдану саласын талдауды аяқтағанан кейін МБ-н жобалаудың негізгі кезеңі инфологиялық моделді құру болып табылады. Инфологиялық жобалау не үшін қажет?
Айта кететін жайт, жобалау процесі өте күрделі процесс. Оның барысында тапсырыс берушілермен және қолдану саласы мамандармен әр уақыт сайын ақылдасын тұру қажеттілігі жиі пайда болады. Сонымен қатар күделі корпаративтік ақпараттар жүйесін құруда МБ-ң жобасы осы жүйенің ең негізгі іргетасы болып келеді.
Модельді құрғанда болашақ Мәліметтер базаларын нақты бір МББЖ нде орналастыру өте үлкен назарды талап етпейді. өйткені оны таңдау, бұл бөлек мәселе. Бұл мәселені шешу үшін МБ-ң жобасы дайын болу керек, яғни таңдау осы жоба негізінде іске асырылады. Ең алдымен инфологиялық модель Мәліметтер базалары моделінде қолдану саласының семантикасын айқын түрде көрсетумен тығыз байланысты. Семантиканы неғұрлым айқын түрде көрсету мәселесі әрқашанда жобалаушыларды қызықтырады.
ХХ ғасырдың жетпісінші жылдарында семантикалық модель ретінде бірнеше түрлер ұсынылды. Олардың ішінде Hummer және McLeon-ның 1981 жылы ұсынған моделі. Сонымен қатар осы жылғы Шипманың функционалдық моделі және 1976 жылғы Ченнің мән байланыс моделі (ER) инфологиялық модельдегі стандарт болып табылады.
Қазіргі кезде көптеген case құралдарда ER моделі жиі қолданылады. Сонымен қатар Мәліметтер базаларының жобасының ER моделі реляциялық модельге ауысқанда қолданылады.
Инфологиялық модель қолдану саласының құрылымын және динамикасын, жүйені қолданушылардың ақпараттық сұраныстарын қолданушыға түсінікті және нақты Мәліметтер базаларын басқару жүйелері ортасында жүзеге асыру ерекшеліктеріне тәуелсіз терминдер арқылы сипаттау. Мұндай модельге қойылатын негізгі талап, ол оның шынайылығы, яғни қолдану саласын сипаттау мағыналы және мазмұнды болу керек. Сонымен қатар модель мағынасы қарама –қайшы болмау керек. Және де бір айта кететін ерекшелік – инфологиялық модель декомпозиция қасиетін қанағаттандыру керек. Жалпы жобалауды келесі кезеңдерге бөліп көрсетуге болады.
• Жүйелік талдау және қолдану саласының ақпараттық нысандарын қарапайым түсініктермен сипаттау. Бұл кезеңде жүйенің канондық моделі қолданылады.
• Қолдану саласының инфологиялық моделін жобалау, яғни берілген бір семантикалық модель . терминдер мен қолдану саласының нысандарын формальді түрде сипаттау.
• Мәліметтер базаларының даталогиялық немесе логикалық жобалау, яғни Мәліметтер базаларын қолданатын даталогиялық модель терминдерін сипаттау.
• Мәліметтер базаларын физикалық жобалау, яғни қосымшалардың тиімді қызмет жасауын қамтамасыз ету мақсатымен Мәліметтер базаларын сыртқы тасымалдаушылардан тиімді орналастыру тәсілін таңдау.

1.4 КІТАПХАНА БӨЛІМІНІҢ КОНЦЕПТУАЛДЫҚ СЫЗБАСЫ
Концептуалды схема ақпараттық жүйе құру мен оның іс атқарауында басты әдістемелік тұрғыда қарастыруда көрсетеді. Ақпараттық жүйенің негізгі концептуалды схемасы тұтас жүйе тұрғызудың әдістемелік аспектілерін бейнелейді, және негізгі құралдарды анықтайды.
Мәліметтер базасы - бұл күрделі жүйе болып келеді. Сондықтан оларды жеке бөлшектер мен элементерге бөлуге тура келеді. Бірден бүкіл жүйеге жасай алмайтын жұмысты, бөлек бөлшектерге біртіндеп жасап алу керек. Бөлшектермен элементтер неғұрлым дұрыс бөлінсе, соғұрлым жұйе құру және оны іске асыру нәтижелі болады.
Әдетте жүйені анықталған белгілеріне қарай жасайды және құрамындағы элементтердің атқару роліне қарай екі бөлікке бөледі.
Ол функционалды және жабдықтаушы бөлік. Функционалды бөлігіне функционалды жүйелердің комплексі жатады, ол жабдықтаушы бөлігіне жабдықтаушы жүйешелер жатады.
Жүйеше дегеніміз - жүйенің анықталған белгілері бойынша бөлінген дербес бөлшегі.
Функционалдық бөлігі - жүйешелер немесе есептер жиыны мен басқарудың негізгі бөлігін құрайтын есептердің жиыны.
Функционалдық жүйеше – нақты функциялармен шектелген ақпараттық жүйенің (АЖ) бір бөлігі.
Қамтамасыз ету бөлігі - бұл автоматтандырылған тәртіпте (режимде).....