Экономика | Еркін экономикалық аймақтардың түрлері

Мазмұны
Кіріспе..................................................................... 5
І Еркін экономикалық аймақтардың теориялық негіздері
1.1. Еркін экономикалық аймақтардың халықаралық
экономикада алатын орны...............................8
1.2. Еркін экономикалық аймақтардың ұйымдық
құрылымы..................................................... 11
1.3. Еркін экономикалық аймақтардың қызметінің
ерекшеліктері................................................ 13
II. Еркін экономикалық аймақтардың түрлері.
2.1. Өнеркәсіптік өндірістік аймақтар..................16
2.2. Қызмет көрсету аймақтары мен технопарктер..... 18
2.3. Қазақстандағы арнайы экономикалық аймақтар....17
Қорытынды...................................................................20.
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Еркін экономикалық аймақтар дуние жүзінің көптеген
елдерінде өрістеп отыр. 90 – жылдардың ортасына қарай дүние жүзінде төрт мыңнан астам әр түрлі еркін экономикалық аймақтар болды. Олардың қатарына кедендік одақ аймақтары , техно – парктер , еркін сауда аймақтары тағы басқалар жатады. Батыс мамандарының пікірінше , 2000 – жылға дейін еркін экономикалық аймақтар арқылы дүние жүзілік тауар айналымының 30 % өтетін болды. Өз қызметі үшін тиімді мүмкіндіктерді қамти алатын халықаралық карпорациялар , еркін экономикалық аймақтарды қолайлы құрылымдар қатарына жатқызады. Олардың өз өндірістерін еркін экономикалық аймақтарда мейлінше кеңейтуге мүдделі болып отыр. Еркін экономикалық аймақтар дегеніміз – ерекшке жеңілдіктер мен ынталандыру жүйелерін пайдаланатын ұлттық экономикалық кеңістіктің бір бөлігі. Қандайда бір нысанда болмасын еркін экономикалық аймақтың ерекшелігі – ол оңашаланған географиялық территория.
Еркін экономикалық аймақ термині халықаралық аймақтық ұйымдар қабылдаған термин. Бұл термин еркін экономикалық аймақтың мәнін толық ашып бере алмайды , себебі аталған аймақтарда қолданылатын экономикалық тәртіп оларды мемлекеттің құқықтық және шаруашылық жүргізу заңдарын , ережелерін орындаудан босатпайды. Мемлекет тек қана жүріп жатқан экономикалық процестерге араласу дәрежесін қысқартады. Бірқатар дамушы елдер үшін еркін экономикалық аймақтар территориясының оңашалығы , ондағы өмір сүру деңгейі мен өндірістік мүмкіндіктердің шоғырлануы жағынан арнайы экономикалық аймақ болып табылады.
Эконмикалық тәрбие өндірістік қатынастар жағдайында қоғамды жан – жақты дамытудың ең күшті тәсілдерінің бірі. Бүгінгі таңда шаруашылықты жүргізу тәсілдеріне негізделген мамандардың экономикалық білім дәрежесі де жеткілікті деңгейде болуы қажет. Қазақстанда жүргізіліп жатқан реформалардың алға басуы негізінен бүгінгі күнге дейін әлі аяқталмаған
зерттеу жұмыстарынан құрылымдық және де ауқымдық саясаттың дұрыс жолын табу болып саналады. Басқа
жағынан қарастыратын болсақ басқару стратегиясына байланысты әрдайым түрлі ұйымдардың және де зиялы
қауымның көз ұшында тұр: реформаларды жүргізуді жеделдету және бюджеттің шығындарын қатаң
қадағалау. Осыған байланысты Қазақстанда ұлттық еркін экономикалық аймақтардың құрылуы тұрғын жерін
есепке алумен қатар шетелдерден үлгі алуы қажет. Бұл жұмысымда мен еркін экономикалық аймақтар
және де олардың мәні жайлы мағлұмат бергім келіп отыр. Бірінші тарау еркін экономикалық
аймақтардың экономикалық мәнін және халықаралық экономикада алатын орны жайлы болады. Екінші тарауда еркін экономикалық аймақтардың түрлері мен қызмет көрсету аймақтары жайлы мәлімет алатын боласыздар.
І Еркін экономикалық аймақтардың теориялық негіздері 1.1. Еркін экономикалық аймақтардың халықаралық
экономикада алатын орны. Еркін экономикалық аймақтарды ұйымдастыру ашық экономика принциптерін қолдауды білдіреді .Олардың шаруашылық жүргізу мүмкіндіктері сыртқы экономикалық ерекшеліктердің еркіндігі мен белсенділігіне байланысты . Еркін экономикалық аймақтардың баж , салық және инвестицияға байланысты ахуалы шетелдік және ұлттық кәсіпкерлер үшін қолайлы. Басқаша айтқанда еркін экономикалық аймақтар дүниежүзілік шаруашылықтағы уақытша бес капиталдарға құрған « топ » сияқты десек те болады. Еркін экономикалық аймақтарды құруды, әдетте төмендегі үш мәселені шешумен байланыстырады:
1). Өндіріс өнімдерін экспорттауды ынталандыру, сол арқылы валюталық қаражат табу;
2). Халықты жұмыспен қамту деңгейін жоғарылату;
3). Шаруашылық жүргізудің жаңа әдістерін сынақтан өткізіп қолдану.
Қандай бір мемлекет болмасын өз экономикасын шетел капиталына « айқара » ашпайды, сондықтан қолайлы инвестициялық
ахуалды елдің бір бөлігін де ғана арнайы экономикалық аймақ ретінде жасауды жөн көреді. Еркін экономикалық аймақтың экономикадан алатын орны зор.Еркін экономикалық аймақтардың халықаралық экономикадағы орны. Қажетті өндіріс
салалары мен шаруашылық объектілерін қолдау үшін арнаулы шаралар жүйесін жасайды. Олардың қатарына, мысалы, артта қалған аудандарды дамыту бағытында қолайлы инвестициялық ахуал жасау шаралары жатады.
ХХ ғасырдың II жартысындағы әлемдік шаруашылықтың аса көзге көрінер құбылысы
« Еркін экономикалық аймақтар » болып табылады. Еркін экономикалық аймақтар көптеген мемлекеттерде кеңінен таралды. 90 жылдың орта шенінде әлемде 4 мыңнан астам түрі еркін экономикалық аймақтар қалыптасты ( кедендік аймақтардан технопарктерге дейін, еркін сауда аймақтардан оффшорлы аймақтарға дейін ). Еркін экономикалық аймақтарды не үшін құрады? Неге олар әлемге кеңінен таралды?
Еркін экономикалық аймақтарды құру керекті мәселе ретінде оны бақылаушыларға ашық экономиканы балағаттау үшін қажет.
Еркін экономикалық аймақтың сыртқы әлемге деген көзқарасы жоғары дәрежелде, ал кедендік, салықтық және инвесторлық бағдарлама сыртқы және ішкі инвесторларға тиімді болып келеді.
Бұрын дамымай қалған елді мекендерді динамикалық дамитын елдерге айналдыру мақсатында дамушы елдерде еркін экономикалық аймақтар құрылған.
Еркін экономикалық аймақтар құрудың себептері мен мақсаттары әрбір нақты жағдайға байланысты
өзгеріп тұрады.Өнеркәсібі дамыған АҚШ, Ұлыбритания сияқты елдер де еркін экономикалық аймақтар кіші және орта бизнесті жандандыру мақсатында құрылады.Ол үшін кіші және орта кәсіпкерлерге едәуір шаруашылық жүргізу еркіндігімен қатар, қаржы жеңілдіктері де беріледі. Кейбір дамушы елдерде осы мақсатта құрылған еркін экономикалық аймақтардың оңды әсері
артта қалған аудандарды жедел жетілдіріп отыр.Дегенмен, дамушы елдер еркін экономикалық аймақтар құру барысында дамыған мемлекеттер сияқты өз қаражатына емес, көбінесе шетел капиталына сүйенеді.
Еркін экономикалық аймақтардың ішіндегі біздің елді алатын болсақ,халықты жұмыспен қамту басқармасы есебіндегі жұмыссыздардың саны 2000 жылдың тамыз айының соңына адам болып отыр, оның тек ауылдық жердегілері жеті жарым мыңнан астам адам бар.Экономикалық қызметтің барлық түрімен шұғылданған ірі және орта кәсіпорындар мен ұйымдардағы қызметкерлерге жалақысының жалпы қоры екі мыңыншы жылдың қаңтар шілдесінде тоғыз мың бес жүз алпыс жеті милион теңге болды,бұл осының алдындағы жылдың осы мезгіліне жүз отыз төрт пайызын құрады.
Экономикалық тұтыну секторында екі мыңыншы жылдың тамыз айында тауарлардың және қызмет көрсетудің бағасы мен тарифтері мың тоғыз жүз тоқсан тоғызыншы жылдың желтоқсанына қарағанда төот бүтін оннан бес пайызға,ал халыққа ақылы қызмет көрсету пайызға өсті.Өнеркәсіп өнімдерін өндіруші кәсіпорындарда баға оның алдыңғы жылмен салыстырғанда өсті. Үстіміздегі жылдың есепті мезгілінде көліктің барлық түрлерімен көлік ұйымдарына жатпайтын мекмелер және коммерциялық тасымалдаумен шұғылданатын кәсіпкерлер тасымалдағанжүктердің көлемін есепке алғанда.
Еркін экономикалық аймақтың халықаралық экономикадан алатын орны үлкен маңызға ие болады. Оның алғышарттары жоғарыда аталып өтілгендей. Дамушы елдер арасындағы еркін экономикалық аймақтардың құрылуындағы шетел инвестицияларының алатын орны ерекшеленіп атап өткен жөн.
1.2. Еркін экономикалық аймақтардың ұйымдық құрылымы.
Еркін экономикалық аймақтардың ұйымдық – функционалдық құрылымы әр алуан. Оларды құруда негізінен елі түрлі аумақтық ( территориялық ) және функционалдық әдістер қолданылады. Бірінші әдіс бойынша барлық резидент – кәсіпорындар өздерінің
шаруашылық жүргізуі үшін белгілі аумақта жеңілдіктер алады.
Резидент – бір елде қызмет ететін басқа бір елдің жеке немесе заңды тұлғасы. Екінші әдіс бойынша еркін экономикалық аймақтағы іскерліктің белгілі бір түріне жеңілдіктер береді.
Аумақтық әдіс бойынша ұйымдастырылған еркін экономикалық аймақтан Қытайда кеңінен тараған.
Функционалдық әдісті қолданудың нәтижесінде жеңілдіктерді пайдаланатын оңаша кәсіпорындар қалыптасады. Еркін экономикалық аймақтардың ең қарапайым түрлерінің бірі еркін ( салықсыз ) баж аймақтары. Мұндай аймақтар еркін экономикалық аймақтардың бірінші буынына жатады. Оларды, әдетте еркін баж территориялары деп атайды. Еркін баж аймақтары тауарларды келтіру мен әкетуден босатылады.
Еркін сауда аймақтары да дүние жүзінде кеңінен тараған. Мұндай аймақтар АҚШ – та жақсы дамыған.Бұл аймақтар АҚШ территориясының шектеулі бір бөліктерінде заңды жеңілдіктерді пайдаланып, өз шаруашылық қызметтерін жүргізеді.
Қабылданған заң бойынша әрбір төрт қалада ең кем дегенде бір сыртқы сауда еркін аймақ құрылуы мүмкін.
АҚШ – тағы еркін сауда аймақтары жалпы міндетті және арнайы міндетті болып екіге бөлінеді.
Жалпы міндетті аймақтар аздаған территорияға ( бірнеше шаршы метр ) араласады да ұлттық баж салығы ауқымынан бөлектенеді. Ол жерлерде әкелінген тауарларды жинастыру және өңдеу жұмыстары атқарылады. Арнайы аймақтар жалпы міндеттегі аймақтар шеңберіне сыймайтын істермен шұғылданады. Оларда ірі территориялардың қатысуымен экспортталатын
және импорттың орнын басатын бөлімдер босатылады. Кейбір дамушы елдерде осындай мақсатта құрылған
еркін экономикалық аймақтардың оңды әсері артта қалған аудандарды жедел жетілдіріп отыр.
Дегенмен,дамушы елдер еркін экономикалық аймақтар құру барысында дамыған мемлекеттер сияқты өз қаражатына емес,көбінесе шетел капиталына сүйенеді. Еркін экономикалық аймақтың халықаралық экономикадан алатын орны үлкен маңызға ие болады.
Оның алғы шарттары жоғарыда айтылып өткендей. Дамушы елдер арасындағы еркін экономикалық аймақтардың құрылуында шетел инвестицияларының алатын орны ерекше. Функционалдық әдісті қолданудың нәтижесінде жетістіктерді пайдаланатын оңаша
кәсіпорындар қалыптасты. Еркін экономикалық аймақтардың ең қарапайым түрлерінің бірі еркін баж аймақтары. Мұндай аймақтар еркін экономикалық аймақтардың бірінші буынына жатады.Оларды , әдетте еркін баж территориялары деп атайды.Еркін баж аймақтары тауарларды келтіру мен әкетуден босатылады. Еркін сауда айммақтары да дүние жүзінде кеңіне тараған. Мұндай аймақтар АҚШта жақсы дамыған. Бұл аймақтар территориясының шектеулі бір бөліктерінде заңды жеңілдіктерді пайда болды. Еркін экономикалық аймақтардың әлем экономикасында тәжірибе ретінде орны өте орасан. Қазіргі таңда еркін экономикалық аймақтардың
экономикаға тигізер әсері мол. әлем тәжірибесі корсеткендей бұл мәселе кез – келген елдің экономикасына тиімді болып есептелінеді....