Экономика | Аудиторлық бақылау (аудит)

Мазмұны
Кіріспе

I. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын басқару.................3
1.1 Мемлекеттің қаржысын басқару.................................................................9
1.2 Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы..............................................11
1.3 Каржылық бақылаудың сыныптамасы...................................................13


II. Аудиторлық бақылау (аудит)......................................................................17
2.1 Қаржылық бақылаудың әдістері...............................................................24
2.2 Каржылық бақылауды ұйымдастыру......................................................31

Қолданылған әдебиеттер тізімі........................................................................39
Қорытынды..........................................................................................................41

I. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын басқару

Бұл буынның қаржысын басқаруды министрліктердің, ведом-стволардың , концерндердің, ассоциациялардың, қоғамдардың, серіктестіктердің қаржы департаменті (басқармалары) мен бөлімдері, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы бөлімдерімен қаржы службалары жүзеге асырады.
Қоғамдық үйымдардың қаржысын осы үйымдардың қаржы бөлімдврімен топтары басқарады.
Министрліктер мен басқа жоғарғы органдардың қаржы бас-қармаларының аппараты жиынтық қаржыны болжау (жоспарлау), кірістер мен шығыстардың жиынтық балансын бақылау жөніндегі жүмыстарды жүзеге асырады, ведомствога қарасты кәсіпорындардьщ қаржы бөлімдерінің жүмысын үйлестіреді.
Қаржы жүйесінің бүл буынында нарық жағдайында басқару қаржы менеджменті деп аталады және көсіпорындар мен үйым-дардың кәсіпкерлік қызметі арқылы және соның Іпеңберінде әлеуметтік-экономикалық процестерді басқарудың нысаны болып табылады. Қаржы менеджментінщ мөні тиісті службалар тарапы-
нан қосымша қаржы ресурстарын ең тиімді етіц тартуға, оларды неғүрлым үтымды етіп жүмсауға, қаржы рыногында бағалы қағаз-дарды сатып алып, қайтып сатып пайдалы операциялар жасауға мүмкіндік беретіндей етіп қаржыны басқаруды үйымдастыру.
Кәсіпорындарда қаржы менеджментінің объектілері мыналар болып табылады: жылжымайтын және жылжымалы мүлік, мүліктік қүқыктар. жүмыстар және қызметтер, ақпарат, зияткерлік (интел-лектуалдық) қызметтің нәтижелері, материалдық емес игіліктер.
Қаржы менеджменті уәждемелерге — адамдардың немесе үжым-дардын қажеттіліктері мен тиісті қылықтарын анықтайтын мақ-саттарды іске асыру жөніндегі қызметке негізделеді. Уәждеме іскерлік белсенділікті, еңбек өнімділігі мен сапасын ынталандыру процесінде көрінеді.
Шаруашьшық жүргізуші субъектілердің қаржы бөлімдері (служ-балары) кредит және есеп айырысу операцияларының (акциялар-дың, вексельдердің, факгоринггің және басқалардың) жаңа нысан-дарын пайдалана отырып, оперативті қаржылық жоспарлауды, қаржы ресурстарымен оңтайландыруды жүзеге асырады.
Шаруашылық серіктестіктерінде қаржыны басқаруда басқа функциялармен қатар, жоғарғы оргавдар — олардың қатысушыла-рының жалпы жиналысы (өкілдіктердің жалпы жиналысы), акционерлік қоғамдарда — акционерлердің жалпы жиналысы үйлестіріп отырады. Атқарушы орган — басқарма өзінің лауазым-. ды адамдарының, соның ішінде қаржыны басқару жөніндегі лауа-зымды адамдардың қүрамына мыналарды қосады: қаржы жөнівдегі вице-президентті (басқарушыныңорынбасарын); ол серіктестікгің (қоғамның) тиісті белімшесіне — қаржы бөліміне, топқа, секторға жетекшілік етеді немесе оның бағынышындағы жеке қызметкер-лер - шаруашылық жүргізуші субъекгісінің қаржылық қызметінің бағыттары жөніндегі қаржы менеджерлері жүмыс істейді.
Қаржы бөлімінің қүрылымы әдетте болжаңды-талдамалық, есеп-қисап, шағым, оперативтік-қаржылық жүмыстың бағыттарына негізделеді.
Қаржы-өтім бөлімдері бюджетпен, банктермен, жоғарғы үйым-дармен есеп айырысу жөніндегі, кассалық сияқты топтарға белінеді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы службалары-ның маңызды міндетгері мыналар болып табылады:
табысты немесе пайданы өсірудің жолдарын іздсстіру жөне рентабелділікті арттыру;
ендіріс, күрделі қаржылар, жаңа техниканы ендіру және басқа жоспарлы шығындар жөніндегі тапсырмаларды қаржы ресурста-рымен қамтамасыз ету;

1.1 Мемлекеттің қаржысын басқару
Қаржыны басқару стратегиялық, яғни қаржыны жалпы басқа-ру және оперативтік басқару болып ажыратылады. Стратегиялык, басқару қаржы ресурстарын келешекте болжау арқылы анықтауда,
мақсатты бағдарламаларды және басқаны іске асыруға арналған қаржы ресурстарының ауқымын белгілеуде көрінеді. Оны дәстүр бойынша мемлекеттік биліктің және басқарудың жоғарғы орган-дары — Президент аппараты, Парламент, Үкімет, Қаржы министрлігі, Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Президентіне көп жағдайда Прези-дент аппараты арқылы қаржыны басқаруға үлкен өкілетгік берілген:
республикалық бюджетті әзірлеу және оның атқарылуы туралы есеп беру төртібін айқындайды;
Республикалық бюджет комиссиясын қүрады, ол туралы қағвданы бекітеді, оның қүрамын айқыңдайды;
Қазақстан Республикасының аумағында төтенше мемлекетгік бюджет енгізу туралы шешім қабылдайды және оны әзірлеу тәртібін айқындайды;
мемлекеттегі жағдай мен республиканың ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағытгары туралы Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауда аддағы жылға арналған Қазақстан Республикасының қаржы-кредит және бюджет саясатының негізгі бағыттарын айқьшдайды;
5) Қазақстан Республикасының Үлттық қорын басқаружөніндегі кеңес қүрады және ол туралы қағиданы бекітеді; Үлттық қорды қалыптастыру және пайдалану тиімділігін арттыру жөнінде, сондай-ақ оны пайдаланудың келемі мен бағыттары жөнінде шешімдер қабылдайды. Үлттық қорды қалыптастыру және пайдалану туралы есептерді бекітеді;
6) Қазақстан Республикасындағы төтенше немесе соғыс жағдайларында тиісті қаржы жылының бірінші тоқсанына арналған республикалық қаржы жоспарын бекітеді және Қазақстан Республикасының зандарына сәйкес өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Қаржыны жалпы басқару Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге асыратын елдің ең жоғарғы өкілді орга-ны — Парламентке жүктелген. Палаталардың бірлескен отыры-сында Парламент Үкімет пен Республикалық бюджеттің атқа-рылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекітеді, республика-лық бюджетті, сондай-ақ республикалық бюджетке өзгерістер мен толықтырулар енгізеді, бекітеді, салықтар мен алымдарды белгілейді және оларды алып тастайды, мемлекеттік қарыздар мен республиканьң экономикалық және өзге де көмек көрсетуі туралы мәселелерді шешеді.
1.2 Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы
Каржылық бақылау - қаржы жүйесінің барлық буындарының ресурстарын жасау, бөлу және оларды пайдаланудың негізділігін тексеруге бағытталған айрықшалық қызмет.
Қаржылық бақылау қаржыны Басқарудьщ функциялық элементтерінің бірі. Ол Басқарудың каржьшық жоспарлау, қаржыны оперативті Басқару сиякты басқа элементтерімен тығыз байланысты және бір мезгілде жүзеге асырылады.
Қаржылық бақылаудың болуы экономикалық категория ретіндегі каржыға бақылау функциясының тән болуымен объективті түрде шарттасылған. Бұл функция арқылы қаржы бөлудің калыптасып отырған үйлесімі, қорлардың ара салмағы, оларды калыптастырудың көздері, пайдаланылуы туралы ескертіп отырады. Қаржының бақылау функциясы материалдык игіліктерді өндіру, айырбастау, бөлу және тұтыну процесіне коғам, ең алдымен мемлекет тарапынан ықпал жасауға мүмкіндік береді. Бірак бүл мүмкіндік тек қоғамдық кдтынастарда ғана адамдардың қатысуымен, мынадай белгілі бір шарттардың кезінде: бақылаудың айрыкдіа органдарын кұрғанда; оларды білікті мамандармен толықгырғанда; бұл органдардың кұқыктарын реттемелегенде шындыккд айналады.
Сөйтіп, бақылау функциясы қаржыны бақылаудың құралы ретінде пайдалану үшін объективті жағдай жасайды, ал оны саналы түрде колдану қоғамдык, өндірісте қаржының іс-әрекет ету барысында жүзеге асырылады. Егер қаржы экономикалық базистік кдтынастарды, яғни өндірістік қатынастардың бір бөлігін білдірсе, қаржыны Басқару элементтерінің бірі ретіндегі қаржылық бақылау кондырмалық категория болып табылады. Практикада қаржының бақылау функциясы қаржьшық бақылау нысанында жүзеге асырылады, бірақ бұл үғымдарды бірдей деуге болмайды.
(Бакылау функциясы — қаржының ішкі касиеті, ал каржыльщ бакылау қаржыға тән объективті мазмұн ретіндегі бақылау функциясын практикалық қолдану болып табылады^
Ғылыми негізделген каржы саясатын, тиімді каржы механизмін калыптастыруға жәрдемдесу каржылық бақылаудың максаты болып табылады. Қаржылық бақылаудың көмегімен қаржы жоспарларының орындалуы, қаржы-шаруашылық қызметінің үйымдастырылуы тексеріледі. Баскд жағынан, қаржылық бакьілаудың нөтижелігі каржьыык жоспарлауда, оперативті Басқаруда пайдаланьшады.
Қаржьшык бақылаудың өзгешілігі — оның ақша нысанында жүзеге асырылатындығында.
Қаржылық бақылау мыналарды тексереді: экономикалық заңдар талабының сақталуы; жалпы қоғамдық өнім мен үлттық табыстың қүнын бөлу және кайта бөлу үйлесімдерінің оңгайлылығы; бюджетгі жасау және оның атқарылуы (бюджеттік бақылау); шаруашылык жүргізуші субъекгілердің, мемлекеттік мекемелердің, коғамдық ұйымдар мен қорлардың, баска заңи тұлғалардың еңбек, материал және қаржы ресурстарының каржылық жай-күйі және оларды тиімді пайдалану. Қаржылық бақылау сонымен бірге салықгық бақылауды да кіріктіреді.
Қаржылық бақылаудың іс-әрекетшің сфврасы бақылаудың баска түрлерімен: әкімшілік, күкықтык, әлеуметтік, техникалык, саяси бакылауменжш тура келуі мүмкін. Шаруашылык, үйымдардың қаржы жағы шаруашьшық қызметпен тығыз байланысты болатындыктан каржылык бақылауды шаруашылық бақылаудан бөліп алу қиынға түседі ал кейде мүмкін болмайды, өйткені қаржы операцияларының көбінде шаруашылык кызметтің баска процестері камтып көрсетіледі. Каржылык бақылаудың функциялары:
1.қаражаттардың жүмсалуын тексеру (шығыстардың сұралған сомаларға сәйкестігі және мемлекет кдражаттарының тиімділігі);
2каржы жүйесінің барлық буындары бойынша мемлекеттік ресурстарға каражаттарды жүмылдырудың уақыттылығы мен толымдылығын тексеру;
3есеп және есепте мекағидаларының сакгалуын тексеру
Бақылауды жүзеге асырудың негізгі кагидаттары мыналар болып табылады:
бакылаудың реттвлілігі, жаппайлылығы, әмбебаптылыгы,
бакьілаудың превентивтілігі, яғни оның алдын алу сипаты;
әрекетгілік, нақтылық, жариялылық — бүларға бақылау жүмысын дүрыс үйымдастырғанда, негізделген әдістерді қолданғанда, істі ұқыпты зерделегенде, нақты үсыныстар енгізгенде ғана жетуге болады;
бақыладудың алаламаушылығы (біреуге тартпаушылык);
бақылау органдары кызметкерлерінің тәуелсіздігі.
Қаржылық, тәртіп — бұл белгіленген үйғарымдардың және мемлекеттің, оның шаруашылық жүргізуші субъектілерінің ақша қорларын жасаудың, бөлудің және пайдаланудың тәртібін айқын сақтау.
Қаржьілық бақылаудың міндеттерін, олардың түрлерін, нысандары мен әдістерін, субъектілері мен объектілерін бақылауды жүзеге асырудың деңгейіне карай
кдрастьгоған жен, яғни ол микро- немесе макродеңгейде жүргізіледі.
Макродеңгейдегі кяржылық бакылау - бұл бүкіл мемлекет аукымында қаржыны үйымдастыру мен оның іс-әрекет етуін бақылауі/Оның міндеттері мыналар
болып табылады:
ақшалай қаражаттардың орталыктандырылаған қорларын калыптастырып, тиімді пайдалану процесін камтамасыз ету;
қаржы кдтынастарын іске асырудың колданылып жүрген нысандары мен әдістернің объективті қажеттіліктеріне нысандар мен әдістердің сай келуін бақылау; каржы ресурстарын неғүрлым тиімді пайдалану, салалар мен аймактардың қаржы ресурстарына деген қажеттілігін оптималды түрде және саралай отырып канағаттандыру, азаматтардың әлеуметтік-мәдени сферасының қызметтеріне деген қажетгіліктерін барынша канағаттандыру максатында оларды салалар мен аумакгар бойынша бөлудің ал Бұл деңгейде мемлекеттік каржылар бақылаудың объектісі болып көрінеді.
Жиынтық каржы жоспарлары (сметалары), аумакгык, салалық түрғыда олардың аткарылуы туралы есептер баісьшаудың предметі болып табылады. Әр түрлі қаржылық көрсеткіштер және жоспарлардың (сметалардың) және есептердің біркатар өндіргіштік керсеткіштері талданады, жинақгап қорытылады жөне осының негізінде қаржы кдтынастарының нысандары мен әдістерін жетілдіру жөнінде ұсыныстар жасалады.
Биліктің заң шығарушы органдары мен басқарудың мемелкеттік органдары бұл деңгейде бақылау субъвктілері болып келеді.

Микродеңгейдегі каржылык бақылау — меншіктің барлық нысанындағы шаруашьшық жүргізуші субъектілер деңгейіндегі бақылау.
Микродеңгейдегі каржылык бақылаудың міндеттері:
1.кәсіпорындардың каржы саласындағы қолданылып жүрген заңдардың сакгалуын кэмтамасыз ету;
2.шаруашылык жүргізуші субъектілердің бюджет алдындағы міндеттемелерін орындауының дер кездігі мен толымдылығын қамтамасыз ету;
3. қаржы ресуртстары өсуінің ішкі өндірістік резервтерін табу;
4.ресурстардың барлық түрлерін үгымды пайдалануға, бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізуге, есептеме жасауға және баскаларға жәрдемдесу.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің каржы-шаруашылык, қызметі бұл деңгейде бакьілаудың объектісі, ал каржылық көрсеткіштер (табыс, пайда, өзіндік аударымдар, салыктар және баскалары) оның предметі болып табылады. Каржылык бақылауды кәсіпорындардың экономикалық службасы, оның жеке мамандары жүзеге асырады. Бұл мақсатка тәуелсіз аудиторлық ұйымдар да тартылады.

1.3 Каржылық бақылаудың сыныптамасы
Қаржылық бақылаудың сыныптамасы субъектілердвгі айырмашылықтарга, бакылау іс-кимылдарын жургізудің уакытына, бақылауды жүргізудің тәсілдеріне (әдістеріне) негізделген. Осы белгілерге карай, каржылық бақылау үш бағыт бойынша: түрлері, нысандары, оны жүзеге асырудың әдістері бойынша жіктеледі.
Қазақстан Республикасының казіргі каржылык бақылау жүйесі оны жүзеге асыратын субъектілерге (бақылауды жүзеге асыратын органдарға немесе ....