Тарих | ГЕРМАНИЯНЫ БІРІКТІРУ ПРОЦЕСІНДЕГІ БИСМАРКТЫҢ САЯСИ ҚЫЗМЕТІ

Мазмұны
КІРІСПЕ...................................................................................................................3-5

1. ГЕРМАНИЯНЫ БІРІКТІРУ ПРОЦЕСІНДЕГІ БИСМАРКТЫҢ САЯСИ ҚЫЗМЕТІНІҢ МАҢЫЗЫ.
1.1 Бисмарктың саяси қызметінің басталуы...................................................6-7
1.2 Солтүстік Герман одағын құрудағы Бисмарктың рөлі.........................8-9
1.3 Герман империясының құрылуы............................................................10-12

2. БИСМАРК ДИПЛОМАТИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ БЕЛГІЛЕРІ.
2.1 Отто фон Бисмарк - саяси қайраткер.........................................................13-14
2.2 Бисмарк дипломатиясына жалпы мінездеме.........................................15-17
2.3 Пруссиялық соғыстар кезіндегі Бисмарк дипломатиясының ерекшеліктері..............................................................................................18-19
2.4 Герман империясы құрылғаннан кейінгі Бисмарк дипломатиясы.......................................................................................................20-24

ҚОРЫТЫНДЫ...................................................................................................25-26

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.........................................................................27
1. ГЕРМАНИЯНЫ БІРІКТІРУ ПРОЦЕСІНДЕГІ БИСМАРКТЫҢ САЯСИ ҚЫЗМЕТІНІҢ МАҢЫЗЫ

1.1 Бисмарктың саяси қызметінің басталуы

Бисмарктың тұлғасын қарастырғанда ең алдымен ата-тегінен бастаған жөн. Бисмарк атақты, бірақ кедейленіп кеткен жанұядан шыққан. Ол пруссиялық жериеленушілер-юнкерлер классының өкілі, 1815 жылы 1 сәуірде Берлин маңындағы Шенгаузен деген жерде туды. Жанұя дәстүрі бойынша, ол әскери қызметке түсуге үміттенді. Бірақ профессорлық жанұядан шыққан анасы баланың дипломатиялық қызметке баруын дұрыс көрді. Анасының әсерінен бе, жоқ па Бисмарк мектептен кейін, Геттинген және Берлин университеттерінде құқықты оқып шығып, дипломат болуды шешті. Бірақ орналастыратын таныстары болмаған соң, Бисмарк шенеулік-әкімшілік қызметтен дипломатиялық қызметке жол салуды үміттенді. Бюрократияға жек көрушілік сезіммен Бисмарк ақырында бұл жұмысты тастап, әкесіне көмектесіп, Шенгаузен жеріне ие болады. Өмірінің бұл кезеңін Бисмарк былай еске алады: “Мен ауылшаруашылықта табысқа жетіп, соғыс басталып кетсе, ұрыстарда көзге түсіп, ауылда өмір сүріп, өлуге шештім” . Оның келешек бейнесінің белгілері “адам қиялдарына жек көрушілік, таудай талап, мақсатқа жетуде тәсілдерді таңдамау және дене мықтылығы” сол кезде-ақ қалыптасқан.[1, 10c]
Бірақ ауылдағы өмір Бисмаркқа жарамады. Оның өміріндегі төңкеріс тарих оқиғаларына байланысты болды. “Ауыл қожайынының орнына саясаткер, жеке тұлғаның орнына тарихи тұлға” [7, 20c] келуі уақыт мәселесі болды. Бұл сәт 40-шы жылдардың соңында туды. 1848 жылғы революция Бисмаркті саясаткер қылды, революция кезінде “Құтырған Бисмарк” деп аталып кеткен, арақ ішіп, айналаны қиратып жүрген адамның орнына жаңа Бисмарк туды. Бұл Бисмарк өзінің ойларын логикалық шешімге жеткізіп қана қоймай, оларды қорқақтықсыз, батыл айтып, қолдаушыларды да таң қалдыратын. 1848 жылы өз күшіне сенім, демократиялық қозғалыстарға, парламенттік талқылауларға жек көрушілік, қарсыласының күшін дәл есептеу алу сияқты мінезінің қасиеттері одан ары айқындалуда. Күш оның басты аргументі болды, күште ол “әрбір дипломатиялық және саяси жеңістің альфа мен омегасын” [2, 24c] көрді. Сол кезде-ақ ол “Герман мәселесі парламенттерде шешілмейді, дипломатия мен ұрыс алаңында ғана шешіледі [1, 58c] деген сөз айтады.
Сол кезде, Германия бірнеше кішігірім мемлекеттер мен князьдіктерден тұратын. Олардың саясатын Австрия бақылаған, Пруссия болса 2-ші орында тұрды. Бисмарктың саяси қызметі 1851 жылдың мамырында басталды. Ол Франкфурттегі Одақтық сеймде Пруссияның елшісі болып тағайындалды. Бисмарк Германияның бірігуі тарих мәселесі екенін сезіне бастады және осы бірігу Пруссияның гегемониясында жүзеге асыру керектігі де оған айқындалды. Армия мен Пруссияның милитаристтік жүйесіне сүйеніп, Бисмарк іске кірісті. Австриямен соғыстан құтылу мүмкін емес екендігін түсініп, Бисмарк ұрыстарға дайындала бастайды. Бұндай мақсатты алдына қойған Бисмарк халықаралық саяси жағдайдың маңызын түсінді. Соғыстарға үшінші мемлекеттің қатысуын қаламаған Бисмарк, Петербург пен Парижде бола тұрып мемлекеттердің мүдделерімен, қайшылықтарымен жақсы танысып алған. Қолайлы халықаралық жағдайды қалыптастыруға Бисмарк өзінің дипломат және саясаткер ретінде бүкіл күшін, айласын жұмсады.

1.2 Солтүстік Герман Одағын құрудағы Бисмарктың рөлі

Сол кездегі екі ірі герман мемлекеттер арасында - Пруссиямен (онда Гогенцоллерндер династиясының королі билік еткен) Австрия (Габсбург династиясынан император билеген) арасында Германияның бірігуіндегі басты ролге күрес басталады.
1861ж. прусс тағына Вильгельм І отырады. Уақыт ұзамай, ол билікке, Германияның бірігуіне көп үлес қосқан адам - помещик Отто фон Бисмаркты шақырады. 1862 жылы қазанның басында Бисмарк министр-президент және сыртқы істер министрі болып ресми түрде тағайындалады. Сол сәттен, ол 28 жыл бойы алдымен Пруссияның, кейін Герман империясының саясатын жүргізді. Өзінің алғашқы ресми сөзінде, “тарихтың ұлы мәселелері сөздер мен жарғылармен шешілмейді… олар қан мен темірмен шешіледі” деген жиі қайталанатын сөздерін айтады. “Қан мен темір саясаты”, “темір канцлер” – саяси және тарихи әдебиеттегі бұл ұғымдар Бисмарк бейнесін елестетеді.
Дания Бисмарк саясатының бірінші құрбаны болды. Даниямен соғысты, Бисмарк Шлезвиг пен Гольситейннің бірігіп, Герман одағында тағы бір тәуелсіз мемлекеттің пайда болуын болдырмау үшін бастады. Бұл соғыста, ол қайта ұйымдастырылып, үлкейген Пруссия армиясын сынамақ болды. Данияға шабуыл ұйымдастыру сәті дәл таңдалынды. Бірнеше күнде Пруссия Данияны басып алды. Австрия Пруссия жеңісінен кейін, өзіне де пайда түсіруді көздеп, Пруссияға қосылады. Франция нейтралитет сақтайды. Бисмарктың престижі Пруссияда ғана емес, шетел мемлекеттерінде де көтеріледі. Король баладай қуанады. Өзінің хатында ол “Сізді мен үкімет басына тағайындаған 4 жыл аралығында, Пруссия өзіне тиісті орынды иеленді, барлығы да мемлекетімізге сәтті де, ұлы болашықты үміттендіреді” [1, 18c] деп жазады. Бірақ Даниядан тартып алынған герцегствалардың тағдыры әлі де де шешілген жоқ еді. Бұл мәселенің шешілуі Пруссия мен Австрияның қарым-қатынасына байланысты болды. Уақыт көрсеткендей бұл мәселе жалпы Германияның, соның ішінде Пруссияның болашағын да анықтады.
Даниямен соғыста, өзінің үлкейген күшін көрсеткен Пруссиялық милитаризм, Бисмарк саясатының нәтижесінде Австрияға қарай бағытталды. Шлезвиг-Гольштейнді бірігіп билеген Пруссия мен Австрия арасындағы талас-тартыстар, Бисмаркпен соғысты бастау үшін сылтау ретінде қолданылды. Осы соғысты бастау үшін Пруссияға Патшалық Ресейдің нейтралитетін алу маңызды болды. Данияға қарсы соғыс пен австро-прусстық соғыстың арасы 2 жыл өте аз уақыт. В.В.Чубинский өзінің Бисмарк туралы монографиясында “Бірінші конфликт екіншіге апаратынын замандастар да сезді” [7, 172c] деп жазды. 1866 жылы жазда Австрия мен Пруссия арасында соғыс басталды. Садовой түбіндегі шайқаста жақсы жатыққан және қаруланған Пруссия армиясы австриялықтарды талқандайды. Соғыстың нәтижесі: Австрияның герман мәселесіндегі рөлінің шешіліуі, Пруссияның басымдылығы және Солтүстік Герман одағының құрылуы. Пруссияға 3 мемлекет – Ганновер, Гессен-кастель, Насау және еркін Франкфурт қаласы қосылды. Солтүстік герман одағы атымен Орталық Еуропада іс жүзінде жаңа мемлекет құрылды. Бисмарк мемуарларында бұл жағдай бойынша “Мен біріккен Германия уақыт мәселесі екенін сездім, Солтүстік Германия оны асырудағы бірінші кезең болды” [1, 51c] деп жазды.
Австро-Пруссия соғысын көптеген тарихшылар Бисмарктың “үстіңгі революциясы” деп атайды. Біріншіден, Германияның бірігуі прогрессивті акт болды, буржуазияның мақсатына сай болды. Екіншіден, оны Бисмарк радикалды, бұл мәнде революциялық тәсілдермен жүзеге асырды. Соғыстар Пруссиялық монархия атынан жүргізілгендіктен, буржуазия өзінің либералды көзқарастарынан бас тартуға мәжбүр болды.

1.3 Герман империясының құрылуы

Австриямен бейбіт келісім жасасып, Пруссия Германияны біріктірудегі ең соңғы кезеңді дайындай бастады. Шығыс шекарасында біріккен, қуатты Германияның пайда болуын қаламаған Франциямен соғысу үшін, Бисмаркқа Ресейдің нейтралитеті қажет болды. Бисмарк дипломатиялық дайындыққа қызу кірісті.
Халықаралық қауымдастық кезінде оң болып көріну үшін, Бисмарк Францияға соғысты бірінші болып жариялауын қалады. Осы мақсатпен Бисмарк маңызды дипломатиялық документті өзгертеді. 1870ж. 13 шілдесінде Эмстен телеграмма алды, ондағы прусс королімен француз елшісінің арасындағы әңгімесін өзгертіп, Францияның намысына тиетіндей етіп, оны баспасөзде жария етуге бұйрық береді. Эмсадан алынған телеграмманы Мольтке оқып “Былай”, ол басқаша естіледі, бұрын шегінуге белгідей естілсе, қазір фонфарадай естіледі [1, 84c]. Өзгертілген Эмск депешасының тексті, Бисмарктың бұйрығы бойынша ақпарат құралдарына басылды.
1870 жылы 19 шілдеде Франция Пруссияға соғыс жариялайды. Бірнеше ай ішінде француздардың негізгі күштері талқандалады. Тамыз прусс әскері француз әскерінің бір бөлігіне тойтарыс беріп, Мец қорғанысына дейін қуады да, қоршап алады, ал екіншісін Седанда қоршап алады. Сол кезде, амалсыздан 82-мыңғы француз әскері мен император Наполен III өзі тұтқындалады. Седандық катастрофадан кейін, Парижге жол ашылып, прусс әскерлері француздардың астанасына жылжи бастайды, ал Францияның буржуазиялық үкіметі пруссактармен капитуляция жөнінде келіссөздер жүргізеді. Сонымен, франк-прусс деген атпен белгілі соғыс нәтижесінде Франция Солтүстік герман одағының алдында жеңіліс табады, ендігі Пруссияның алдында оңтүстік-герман мемлекеттерін қосу мәселесі тұрады.
Франко-пруссия соғысы қос сипатта болды. Германияның бірігуіндегі тарихи қажеттілікте басталған соғыс, әрине прогрессивті сипатта болды. Бірақ, шешуші шайқаста жеңген Пруссия армиясының кейінгі шабуылында соғыстың прогрессивті мәні бітеді. Енді, өз кезегінде немістер жаңа тонаушылық, озбырлық талаптар қоя бастады. Соғыс аяқталғаннан кейін Пруссия Оңтүстік Герман мемелекеттерін біріктіруді мақсат етті. 1870 жылы 18 қаңтарда жеңілген Франция территориясында Вильгельм І император болып жарияланады.
Францияға қойылған бітім мен бейтіт келісімінің қатал шарттары Бисмарк юнкерлік буржуазия мен милитаристік империяның экономикалық, әскери, саяси талаптарын жүзеге асыру үшін керек болды. Бисмарк “билеуші кластың - юнкерлер мен буржуазияның және милитаризм, национализм, империализм туының астында біріккен басқа да топтардың кулиріне айналды” [7, 83c]. Бисмарк өмірінің басты ісін жасап аяқтады.
Германиядағы біріктіру процесінің жүзеге асырылуына түрліше қарауға болады. Сөзсіз, бірігу қатал тәсілдермен жүргізілді, бірақ 1860-70 жылдарда Германиядағы қалыптасқан жағдайға мұқият көз салсақ, бұндай тәсілдер қажет болғанын аңғарамыз. Көпғасырлық бытыраңқылықты, экономикалық дамудағы бөгеттерді жойған және неміс жұмысшы қозғалысына, әлеуметтік күрестің басталуына жаңа жағдайлар мен мүмкіншіліктер туғызған бірігу, прогрессивті факт екені күмән тудырмайды.
Сонымен қатар, Бисмарктың Германияны біріктіру процесіндегі рөлін кемітпеуіміз қажет. Әрине, герман мемлекеттерінің бірігуіндегі объективті алғышарттар болды, бірақ Бисмарктың саясаты сияқты, субъективті факторсыз Германияның табиғи бірігу процессі көптеген жылдарға созылатын еді. Не де болмаса, Бисмарк саясатының нәтижесіндегі Герман империясының құрылуы, Европадағы күш балансын өзгертіп, Еуропаның ғана емес, бүкіл әлемнің дамуына үлкен ықпал етті.
Сонымен, Еуропаның ортасында Герман империясы деген атпен белгілі жаңа мемлекет пайда болды. Жаңа конституция қабылданады, 1871ж. жаңақұрылған мемлекеттің құрамына 22 монархия кірген, олардың арасында Пруссия, Саксония, Бавария. Империя басында императоры - прусс королі болған. Билік соның қолында болғанымен, іс жүзінде билік президент қолында болды. Сөйтіп Германияның бірігуі жүзеге асты, оған көп үлес қосқан Отто фон Бисмарк. Бірінші герман рейхстагына жүргізілген сайлаудың негізгі мақсаты империялық конституцияны қабылдау еді. Ол жөнінде Энгельс “Конституция Бисмарктың ыңғайына жасалды” [3, 178c] деп жазған еді. Іс жүзінде Германияда Маркс дәл көрсеткендей феодалдық қалдықтар мен парламенттік формалармен араласқан, буржуазияның ықпалындағы, бюрократиялық, полицейлік жолмен қорғалған әскери деспотизм” [4, 118c] орнатылды. Авторитарлық билік Вильгельм І, Бисмарк, Мольткенің қолында шоғырланған еді. 1870 жылы 12 мамырда империялық канцлер болған Бисмарк бұл қызметте 1890 жылға дейін болды. Сонымен қатар, ол министр-президент пен сыртқы істер министрі қызметтерін сақтап қалды.
ХХ ғасырдың 70-ші жылдардың басымен .......