Банк ісі | Ақша несие банктер

Мазмұны

КІРІСПЕ
І.ЕКШІШ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДЩ ТАРТЫЛҒАН
ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ БАНК ЖҮЙЕСІНДЕГІ ОРНЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ НЕГТЗГТ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Банктің тартылған қаражаттары банк пайдасының негізгі көзі
1.2 Екінші деңгейлі банктердің клиентерге шоттарды ашу жэне жабу
тэртібі және олардың ерекшеліктері
2. ҚАЗІРГІ ТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ТАРТЫЛҒАН ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1 Екінші деңгейлі банктерінің депозиттік операцияларын жалпы
салыстырмалы талдау және олардың түрлері
2.2 Екінші деңгейлі банктерінің тартылған каражаттарының жалпы
өзгерістерін талдау жэне шетелдік тэжірибе
ҚОРЫТЫНДЫ ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
І.БКІНШІ ДЕҢГЕИЛІ БАНКТЕРДІҢ ТАРТЫЛҒАН
ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ БАНК ЖҮЙЕСІНДЕГТ ОРНЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Банктің тартылған қаражаттары банк пайдасының негізгі көзі
Банк ресурстарының кұрылымында тартылған қаражаттар үлесі меншікті қаражаттармен салыстырған өте жоғары, олардың есебінен банктің активтік операцияларының басым бөлігі жүзеге асырылады.
Нарықтық катынастардың дамуына байланысты, сондай-ақ ескі банктік жүйе үшін уақытша бос ақшалай қаражаттарды тартудың дэстүрлі емес тэсілдерінің болуы, тартылатын қаражаттар қүрылымын толығымен өзгертті десе де болады.
Банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты үлкен екі топқа бөледі:
- депозиттік қаражаттар;
- депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер кұрайды. Депозиттер банк үшін бірден-бір арзан ресурс көзі болып табылады.
Депозит - бұл клиенттердін (жеке және заңды тұлғалардың) банктегІ белгілі бір шотқа салған жэне өздері пайдалана алатын қаражаттары.
Депозиттік емес тартылған қаражаттар — бұл банктің алган қарыздары түрінде немесе өздерінің меншікті бағалы қағаздарын сату жолымен тарататын қаражаттары.
Депозиттік емес банктік ресурс көздері мен депозиттер өзара ажыратылады. Біріншіден, олар персоналдық емес, яғни банктің нақты клиентінің атынан тартылмайды; екіншіден, мүндай қаражаттарды тарту инициативасы банктің өзінен туындайды.
Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі коммерциялық банктер айналысады. Өйткені, депозиттік емес каражаттар ірі сомада сатып алынатындықтан да, оларды көтерме сауда операциялар сипатына жатқызуға болады.
Банктің депозиттік операциялары
Банктік операциялар активті жэне пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар - банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа корреспондент - банктердегі шоттарда орналастыруымен байланысты операциялар. Олар банктің өтімді активтері ретінде, яғни жалпы активтердің өте аз бөлігін алады.
Пассивті депозиттік операциялар - бүл клиенттердің уақытша бос ақша каражаттарын белгілі уақытқа жэне пайыз төлеу шартымен тартумен байланысты операциялар. Бүл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағынан көп бөлігін алады жэне банктік ресурстар қалыптастырудың негізгі көзі.

2004 жылдың 31 желтоксанда ақша жэне олардың эквиваленттерінің жалпы сомасының 28% көлеміндегі 10 банкке салған салымдар құрады. 2003 жылдың 31 желтоқсанда 10 банктің салған салымдарының сомасы ақша және олардың эквиваленттерінің жалпы сомасының 44% құрады.
Банктің 2001-2004 жылғы консолидирленген бухгалтерлік баланстары мынадай болды: (№3 кестесінде көрсетілген)

Кесте 3 Банктің бухгалтерлік балансы
2004 2003 2002 2001
Активтер Ақша және олардың эквиваленттері 5835819 4477990 2946902 2493414
Міндетті резервтер 1775133 1230037 1120659 1008301
Саудалық құнды қағаздар 23890146 15300440 14263055 1220645
Клиенттерге займ 60487547 34761711 32122945 30521785
Негізгі кұралдар 2279689 1758371 1618455 1307523
Салық активтері 262267 2169 2045 1892
Басқа да активтер 919223 690714 623498 589164
Барлығы 95449824 58221432 52697559 37142724
Міндеттемелер үкімет жэне ҰБ қаражаттары 3445225 1351420 1239647 1005816
Несие мекемелерінің қаражаттары 33637685 18080343 16259907 14945823
Клиенттер қаражаттары 44825775 31545022 28495781 25681766
Сақтандыру резервтері 53882 57030 50246 47577
Шығарылған займдық Құнды қағаздар 2848226 1369456
Субординирленген займ 1497743 1593595 1312568 1302915
Резервтер 158964 109037 100239 101467
Басқа да міндеттемелер 640091 313443 310752 299739
Барлығы 87107591 53049890 47769140 44754559
Өзіндік капитал Жарғылық капитал: Жай акциялар 4339523 2700000 2549210 2317056
Артықшылығы бар акция 1900000 400000 200000 100000
Қосымша төленген капитал 201900 193306 187125 163905

Қазіргі банктік тэжірибеде салымдардьтң, депозиттердің жэне депозиттік емес ресурстардың шоттарының әр түрлері кездеседі. Бұл банктердің жоғарғы бэсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сұранысын қанағаттандыруға жэне олардың қаражаттары мен уақытша бос қаражаттарын банктік шоттарға тартуға ұмтылуьтна жағдай жасайды.Кесте 1
2001-2004 жылдардағы ақша жэне олардың эквиваленттері

2004 2003 2002 2001
Кассадағы ақшалар 2476142 1373004 1231000 1004127
Басқа банктердегі агымды шоттар 1617342 2693981 1263255 1113725
¥Б-гі лездІк депозиттер 1002167 99562 96871
Басқа банктердегі Қысқа мерз. депоз 478036 79969 75218 66843
¥Б-гі ағымды шот 262132 170963 154981 122617
Басқа банктердегі овернайттар 155850 120400 89231
Басқа банктерге Қьтсқа мерз.несие 4223 2486
Ақшажэне о л ард ы ң эквиваленттері 5835819 4477990 2946902 2493414
Депозиттер бойынша сыйақы ставкілер мен мерзімі былай көрінеді: (№2 кестесінде көрсетілген) Кесте 2
Банктің басқа банктердегі депозиттері

2004 2003 2002 2001
% Төлеу
мерзімі % Төлеу мерзімі % Төлеу
мерзімі % Төлеу
мерзімі
¥Б-гі лездік депозит 4% 2005 - - 3% 2003 3% 2002
Басқа
банктердегі кысқа мерз.депозиттер 8-15% 2005 10% 2004 8-15% 2003 - -
Басқа банктердегі овернайттар - - 10% 2004 10% 2003 - -

Сатып алынған өзіндік акциялар (26) (20)
Резервтер 465325 465325 465325 445621
Бөлінбеген пайда 1435485 1384212 1264895 1217893
Өзіндік капитал барлығы 8342233 5142817 4666555 4244455
Өзіндік капитал мен міндеттемелер барлығы 95449824 58221432 52435695 48999014
Қаржылық жэне шартты міндеттемелер 16402709 8258806 7892356 6845321
Экономикалық мазмұнына карай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
- талап етуіне дейінгі депозиттер;
- мерзімді депозиттер;
- жинак салымдары;
- бағалы кдғаздар.
Сондай-ақ, оларды мынадай белгІлеріне байланысты жіктеуге болады:
- мерзімдерІне қарай;
- салым иелерінің категорияларына карай;
- қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай;
- пайыз төлеу тәсіліне қарай;
- қаражаттарды салу жэне қайтарып алу шартына карай;
- пайыз төлеу тәсіліне қарай;
- банктің активтІк операциялары бойынша жеңілдіктер алуына
қарай;
- тағы басқалар.
Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоттар мынадай түрлерге бөлінеді:
- жеке тұлғалардың шоттарына;
- кәсіпорындар жэне акционерлік қоғамдардың шоттарына;
- жергілікті билік үйымдарының шоттарына;
- қаржылык мекемелердің шоттарьша;
- шетелдік азаматтардың шоттарына.
Талап етуіне дейінгі депозиттер - бұл салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты әр түрлі төлем күжаттар арқылы қолма-қол ақшаларын алатын эр түрлі шоттардағы қаражаттар.
Отандық банктік тәжірибеде талап етуіне дейінгі депозиттерге мыналар жатады:
- мемлекеттік, акционерлік кэсіпорындардың, сондай-ақ эр түрлі
шагын коммерциялық күрылымдардың ағымдық шоттарындағы
сақталатын қаражаттары;
- әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
- есеп айырысудағы қаражаттар;

- жергілікті бюджеттер қаражттары және олардың шоттарындағы
қаражаттар;
- баска банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат
қалдықтары.
Талап етуге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы олардың иелері үшін жоғарғы өтімділігіне байланысты сипатталады. Талап етуге дейінгі депозиттік щоттарға қаражаттар, шаруашылык жэне басқа да операциялардың жүзеге асырылуы барысында түседі жэне пайдаланылады.
Ал кемшілігі - бүл шот бойынша пайыз мүлде төленбейді немесе біршама төменгі мөлшерде төленеді. Міне, осыдан келіп талап етуге дейінгі шоттардың мынадай өзіндік ерекшеліктері қалыптасады:
- ақша салу жэне оны алу кез келген уақытта ешқандай да шектеусіз
жүзеге асырылады;
- шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде
немесе коммиссиондық ақы алып отырады;
- банктер талап етуге дейінгі шоттарда ақшалай қаражаттарды
сақтағаны үшін өте төменгі деңгейде пайыз төлейді, кейде төлемеуі
де мүмкін;
- талап етуге дейінгі депозиттер бойынша, коммерциялық банк
Орталық банкте сақталатын міндетті резервтерге жоғарғы
мөлшерде аударымдар жасайды.
АҚШ-тың банктік тәжірибесінде, талап етуге дейінгі депозиттік шоттармен қатар, сондай шоттар түріндегі Нау-шотты жэне куэландырылған чектер сияқты депозиттер АҚШ банктерінде кеңінен қолданылады. АҚШ-ғы депозиттердің түрлері 3-суретте беріледі.
Қэзіргі таңдағы талдаулар көрсеткендей банктердің заңды жэне жеке тұлғалардан тартылған салымдарының жалпы көлемі (Халыкаралық қаржылық ұйымдарын қоспағанда) 1.713,6 млрд теңгені құрап, көрсетілген айда 8,4%-ға дейін өскен. Жалпы жеке түлғалардың салымдарының сомасы қэзіргі таңда айтарлықтай артып отыр жэне бүл көрсеткіш осы жылы 459,7 млрд теңгені құрады, яғни, 3,0%-ға жоғарылады.
Жалпы алғанда, банктердің несиелік портфелі 2004 жылдың өзінде 45,3%-ға (банктераралық заемдарды қосқанда) өскен. Алайда, банктердің несиелік портфелінің аталған өсімі ссудалык портфелді жақсартудың негізгі көрсеткіші емес, яғни бұл, банктің несиелік тэсекелінің көлемін де кеңейтеді. Қаржылык жағынан түрақты және неғұрлым несие қабілетті кэсіпорындардың көпшілігі банктердің несиелерін пайдаланды.
Несиелер қүрылымында валютаның түрлері бойынша да, мерзімдері бойынша да оң өзгерістер болды. Үлттық валютадағы кредиттердің өсуі шетел валютасындағы кредиттермен салыстырғанда басып озу сипатына ие болады. Ұлттық валютадағы кредиттер 49,0%-ға өсіп, 648,9 млрд. теңгеге, ал шетел валютасындағы кредиттер 43,6%-ға өсіп, 779,1 млрд. теңгеге жетті. Нэтижесінде теңгелік кредиттердің үлес салмағы 44,5%-дан 45,4%-ға дейін өсті.

2004 жылғы 11 айда ұзақ мерзімді кредиттер 52,6%-ға өсті, 928,6 млрд. теңгеге, ал қысқа мерзімді кредиттер 35,1 %-ға өсіп, 499,5 млрд. теңгеге жетті. Ұзак мерзімді несиелердің үлес салмағы 62,2%-дан 65,0%-ға дейін көбейді. Несиелер бойынша ставкалардың динамикасы эр түрлі бағыттағы сипатқа ие болды. Мәселен, 2004 жылғы 11 айда жеке тұлғалардың ұлттық валютадағы кредиттері орташа алынған сыйақы ставкасы 20,3%-дан 20,6%-ға дейін өсті, ал заңды тұлғалардың кредиттері бойынша 14,9%-дан 14,5%-ға дейін төмендеді.
Қарыз портфелінің сапасы 2001 жылдың басындағы кезеңмен салыстырғанда біраз төмендеген, бұл несиелеудің тұрақты өсу темпімен түсіндіріледі (Кесте 4)
Кесте 4
Банк капиталы жэне активтері

Банк капиталы жэне активтері (млрд. теңге)
1999 2000 200 1 2002 2003 01.04.0 4 01.07.0 4 01.10.0
4
ЕДБ
активтері 341,1 0 527,9 0 784, 00 1144, 97 1677, 90 1785,6 2021,7 2252,4
Активтер ЖІӨ-ге % түрінде 16,9
% 20,3
% 23,9 % 30,6
% 37,7 % 41% 47% 47%
ЕДБ-нің меншікті каапиталы 69,00 97,60 122, 20 161,2 0 223,5 0 249,0 263,1 311,2
Меншікті капитал ЖІӨ-ге % түрінде 3,4% 3,8% 3,7 % 4,3% 5,0% 5,6% 6,1% 6,5%
ЕДБ
активтеріне % түрінде 20,2 % 18,5
% 15,6
% 14,1
% 13,3
% 13,9% 13% 14%
Сенімсіз несиелердің үлесі 5,5% 2,0% 2,1
% 2,0% 2,1% 2,1% 2,2% 2,6%
Несиелердің жалпы сомасына несиелер бойынша 9,5% 4,5% 4,7 % 5,5% 6,2% 6,3% 6,1% 6,4%

ЕДБ-нің меншікті капиталы мен активтерінің динамикасы (млрд. теңге)

ЕДБ-нің меншікті капиталы ЕДБ-нің активтері
Экономикадағы несиелердің динамикасы (млрд. теңге)

1999 2000 2001 2002 2003 01.04.04 01.07.04 01.10.04

Қысқа мерзімді Ұзақ мерзімді Кіші кәсіпкерлікке берілетін несиелер

2000 жылдың басымен салыстырғанда екіншІ деңгейлі банктеріндегі
тартылған салымдардың көлемі 6 есеге дейін өсті. Осы орайда,
тұрғьтндардың депозиттерінің үлесі депозиттердің жиынтық сомасында 32-
ден 40 пайызға дейін артты. Соңғьт кездерде Ұлттық валютамыз - теңгенің
нығаюына байланысты, шетел валютасьшдағьт депозиттердің үлесі
айтарлықтай төмендеді. Осыган қарамастан, шетел валютасьт мен теңгедегі
депозиттер арасындағы аракатынастың шамасы сақталуда.
01.10.2004 жылдағы жағдайда банктермен тартылған депозиттердІң көлемі
мемлекеттің ЖІӨ-де 21%-ға дейін артты. Банктің тартылған
қаражаттарының көлемі 4 кестеде, ал депозиттерді тарту бойынша ЕДБ іс-әрекеттерін сипаттайтын көрсеткіштер 6 суретте көрсетілген (кесте 4, сурет 5).
келесі суреттерде ЕДБ-нің таза кірістерінің жэне табыстылық көрсеткіштері берілген.
ЕДБ-нің таза кірістерінің динамикасы, млрд. теңге

1999 2000 2001 2002 2003
Сурет 6

Банк секторындағы табыстылық көрсеткішінің динамикасы (%)

ЯОА ЯОЕ
Соңғы жылдары Қазақстанның жалпы экономикалық жэне банктік жүйесі сапалы да санды өсіп келеді. Қазақстан банктеріндегі несиелердің жалпы көлемі 47,3%-ға өсіп, 1056,8 млрд. теңгені құрады.
«Валют-Транзит Банкі» ААҚ-ы мемлекетіміздің каржылык секторының дамуына өзінің маңызды үлесін қосты, ойткенІ «Валют-Транзит Банкі» ААҚ-ң қызметінің негізгі көрсеткіштері жоғарғы рекордтык өсімге жетіп отыр. 2004 жылы банк активтері 63%-ға көбейіп, жыл соңында 95,4 млрд. теңгені кұрады. Соның ішінде халықаралык стандарттар бойынша консолидирленген табысы 14546,0 млн. теңгеге жетіп, өткен жылмен салыстырғанда ол 44,8 %-ға көбейді. Осы маңызды қорытынды менеджмент аумағындағы эффективті жүмысының көрсеткіштері ғана емес, сонымен қатар акционерлер үшін инвестицияларының эффективтілігін бағалау қажеттіліғі болып табылады. Жеткен нэтижелер -универсалды қаржылық институт ретінде банктің таңдаған даму стратегиясының дұрыстьтғын растайды. Осылайша, қазіргі кезде «Валют-Транзит Банк» ААҚ-ы біздің мемлекетіміздің банктік жүйесіндегі алдыңғы қатарлы банктер ішінде төртінші орынды иеленіп отыр. Әрбір банктің партнері, ол жеке тұлға, не шағын жэне орта бизнес субьектісі, не ірі корпорация болсын банктік, қаржылық өнімдерінің кең ауқымды спектірін қолданып, банктің барлық филиалдарында оперативті жэне сапалы сервиске сенімділігін білдіруіне болады.

1.2 Екінші деңгейлі банктердің клиентерге шоттарды ашу және жабу тәртібі жэне олардың ерекшеліктері
Банк үнемі халықаралық каржылык институттармен өзінің қатынасын дамыттып, нығайттуда . Сонымен бірге, Валют-Транзит Банк экономиканың реалды секторының өсуін ынталандыру максатында соңғы жылдары халықаралық даму институттармен активті түрде қарым-қатынаста болды. Олар: ЕКДБ (ЕБРР), АБР, КІЛУ жэне Әлем Банкі. Банкпен ЕБРР-мен қарым-қатынас жасаудың ең жоғарғы деңгейІне жетті, оның шағын жэне орта бизнесті қолдау бойынша бағдарламасы Қазақстанда 1998 жылдан бастап сэтті жүзеге асырылып келе жатыр. Банктің барлық филиалдарында МСБ (Шағын жэне орта бизнес) несиелендіру бағдарламасы жұмыс істеп келеді. Валют-Транзит Банк өздерінің клиенттеріне кең ауқымды қызметтер түрін ұсынып отыр. Яғни, клиенттерге шот ашу, тұтыну, шағын және орта бизнесті несиелендіру бойынша......