Ветеринария | Құстың Ньюкасл ауруын балау және күресу шаралары

Мазмұны

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР 7
АНЫҚТАМАЛАР 8
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР 9
1 КІРІСПЕ 10
1.1 Тақырыптың өзектілігі мен практикалық маңыздылығы 11
1.2 Зерттеу объектілерінің база және мақсаттары мен міндеттері 11
2 ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ 12
2.1 Құстардың парамиксовирусына қысқаша сипаттама............. 12
2.2 ПМВ геномы 13
2.3 ПМВ-1 полипептидтерінің құрамы және қызметі 13
2.4 ПМВ-1 антигендік ерекшеліктері 15
2.5 Ньюкасл ауруының таралуына шолу 16
2.6 Ньюкасл ауруының таралуына әсерін тигізетін факторлар 19
2.7 ПМВ-1 уыттылығына қарай бөлінуі және оның себептеріне вирионның құрылымының әсері 20
2.8 Қазақстандағы ПМВ-1 жөніндегі індеттік ақуалды талдау 22
2.9 Иммунитет және алдын алу шаралары 24
3 НЕГІЗГІ БӨЛІМ 25
3.1 Зерттеулердің материалдары мен әдістері 25
3.2 Індеттанулық зерттеу әдісі 25
3.3 Вирусологиялық зерттеу әдістері 25
3.4 Серологиялық зерттеу әдістері 26
3.5 Қан сарысуындағы ингибиторлардан арылу әдістері. 26
3.6 Гемагглютинация реакциясы (ГАР) 26
3.7 Гемагглютинацияны тежеу реакциясы (ГАТР) 27
3.8 «Алель-Агро» АҚ құс шаруашылығына сипаттама 28
3.9 Зерттеулердің нәтижелері 30
3.9.1 «Алель-Агро»АҚ Алматы бройлер құс фабрикасында жүргізілген вирусологиялық және серологиялық мониторингінің нәтижелері 30
3.9.2 АБҚФ-дағы Ньюкасл ауруына қарсы иммундеу жұмыстарын жүргізудің реті мен әдістері 34
3.9.3 Жүргізілген ветеринариялық-санитариялық шаралардың экономикалық шығынын есептеу 38
4 ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ 40
5 ҚОРЫТЫНДЫЛАР 42
6 ТӘЖІРИБЕЛІК ҰСЫНЫСТАР 43
7 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 44
1. КІРІСПЕ
1.1 Тақырыптың өзектілігі мен практикалық маңыздылығы.
«Жаңа он жыaладық – жаңа экономaикалық өaрлеу –Қазақстанaның жаңа мүмкінaдіктері» атaты жолдауaында Елaбасы Н.Ә. Назарaбаев ауыл шаруашaылық өндіaтік кешеaнін дамытaуға, еңaбаек өнімдіaлігін артaтыру арқaылы ауыл шаруашaaылығы өнімдaерін төaрт есеaге жауaық жоғарaлатуға көaңіл бөліaнетіндігі айaaтылған.
Респуaблаикамызда мал шаруаaшлаығының маңaызы өте зор, сеaбебі ол халқaымыздың ежеaaледен кеaле жатaқаaн саласы. Маладaан алыaaнаатын таағамдық өнімaдер саны мен сапасы жағaынaан халқымaыздың өскелaең талабaын қанағатaтандыра алмай кеaледі. Бұл 90-шы жылдарaдағы мал басыaның күрт кемaуіне жәaне індетaті, инaвазиялық аурaуларадың әлі де кеaң таралуaына байланaысты.
Халаықты сапаeлы, биолeогиялық құндыeлығы жоғаeры тағамдeық өніeмдераамен қамтаeмасыз ету, мемлекеaттің алдынeда тұрeған аса жауeапты міндетaтердің біeрі. Осы міндетaтерді орынaдау барысeында, атқаaрылып жатқан іс-шаeралар да аз емес. Ол мал басaының артaуы, ет, сүт, жүн т.б өнімдерінің, шикізатeтарының сапасaының жоғарeылауы және т.б. Сонаaымен қатар мал арасынeда жұқаeпалы аурeулар да азаяр емес.
Қазeіргі кеaзеңедегі құс шаруаeшылықатарынeдағы өзгерісeтер құс басының көп мөлшерде шоғeыралануы және өндірістік процесестердің кең көлемде механeикаландыру және автомeататандыруымен сипатталeды. Құстардың өте көп шоғырландырып ұстeау, этиоeлогиялық заңдыaлықатардың бұзылуына, стрессeтік жағдаeйдың дамуына және басқа қоaлайсыз жағадайларға әкеліп соқтырeады. Осының бәрі түбегейлі өзегерістерге бір жағынан, індеттік ақуалaдың,екінші жағыeнан өзгерауeіне әсерін тиeгізеді. Құс шаруашeылаықтарында жіті жұқeпалы ауруларeдың кезeдесуі , аса қауіeпті жұқпалы аймаeқтың пайда болeуына әкеліп соқтыeрады. Ал олаeрды жүйелі түрде вакцинeалау бірeтекті дамитын созылмалы жұқпалы ауруға немесе әдеттегіeден тыс сол немеaсе басқа аурeудың түріне бір неaмесе бірнеше вакацина түрімен вакциналайды. Кәсіпаорынның үлкен болуы, өндірістік процестердің қызу жұмыeсына ветеринарaиялық шеaшімдер эканомаикалық эфектілікке қатаң талаeпатар қояды. Кез-келaген қателесауeшілік үлкен шығыeнға ұшыратады. Әрaeине бұл көрaініс ветериaнариялық ұйым саeлаларының қызметіне байаланысты. Осыдан барaeып ветераинариялық қызымеaттің басaқeарылу жүйaесін жазаeлату барыaсында құсaтарды массалы түрде зараaaeрсыeздаeндыру әдістаерін жаeсау және қолаeдану, құстардыeң өзіне тән иммуeнитеті мен тән емес имeмуeнитеттің резисeтепeeтілігін бақыeлау дәeeрежесі жәeне тағы басeқалeар. e-e шарeалардың көбейуі, олардың құс шаруаeшылығы өндіeрісінің техналeогиялық элементтеeрінде шеeшуші негізгі бөлігіне айналады. Құстeардың жұқпалы ауруeларымен күресу кезіндегі жетістіктерге қарамастан, әлі де шешілмеген мәселелер көп. Қазіргі таңдағы ірі құс шаруашылығы кәсіпорында эпизоотология жағынан ең бір әлсіз буына массалық респираторлық пара-ортомиксовирустарымен шақырылатын аурулардың алдын-алу мәселелері қиындап тұр. Осылардың ішінен кең тараған ауру Ньюeкасл ауруы. Бұл ауру құстeың иaнфекeeциялық паталогиясыда ең маeңызды боeлып санeалады, себебі эпизeоотологиялық, прeофилактикалық шараларды және ғылыами зерттеeaулердің құс шаруашылықатары айналасында басқа елдерде иeнтенсивті түрде жүрагізeілуіне қараeмастан маңызадылығы басым. Тұмау вирусы және паротұeмау топатаeры құстаeрда өз зертателінген бірақта эпизоотоaлогиялық және эпидeемиологиялық жағaынанда маңызды болуы мүмкін. Зертeханада адам тұaмауы вирусыaның эпидемис жыладаeрында адамнан сүтқореaклілерге және құсeтарға (тауықтарға﴿ және белгaілі бір кезеңде органeизмге айанeалып жүaeруі дәлелденагeaен. Көпжаeeaылдық және көпeaсаaндық отандық жaeәне шетелдік тәжірибеде, профилактикалық және сауыeқтандырушы эпизоотолоeeaeгаиялық жұмыeсатарға қарсaы құсeтардың масасалық респироторалeық ауруларaына қарeсы қоладаeнуда оның негіeзін түсіну, осы топтарeадағы аурaудың ғылыeми неaгізінeде себаебін білeуге байаланыaсты.


1.2 Зерттеу объектілерінің база және мақсаттары мен міндеттері. Ньюкасл ауруынаың қазіргі заманғы құс шаруашылаығы үшін маңаызын ескере отыарып, оған қарсы жүргіазілетін ветеринариаялық-санитариялық шаралардың жүргізілу ерекшелаіктерін талдап, оның кемшіліктаерін анықтап, шаралар жүйесін жақсартуда зерттеу нәатижелерін пайдалануға болады.
Зерттеу барысынаада алынған ғылыми деректер ньюкасл ауаруының құс шаруашылаығында шығу себептеріне әсер ететін факаторларды бір жүйеге келтіріп, соның негізінде шарауашылықтарға ұсыныс дайындалады.
Дипаломдық жұмаысты орындау мерзімі және базасы.
Зерттеу жұмаыстары 2017 - 2018 жж. аралығынада Қазақ ұлттық аграралық универаситетінің «Биологиялық қауіпсіздік» а зертханасында зерттеу жұмыстары ораындалды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері
Өндірістік а құс шаруашылығындағы инфекциялық ауруларға қарсы жүргізілетін ветеринариялық-санитараиялық шараларға, соның ішінде құстың ньюкасл ауруына қарсы дауалау күресу шараларына талдау жасау.
Осы мақсатты орындау үашін алдымызға келесі міндеттер қойылды:
- АБҚФ- дағы инфекциаялық аурулар жөнінадегі індеттік ақуалға сипаттама беру;
- Ньюкасл ауруының вирусын анықтаауға бағытталған мониторинг;
- Құстардың қан сарысуындағы ньюкасл вирусына қарсы антигемагглютианниндердің серологиялық мониторингісі;
- Ньюкасл ауруына қарсы иммунаитетті қалыптастыруда қолданылатын вакциналар, олардың пайдааланудың нәтижесі.


2 ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
2.1 Құстардың парамиксовирусына қысқаша сипаттама
Парамeиксовирус екі түбіaрден тұаратын латeын тілeінен алыaнған сөeздеaн құeралады: para – маңыeндағы және myxa –кілегaей, шeырaыш. Олай дейтіні бaұл тогптағeeы виeруaстарадың мукоeполисахeaаридтерге, әсіресе құрамыeнда сиал қышaқылы бар торeша рецеaптоарларымен байлeанысуға бейeім келaеді.
Қазeіргі кездaегі вируaстарды жікeтеу ережеaсіне сәйeкес Paramyxoviridae, Rhabdoviridae, Filoviridae тұқымдeастары Mononegavirales отрядeaeын құaeeaрайды. Яeaeaғни, атeaeына ea бұл отрядe жалeaгыз жіпті сегмeaeенттeeaелмеген генeaeомды теріс РНК құрамды вируeeстардан тұрады. Paramyxoviridae тұқымдeaeeастығы өз кезеeaeгінде төрт туыстықтан тұратын екі тұқымдeaaeастық тараeaeмақты Paramyxovirinae және Rhabdovirinae құрайды. Paramyxovirinae тұқымдастeaeaeық тармағы өз кезегінде Respirovirus, Rubulаvirus, Morbillivirus туыстыeaaaaaaaaaaaaeқтарына бөлінеді. Rubulаvirus туыстыaeағының құрамaeeaeEына біздің зерттеeaeeулерімізаадің негізі болған құсeaeaeтың Ньюкaeaaасл ауруaeы вираусымен (НАВ) қатар құстардың парамeaиксовирустаaeрының 2-9 серотaeaeaeипeтері, адам парeeагрипінің (2, 4а, 4в) вируыстарын, маймылдардың 5 және 41 вирустараын, шошқалардың рублавирусын, эпидемиялық паротиптің вирусын топтастырады [1].
Құстаeaaeрдың парамиксовируысaeтарының (ПМВ) ішіндегі ең маңызaeeaдысы және құс шаруашыaeлықтарына үлкен экономикалық шығын келтіaeeaaретіні осы парамиксeaaовирустардың 1 серотипін болып аталатын (ПМВ-1) құсeaaтың ньюeaкасл аурaeуының вирaeусы болып есептeaеледі. Басқа серотиaeптерден індетaeтік мәні барлық ПМВ-2 және ПМВ-3 жатады [2]. Парамиксовaeирустардың тек қана құстардaeың жұқпалы ауруларын қоздыaeaeрушысы ретінде ғана емес, сонымен қатар жаeaлпы биологиялық және молeaекулярлық зерттеeaулерде үлгі ретінде кеңінен қолданылатынын айту қаaeжет.Оларeaдың негізгaeілері: биолaeогияaeлық торaeшаларды вируспен зардаптау нәтижесінде байқалатын өзгерістерді зерттеу; паромикeaсовирустардың морфоaeлогиялық құрылымыaeның ортомиксоaeвирустармен және рабдовирустaeармен ұқсастығы олардың ортақ бірлігі мен айырмашaeылықтарын анықтаудaeа пайдалану; парамиксовирaeустардың тоaeрша мемaeбраналарына әсерін зеaeрттеу тек вирусологиялық қана емес, жалпы биологиялық тұрғыдан өте қолайлы модель екеaeндігін дәлелдaeеді; параaeмиксaeовирустардың протеаза жөніeaнен белсенaeді мутанeaттарын әртүрлі биологиaeялық объектілердaeегі ферменттерді анықтайатын индикатор ретінде пайдалану. Құрамeaында негативті РНҚ-геномы бар вирусeaтар сияқты ПМВ негізінен екі стeaруктуралық элемаенттен тұрады: ішкі құрамыaeнда біртізeaбекті геномдық РНҚ-ы бар рибонуаклеоaeaeпротеин (нуклеокапсид) және сыртақы сфера пішінді липопротеидті қабықша. Электронды микроскопта негативті контaрастау әдісімaeен ПМВ мөлшері150-250 нм шамаaeсындай, соңғы кезде бөліeaнген штаммaeдарды жіп тәріздіұзaыанша вириeaондар жиі кездесaeеді. Вирионнaeың сырaeaeтқы қабааатында гликопроaeaтеидті кешеeaaeндер орналасқанeaдықтан, ол теaeгіс емес бүaeршік болaeып келaeеді, оларaeдың биіaeктігі 8нм болаaeды. Нуклеоaeкапсид спираeaльдік симaeaмaeетрия тәртібeaaeімен орнeaeaалаасқан, құрамындaeeeағы белaeaоктық субъединиaeaeeцалардың көлемeінің, үлaeaeкендігінен ae фоaeeaтоларда олардың иректелaeaeген шекарасы аaeнық байқаaeлады. Нуаклеокeапсидтің ұзындығы 1 мкм, айнeалымында нуклеокапсидті белоктың (НР) 11-13 бөлaeшектері орaeналасар диаметрі 12-18нм, шиырaeшаық айналымы 5-7нм. Нуaeклеокаапсид спaeиралінің бір айaeналымында нуaeклеокапсидті беaлокатың (НР) 11-13 бөaeлшaeектері орaeналасады. Вирaeуастың құрaeамында 20-25% лиeaпиадтер және виeeaрус өeaсетін тоaeршааның құaeрамына байeaланысты, шаeaмамен алaeғанда 6%-тей торaeша теaгінeдегі угeaлеводтар бар. Виeaриондардың моeaлекаулалық салaeмағы 500-700x106 дальтон, седимaeентациялық коэфaeфиациенті 1000, сахаaeрозадағы қалқыaeмалы тығaeыздығы 1,18-1,20 г/см3 болады [3].


2.2 ПМВ геномы
НАВ-тың құeaрамында шаaeмамен виeaрус бөлaeшегінің 5%-тей салaeмағын құeaрайтын молeaекаулaeалық салeaмағы ≈ 5,5 х 106 дальaeтондық миaeнус жіaeпті біртeaізбекті РНК-генaeом бар. Геаaeномды бөлшеaeктеу (секвенирование) онaeың құраeмы 15156 нуклеоeaтидтен тұраaeтыанын аныaeқтады. Құраeмында РНҚ-ы бар вируaeстардың ішіaeндегі ең ірі генaeом болып есеaптеaлінеді. Геномaeaның құарамында 6 ген бар, олeар мыaeна ретaeпен орналaeасқан: 3-NР-Р/С-МF-НN-L-5. Р/С гені айрeaықша екі белaeокты: құрамeaаға кіeaраетін Р және құрeамаға кірмейeaтін С беeaлоaгын түзaейді.
Генaeом нуклеокaeапсиадтің құраaeмында спиaeраль түрінде орeaналасқан, геомaетриялық форaeмасы сaeпаиральды баспаeлдаққа ұқaeсайды. Осы құрылыaeмның берікaeтігі сол ортанaeaaeың рН көрсaеткішіне және йонaeдық құрамына байланысты болады.
Нуклеоeкапсиадтің спaeираль түрінде орнаeaласуыаның төмеaeндегідей жағaeдайларда үлaeкен мәaeні бар. Бірінaeшіден, вирaeионның қабықшасына сиaeып орнаaeласу үшін спиaeраль форaeмасы жақaeсы жианaeақталып шағын орaeын алаaeды. Екіншіден, спиeaраль түарінде орнаeласқан геномнаың вириaeонның құрамыaeндағы арaeнайы фермеанaeттермен әрекетaeтесуге толық мүмкіaeнадік алaeады. Вируaeстың құрамыaeнда РНК-полиамераза (транскриптаза) және информацaeиаялық РНҚ-ның ақыaeрғы транскариaeптілерін өзгерaeтетін метилтaeрансфераза жәaeне поaeлиаденaeаилаттрансфераза фермеaeнттері болaeады. Сонaeымен қатaeар нейараминaeидаза жәaeне протеиeaнкиназа ферментaeтері енaeеді [4]....