«АҚЫЛ-ОЙ КЕМІСТІГІ БАР БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ САНАЛЫ ОҚУ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ»

«АҚЫЛ-ОЙ КЕМІСТІГІ БАР БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ САНАЛЫ ОҚУ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ»
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттегі саналы оқу түсінігі.
Саналы оқу мәселесі Н. Бердяев, И.Канттың философиялық тұжырымдамаларында, И. Бунаков, В. Розонов, В. А. Сухомлинский, Л. Толстой, К. Д. Ушинскийдің философиялық және педагогикалық идеяларында ашылды. Т.В. Ахутина, Л.С. Выготский, Н. И. Жикин, А. А. Леонтьев, С. Л. Рубинштейн, Ф. А. Сохин және т. б. сияқты зерттеушілердің пікірінше, саналы оқу – сөйлеу және ақыл-ой дамуының деңгейін анықтайтын ақыл-ой әрекетінің жоғары формасы. Саналы оқудың психологиялық табиғаты, оның механизмдері мен балалардағы даму ерекшеліктері Л. С. Выготскийдің, А.А. Леонтьев, С. Л. Рубинштейн және т.б. барлық зерттеушілер оқу процесінің күрделі ұйымдастырылуын атап өтеді және арнайы сөйлеу білімінің қажеттілігін көрсетеді. Психологиялық тұрғыдан алғанда, оқу дегеніміз-оқу кезінде оқу және түсіну техникасынан тұратын процесс. Оқу кезінде түсіну немесе хабардарлық оқу техникасымен мақсат пен құрал ретінде байланысты. Оқу кезінде түсіну дегеніміз-оның элементтері арасында байланыс орнату арқылы мәтіннің мазмұнына ену процесі, адамның ақыл-ой әрекетінің бір түрі. Оқырман дайын ақпаратты жай шығарып қана қоймайды, ол оқудың мағынасын өзінің тәжірибесімен, қолда бар ақпаратпен және біліммен салыстырады. Оқу кезінде түсінуге әсер ететін келесі факторлар анықталды: ақпараттық қанықтылық; мәтіннің композициялық-логикалық құрылымы; мәтінді қабылдау кезінде назар аударуды ұйымдастыру; оқырманның жеке психологиялық ерекшеліктері. Оқу туралы хабардар болу-бұл негізгі сапа, оны игеру кезінде мәтіннің ақпараттық, семантикалық және идеологиялық жақтарын толық түсінуге қол жеткізіледі. Педагогикада саналы оқу-бұл жұмыстың ақпараттық, семантикалық және идеологиялық жақтарын түсінуге қол жеткізетін оқу сапасы. Бұл дағды оқу үшін өте маңызды, өйткені егер адам не туралы оқығанын түсінбесе, оқу процесінің барлық мәні жоғалады. Мұғалімнің міндеті-оқушыларға оқылатын мәтінді дұрыс түсінуге және түсінуге көмектесу, мәтінде семантикалық байланыс орнатуға үйрету, жұмыстың идеялық мағынасын түсінуге көмектесу. Оқу сабағында жүргізілген барлық жұмыстар дәл осы мәселелерді шешуге бағытталған. Ол үшін мұғалім әртүрлі әдістерді қолданады: студенттерді әңгіме, әңгіме, экскурсия, суреттер, иллюстрациялар, бейнематериалдар арқылы мәтінді қабылдауға дайындау. Таныс емес және түсінуге қиын сөздер мен сөз тіркестерімен жұмыс істеу, көркем шығарманың бейнелеу құралдарын талдау, мәтінді талдау, оқылған мәтіннің мазмұнын бекіту, әртүрлі жоспарлар құру, қайталау, сонымен қатар жалпылама әңгімелер.
Р.И. Лалаева атап өткендей, саналы оқу – күрделі психофизиологиялық және психолингвистикалық процесс .
А. К. Аксенованың пікірінше, саналы оқу-бұл сөйлеу әрекетінің бір түрі, ол әріптік кодты дыбысқа аудару және қабылданған ақпаратты түсіну болып табылады. Сөздің визуалды моделін қабылдау және әріптік белгішелердің дыбыстармен кейінгі байланысы негізінде сөз шығарылады. Бұл ойнату процесінде дыбыстық кескіннің мағынамен байланысы жүзеге асырылады, яғни.оқылатынды түсіну бар.
Н. Н. Светловскаяның пікірінше, оқу оқырман мұнда түсінбейтінін оқып, түсінген кезде ғана болады.
Оқу-бұл өзара байланысты үш әрекеттен тұратын әрекет: әріптік белгілерді қабылдау, олар белгілеген нәрсені дыбыстау (айту) және оқуды түсіну. Тек оқуды үйреніп жатқан кішкентай балада бұл әрекеттер дәйекті түрде жүреді. Алайда, мәтінді оқу тәжірибесі жинақталған сайын, бұл компоненттер синтезделеді. Т. Г. Егоров былай деп жазады:" түсіну процестері мен оқу шеберлігі арасындағы синтез неғұрлым икемді болса, оқу соғұрлым жақсы болады, дәлірек және мәнерлі болады " . Яғни, зерттеуші оқу техникасы (оқуда шеберлік деп аталатын нәрсе, яғни қабылдау және дауыс беру механизмі) оқылымды түсінуге қарсы емес.
Көркем шығарманы талдауға көзқарасты анықтайтын бастауыш сыныптарда оқуды оқытудың әдістемелік ережелері әзірленді . Бұл ережелер келесідей:
1. Жұмыстың мазмұнын талдау және дұрыс, еркін, саналы және мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру бірыңғай процеске біріктіріледі (мәтіннің мазмұнын түсінуге бағытталған тапсырмалар бір уақытта оқу дағдыларын жетілдіруге ықпал етеді).
2. Шығарманың идеялық-тақырыптық негізін, оның образдарын, сюжеттік желісін, композициясын және бейнелеу құралдарын барынша анықтау оқушылардың жеке тұлға ретінде жалпы дамуына қызмет етеді, сондай-ақ оқушылардың сөйлеуін дамытуды қамтамасыз етеді.
3. Білім алушылардың өмірлік тәжірибесіне сүйену шығарма мазмұнын саналы қабылдаудың негізі және оны дұрыс талдаудың қажетті шарты болып табылады.
4. Саналы оқу студенттердің танымдық белсенділігін арттыру және олардың қоршаған шындық туралы білімдерін кеңейту құралы ретінде қарастырылады.
5.Талдау ойды, сезімдерді оятып, сөйлеу қажеттілігін оятып, өмірлік тәжірибеңізді автор ұсынған фактілермен байланыстыруы керек.
Орыс тілі әдістемесінде оқу дағдысын қалыптастырудың үш кезеңі бар: аналитикалық, синтетикалық және автоматтандыру кезеңі.
1.Аналитикалық кезең оқырманның іс-әрекетіндегі оқу процесінің барлық үш компоненті "жыртылған" және баладан нақты операцияларды орындау үшін жеке күш-жігерді талап ететіндігімен сипатталады: дауысты дыбысты көру, оны буынмен байланыстыру, біріктіруден тыс әріптерді қай жерде айту керек екендігі туралы ойлау, көрген әр графикалық буынды айту, яғни.сөзді біліп, оны түсіну үшін тегіс айту. Слогдарды оқу-бұл баланың дағдыларды қалыптастырудың алғашқы кезеңінде – аналитикалық болып табылатындығының белгісі. Әдетте аналитикалық кезең сауаттылықты оқыту кезеңіне сәйкес келеді деп саналады. Дегенмен, мұғалім әр баланың жалпы дамуында және әсіресе оқу дағдысын игеруде өзіндік қарқыны бар екенін есте ұстауы керек.
2. Синтетикалық кезең оқудың барлық үш компоненті синтезделеді деп болжайды, яғни оқылымды қабылдау, айту және түсіну бір уақытта жүреді. Бұл кезеңде бала толық оқи бастайды. Алайда, оқырманның осы кезеңге өтуінің басты белгісі-оқу кезінде интонацияның болуы. Бала мәтіннің жеке бірліктерін түсініп қана қоймай, оларды оқылғанның тұтас мазмұнымен байланыстыруы маңызды. Оқу кезінде Интонация, егер оқырман оқылғанның жалпы мағынасын санада сақтаған жағдайда пайда болады. Бұл әдетте бастауыш мектептің екінші жылында болады.
3. Автоматтандыру кезеңі оқу техникасы автоматизмге жеткізілген және оқырман танымайтын кезең ретінде сипатталады. Оның зияткерлік күш-жігері оқылатын мазмұн мен оның формасын білуге бағытталған: шығарманың идеялары, оның композициясы, көркемдік құралдары және т.б. автоматтандыру кезеңі баланың өзіне оқуға деген ұмтылысымен сипатталады. Балалардың Автоматты оқу деңгейіне жеткенінің басты белгісі-бұл өздігінен оқылған шығармаға тікелей эмоционалды реакциясы, мұғалімнің қосымша сұрақтарынсыз негізгі оқу тәжірибесімен бөлісуге деген ықыласы, оқығанын талқылауға деген ықыласы.
Орыс тілінің әдістемесінде оқу дағдысын сипаттау әдеттегідей, оның төрт қасиетін атайды: дұрыстық, еркін сөйлеу, сана және экспрессивтілік.
Дұрыстық оқылғанның мағынасына әсер ететін бұрмалаусыз тегіс оқу ретінде анықталады.
Еркін сөйлеу-бұл оқуды түсінуге мүмкіндік беретін оқу жылдамдығы. Мұндай жылдамдық бір уақытта оқылған баспа белгілерінің санымен өлшенеді (әдетте 1 минуттық сөздер саны).
Соңғы уақыттағы әдістемелік әдебиеттегі оқуды түсіну автордың ниетін түсіну, Осы жоспарды жүзеге асыруға көмектесетін көркемдік құралдарды түсіну және оқылғанға деген өзіндік көзқарасты түсіну ретінде түсіндіріледі.
Экспрессивтілік - бұл ауызша сөйлеу арқылы тыңдаушыларға шығарманың негізгі идеясын және оған деген өзіндік көзқарасын жеткізе білу.
Қалыптасқан оқу дағдысы кем дегенде екі негізгі компонентті қамтиды.
а) оқу техникасы (бір жағынан олардың визуалды бейнелері мен екінші жағынан акустикалық және сөйлеу қозғалтқыштарының арасындағы байланысқа негізделген сөздерді дұрыс және тез қабылдау және дыбыстау),
б) мәтінді түсіну (оның мағынасын, мазмұнын шығару).
Бұл екі компонент бір-бірімен тығыз байланысты және бір-біріне сүйенетіні белгілі: мысалы, оқу техникасын жетілдіру оқылымды түсінуді жеңілдетеді, ал түсінуге оңай мәтін жақсырақ және дәл қабылданады. Сонымен қатар, оқу дағдысын қалыптастырудың алғашқы кезеңдерінде оның техникасына, ал кейінгі кезеңдерде мәтінді түсінуге үлкен мән беріледі.

Толық нұсқасын 30 секундтан кейін жүктей аласыз!!!

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Facebook | VK | WhatsApp | Telegram | Twitter

Қарап көріңіз 👇