Табиғи бірлестіктің қандай түрлері болады? 1-сабақ (Жаратылыстану, 3 сынып, I тоқсан)

Пән: Жаратылыстану
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Тірі табиғат
Сабақтың тақырыбы: Табиғи бірлестіктің қандай түрлері болады? 1-сабақ
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары: 3.2.1.3 өз өлкесіндегі табиғат бірлестіктерін сипаттау;
3.1.2.1 ақпарат көзінің түрлерін анықтау.
Сабақтың мақсаты: Табиғат бірлестіктерінің негізгі түрлерін ажырата алады.

Ойсергек.
Сәттілік біздер тілейік,
Мен саған, сен маған
Күндей күліп жүрейік,
Күннің нұрын төгейік,
Мен саған, сен маған
Өсімдіктер достаса ала ма?«Ыстық картоп» стратегиясы арқылы жеке сұрақтар беріліп, сұрақтар талқыланады.
Сұрақтар:
- Қандай бір¬лестіктер болады?
- Барлық жерде өсе беретін әрі кез келген жерде өзін жақсы сезінетін өсімдік бола ма?
- Бірдей жағдайды қажет ететін өсімдіктер бір-бірі¬не кедергі келтірмей бір жерде өсе ала ма?
(Қоршаған орта жағдайына бейімделе оты¬рып, өсімдіктер ортақ аймақта бірлесіп өседі. Биік ағаштардың көлеңкесінде көлеңкеге төзімді шөп¬тер өседі, онда ылғал мен жылу да жеткілікті және өсімдіктер суық пен желден қорғана алады.)

«Кір жаятын жіп» ойыны арқылы оқушыларды топқа бөлу.
Бірлестіктер. «Мозайка» стратегиясы негізінде орман, дала, шөл, суқойма бірлестіктерін құрастыру. Оқушылар суреттердің жетпейтін бөлігін толықтырып, суреттеріне атау беріп, өсімдіктер тобын не біріктіріп тұрғанын сипаттайды. Өсімдіктерді си¬паттап беруі тиіс. (Бұл өсімдіктер бірлесіп өсуге бейімделген.)
Орман. Әр топ мүшесінің біреуіне берілген суреттерді таңдатқызып, топта талқылауға нұсқау беріледі.
Әртүрлі өсімдік¬терді топтастыратын бірлестіктердің тұрақтылығы¬на оқушылар назарын аударту. Ерекшелігі – жүйенің барлық үдерісті өздігінен реттеп отыратынында. Бірлестікте өсетін өсімдіктердің саны олардың алуан түрлілігіне байла-нысты.
Мұғалімнің түсіндіруі.
Ең жарық орман – қарағай орманы. Ол құмды топырақта өседі. Елімізде мұндай орман Ертіс өзенін жағалап, белдеу болып орналасқан. Оны қарағайлы орман белдеуі деп атайды.
Ойлан. Мұғалім-оқушы диалогі.
Тығыз өскен ормандағы өсімдіктер өздеріне қажет қоректік заттарды қалай алады?
Оқушылардан орман бірлестігіндегі өсімдіктердің тығыз орналасуының артықшылығы туралы ой бөлісу. Төмен¬гі қабаттардағы өсімдіктер температураның күрт төмендеуі мен қатты аяздан, ыстықтан қорғалған. Олар жеткілікті ылғалды қабылдайды. Орманның төменгі жағында қатты жел болмайды.
Зертте. Орман өзенді қалай қорғайтынын зерттеу. Оқушыларды зерттеу жұмысына кіріспес бұрын өзен, көл жағасындағы орман суреттерін тарату.
Зерттеу жүргізуге арналған нұсқаулық
• Өсімдік өзі өскен табиғи ортадан қандай жағдайларды және қанша мөлшерде (үлкен, шағын көлемді) алатынын топта талдау.
• Ватманға орман суреттерін өзен жағасына жапсыру.
• Орманның қыста қарды, жазда суды қалай жинақтайтынын, ылғалды қалай жұмсайтынын сызықтар арқылы көрсету. Оны далалы жерде¬гі қыс және жаз көріністерімен салыстыру.
• Басқа топтар ұсынған қорытындыларымен салыстыру.
Сен білесің бе? Мұғалімнің түсіндіруі.
Табиғи бірлестіктердің ерек¬шелігі неде екенін анықтау. Әртүрлі өсімдік¬терді топтастыратын бірлестіктердің тұрақтылығы¬на оқушылар назарын аудартып, жауаптарын тыңдау.
Ерекшелігі – жүйенің барлық үдерісті өздігінен реттеп отыратынында. Бірлестікте өсетін өсімдіктердің саны олардың алуан түрлілігіне байла-нысты. Жасанды бірлестіктер адамдардың қамқор-лығы болмаса, ұзақ уақыт өмір сүре алмайды.
Өзен бойларында жабайы өскен әртүрлі ағаштар мен бұталар өзара табиғи бірлестік құрайды. Ол бірлестікті тоғай деп атайды.

Сергіту сәті. «Көзге арналған жаттығу»
Жеке жұмысқа дәптермен жұмыс ұсынылады.
15-жұмыс парағы. «Табиғи бірлестік түр¬лері»,17-б.
Табиғи бірлестіктер. Бұл тапсырма табиғи бір-лестіктерді тани білу біліктерін бекітуге бағытталған. Оқушылар суретте бейнеленген табиғи бірлестік¬терді атап, олардың суреттері мен сипаттамасын сәйкестендіреді (Жауаптары:
1. Орман – топырағы құнарлы, алуан түрлі өсімдік¬тері «қабаттарға» орналасқан бірлестік.
2. Дала – топырағы құнарлы, шөптесін өсімдіктер¬ге бай ашық әрі кең-байтақ аймақ.
3. Шөл – топырағы құнарсыз, өсімдіктер сирек өсетін аймақ.
4. Суқойма – су бетінде және жағасында түрлі өсімдіктер өсетін табиғи суқойма).
Бірлестік түрлерін ата. Оқушылар сызбаны тол-тырады, табиғи және жасанды бірлестік аттарына мы-сал жазады (Жауаптары:
Табиғи бірлестік – шөл, орман, суқойма, дала.
Жасанды бірлестіктер – бақ, орман белдеуі, егін алқабы, бақша)..........