Леп белгісі көп нүкте (6 сынып, IV тоқсан )

Пән: Қазақ тілі
Ұзақ мерзімді жоспардың бөлімі: Ғылым мен технология жетістіктері
Сабақтың тақырыбы: Леп белгісі, көп нүкте.
Осы сабақ арқылы іске асатын оқу мақсаттары: (оқу бағдарламасына сілтеме) 6.4.5.1.қазақ тіліндегі тыныс белгілерінің түрлері мен қызметін түсіну(даралаушы), дұрыс қолдану.
Сабақтың мақсаты:
Оқушылар:
Леп белгісі, көп нүктенің қойылу орнын біледі.
Дұрыс қойып жазады.
Сабақ барысы: Мұғалім сабақтың тақырыбымен, оқу мақсаты және бағалау критерийлерімен таныстырады.
Мұғалім оқушыларға даралаушы қызмет атқаратын сөйлем соңында қойылатын тыныс белгілері (нүкте, сұрау белгісі) туралы қысқаша түсінік береді.
Оқушыларды жұпқа бөліп, 1-оқушыға леп белгісінің қойылатын орындары туралы ақпарат, 2-оқушыға көп нүктенің қойылатын орындары туралы ақпарат береді. Оқушылар жеке оқып, бір-біріне түсіндіреді.
Анықтама.
Сөйлем соңына қойылатын тыныс белгілері: нүкте (.), сұрау белгісі (?),
леп белгісі (!), көп нүкте (...). Бұлар – даралаушы қызмет атқарады.
Леп белгісі
1. Қандай, неткен есімдіктері
сұрау мəнің білдірмей, таңдану,
қуаныш мағынасын білдіріп тұрса,
сөйлемнің соңынан леп белгісі
қойылады. Əрі ақылды, əрі сұлу болып, құс
падишасы атанудың өзі қандай!
Неткен сұлу, сүйкімді құстар еді!
(Ы.Кененбаев)
2. Ғажап, тамаша, керемет
сияқты сөздерге де ерекше таңдану
мағынасын сыйғызып айтқанда дауыс
көтеріңкі шығады. Мұндай жағдайда
да леп белгісі қойылады. Қарап отырсаң, құмырсқалар
тіршілігінің өзі – адам ақылына сый-
майтындай ғажап бір керемет
нəрсе! (Ы. Кененбаев).
3. Одағай сөздерден кейін жəне
құрамында одағай сөздері бар
сөйлемдердің соңына да леп белгісі
қойылады. Қазақстан!
Пай,пай, пай!
Ардағым-ай!
Сен менің Шолпанымсың жанған
ұдай,
Өзіңде өмір сүрген қандай бақыт,
Өлмейтін махаббатым, арманым-ай!
(М.Мақатаев.)
4. Қаратпа сөзден жəне көтеріңкі
дауыспен айтылған қаратпа сөзді
сөйлемдерден кейін де леп белгісі
қойылады. Апырмай,
Туған жер-ай!
Теңдесер кім,
Бұл жерге сен болмасаң келмес едім.
(М.Мақатаев).
5. Тілек, өтініш сарынындағы
бұйрықты сөйлемдерден соң да леп белгісі қойылады. - Айғанша апа, пана бола
көріңіз! (Ғ.Мүсірепов)
6. Зілді, қатаң бұйрық
мағынасындағы сөйлемдерден кейін
леп белгісі қойылады. Сол арада Ербол, Абылғазы,
Дəркембайдың үндері саналы ызамен
екіленіп, бірлесе шықты:
- Құлат мына үйлерді! Жық!
Домалат! Ал жұлып
баспанасын! - десті.
(М.Əуезов).
7. Алғыс, рақмет, бата, тілекті сөйлемдерден соң леп белгісін қою
қажет. Есік жақтағы Иіс кемпірден
бастап барлық қартаң əйелдер:
- Айналайын,келінжан, өркенің
өссін!
Көп нүкте.
Көп нүкте аяқталмай, айтылмай қалған, іште кеткен ойды тұспалдайды.
Көп нүктенің қойылатын орындары:
Сөйлеуші белгілі бір
себептермен (қатты асып-сасу, енті-
гу, тұтығу, əлсіреу т.б.) сөздерін,
ойын бөліп-бөліп айтқанда, бір сөздің
ішіндегі əріптердің арасына немесе
сөйлем ішіндегі сөздердің арасына,
ал ойы бітпей қалғанда, сөйлемнің
соңына көп нүкте қойылады. Құдайберді есікке көзімен
нұсқап:
- Адам бола ма?!. Болар ма!..
Інілерің міне... Кім боларын...Не
көрерін қайдан...білейін,-деді
(М.Əуезов.)
Алынған дәйексөздің арасынан сөйлем не сөздер қалдырылған жағдайда
Қол еңбектің органына айналумен бірге, өзі де еңбек процесінде жетіліп дамиды: «... қол еңбек органы ғана емес, ол сонымен қатар еңбекің жемісі де». (К.А.)
Жазушы айтып келе жатқан оқиғаның жалғасын созбай тоқтатқан жағдайда
Кім біледі, бұл түнгі жортуылдар әлі қаншаға созылар еді, егер де мына бір жағдай болмаса... (Ш.А.)
Айтып келе жатқан ойға кенет, тосын, күтпеген не алшақ жатқан нәрсе қосылып кетсе, оның алдынан қойылады
Сол жылы қызылшадан көп өнім алдық. ... Жарықтық балажан еді ғой.
Сөйлеушінің белгілі бір себептермен (ентігу, тұтығу, асып-сасу т.б.) сөздерін, ойын бөліп айтқанда
– Мен ұл туған жоқ ... тек, осы қызым ... Ақбалам болмаса ... – деп Сүйеу үйде, түзде бірдей мақтанатын. (Ә.Н.)
Тапсырма.
Оқушылар «Ғылыми жаңалықтар» тақырыбында леп белгісі мен көп нүктенің қойылу орнына мысал келтіріп жазады.
Тапсырма.
Оқушыларға «Телефон» атты әңгімеден үзінді ұсынылады. Оқушылар оқып, мәтінге тыныс белгілерін қойып шағады.
Өткен айда Иә, өткен айда өзі – аппақ, өзі – сүп-сүйкімді, өзі – моп-момақан телефоным шыр-шыр етіп қоя бергені Мезгілсіз шырылдан шошынып, жүрегім тоқтап қала жаздады «Бір апта бұрын ғана интернеттің ақшасын төлеп едім ғой» дедім өз-өзіме күбірлеп «Енді мынаған не керек»
Безек қаққан телефонның тұтқасын көтеруге батылым жетер емес Мені іздеген адам қалта телефоным арқылы әп сәтте тауып ала қояды Туыстардан бұл нөмірді білетін адам жоқ. Туысты қойып, үйімізде үй телефон бар екенін әйелім ұмытып қалғалы қашан
Жүрегім атқақтап барады. Арғы жақта кім тұр Қоңырау шалған адам ба, жоқ әлде
Қолым дір-дір етеді
Тұтқаны көтеремін бе, көтермеймін бе Көтерсем, арғы жақтан бір сұмдық дауыс естілердей қорқып тұрмын. Айына бір рет қана шырылдайтын, ол шырылдың нені қалайтынын көтермей-ақ сезе қоятын мен бейбақ мына мезгілсіз қоңырауды неге жорырымды білмей рас састым
Өстіп, өң мен түстің ортасында біраз отырып қалсам керек, телефонның үні өшті. Үні өшті дегенім бекер екен, жарты сағаттан кейін тағы да безектеп қоя бергені
Дескриптор.
Тыныс белгісін дұрыс қояды.
Қойылу себебін түсіндіреді....