Холдингтер құрастыру қажеттілігі маңызы және түрлері

Холдингтік компанияның маңызы
Холдингтік компания (өнеркәсіп, көлік, сауда, банк ісі және т.б) корпорация ұйымдастырудың жетекші нысанының бірі болып табылады.
Холдинг иеленуші компания – басқа компаниялардың қызметін бақылау және басқару мақсатында, олардың бақылау акцияларын иелену үшін құрылатын қаржы компаниясының ерекше түрі.
Холдинг компаниясының мынадай екі түрі болады:
1) Тек бақылау-басқарушылық және қаржы функцияларын орындайтын таза холдинг;
2) Көрсетілген функциялармен қоса белгіленген кәсіпкерлік – өндірістік-сауда, кредит-қаржылық және т.б. қызметпен айналысатын аралас холдинг.
Холдингтің өз капиталынан бірнеше рет асатын капиталы болуы мүмкін. Холдинг, сол немесе басқа компанияның бақылау акциясын сатып алумен қатар, бақылаудағы компанияның Директорлар кеңесіне және басқа да басқару органына өз өкілдерін тағайындауы мүмкін.
Холдингтік компанияның мына артықшылықтары болады:
• Меншік капиталдағы үлес түріндегі айтарлықтай бақылау (10-15%);
• Тәуекелді жою (элиминациялау). Жүйе ішіндегі жекелеген компаниялар дербес заңды тұлға болып табылады және олардың кез келгенінің міндеттемелері басқа компаниялардың міндеттемелерінен бөлінген тәуекел сол себептен төмендетіледі. Алайда іс жүзінде бас компания тауарларды сатып алушыларды ұстау, сондай-сқ бастапқы инвестициялар бағдарламаларын жүзеге асыру және өзінің еншілес компаниясына кредит беретін банкіге кепілдік беру үшін өз филиалдарына жиі көмек көрсетуге мәжбүр болады.
Бірігу – екі және одан астам компанияның әлеуетін біріктіру тәсілінің бірі. Осындай бірігу кезінде мәмілеге тартылатын компаниялардың бүкіл активі, сондай-ақ басқарушылық және техникалық тәжірибеде біріктіріледі.
Корпоративтік альянстар компанияларға өзінің күш жігерін белгіленген бизнес түріне жаңа технологияларды және тауар өткізу нарығын игеру шоғырландыратын құрылым құруға мүмкіндік береді. Альянстың нарыққа тікелей бағдарланған ауқымдағы операцияларға дейін қамтитын көптеген нысаны бар. Корпоративтік альянс нысанының біріне бірқатар компания белгіленген мақсаттарға жету үшін бірігетін бірлескен кәсіпорын жатады.

2. Холдингтерді құрудың негізгі мақсаты
Холдингтерді құрудың негізгі мақсаты корпоративтік басқаруды жетілдіру және елдің қор нарығын дамыту жолымен мемлекет қатысатын компнаиялар холдингтерінің құрамына кіретін ұзақ мерзімді құндылықты барынша көбейту болып табылады. Мемлекеттік холдингтер бүкіл Қазақстанның бизнесі үшін корпоративтік жүріп-тұрудың моделіне айналуға тиіс.
Барлық мемлекеттік холдингтердің, оларға кіретін ұлттық компаниялардың және басқа да ұйымдардың басты міндеттерінің бірі корпоративтік басқарудың халықаралық практикасын, есептілігін және айқындылығын енгізу арқылы олардың қызметін ретке келтіру болып табылады.
Осы мақсатта мемхолдингтердің қызметі Корпоративтік басқару кодексіне сәйкес мынадай негізгі қағидаттарда құрылуға тиіс:
• стратегияны жүргізу және қаржы-шаруашылық қызметті басқаруды, оның қаржысын және нәтижелерін тиімді бақылауды жүзеге асыру;
• қызметтің айқындылық деңгейін арттыру және жұртшылықты мемхолдингтердің даму стратегиялары, олардың меншік құрылымы, қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы хабардар ету жолымен олардың қызметін жария түрде бағалауды қамтамасыз ету;
• айқын конкурстық рәсімдер өткізу негізінде персоналды іріктеуді жүзеге асыру.

3. «Самұрық» холдингінің экономикалық құрылымы

«Самұрық» мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі қазақстандық холдингі» АҚ «Экономиканың мемлекеттік секторын басқаруда мемлекеттің мүдделерін одан әрі қамтамасыз ету жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 28 қаңтардағы № 50 Жарлығымен және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 23 ақпандағы № 117 қаулысымен құрылды.
Мемлекеттік холдинг құру идеясын Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2003 жылғы Сингапурға сапарынан кейін ұсынды. Президент сапар барысында «Temasec» Сингапур холдингі қызметімен танысты, ол – индустрияландыру компаниясының шеңберінде 1960-шы жылдары жүзеге асырылған барлық мемлекеттік инвестицияларды басқару үшін Сингапур үкіметі 1974 жылы іргетасын қалаған дүниежүзіндегі мемхолдингтердің неғұрлым танымалдарының бірі. Бүгінгі таңда құны 60 млрд. доллар портфелді басқаратын «Temasec» компаниясы компаниялардың қолданыстағы портфелін оңтайландыруға, халықаралық компанияларды және өсуі ықтимал компанияларды қалыптастыруға тырыса отырып, белсенді рөл атқарады.

Мемлекеттік компанияларда корпоративтік басқаруды жетілдіру үшін біршама елдер мемлекеттік холдингтер құру жолын таңдады. 2002-2003 жылдары іле-шала бірнеше мұндай құрылымдар – Малайзияда, Норвегияда, Ұлыбританияда және Қытайда пайда болды.

«Самұрық» мемлекеттік холдингін құру жөніндегі жоспарды әзірлеуге «McKinsey» компаниясы тартылған болаты, ол – тәуелсіз шетелдік консалтинг компаниясы, мемлекеттік активтерді басқарумен айналысатын компанияларды құру жөнінде үкіметтерге арналған 6 жобаны іске асыруда практикалық тәжірибесі бар консалтрейтингтің әлемдік жетекшісі. Қазақстан тарапынан жобаға Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің жанындағы «Маркетингтік-талдамалық зерттеулер орталығы» АҚ қатысты.

Холдингтің басты мақсаты – қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді перспективаларда мемлекет мүддесіне жауап беретін экономиканың нақты секторын дамыту стратегиясын құру, компаниялардың ұзақ мерзімді құндылықтарын көбейту. Холдинг компаниялардың топ-менеджменті тиімділігін бағалау негізінде қол жеткізілетін даму мақсатын белгілейтін болады. Осы жұмыстың нәтижелері отандық капитал жұмысының тиімділігін, әлемдік инвесторлар үшін қазақстандық экономиканың ашықтығын әрі тартымдылығын арттыруға біршама деңгейде мүмкіндік беретін болады.

ТМД кеңістігінде бірінші пайда болған «Самұрық» холдингі» АҚ-ның бірегейлігі - мемлекет экономикасының тұрақтылығын бағдарланған компанияның серпінді бизнесімен үйлестіруінен құралады. Осы мақсатта тәуелсіз директорлар институты құрылды, бухгалтерлік есептілік және аудиттің халықаралық стандарттары енгізілуде, озық тәжірибеге және үздік халықаралық стандарттарға сәйкес корпоративтік басқару үлгісі өзгереді.
«Белсенді акционер» ретінде әрекет жасай отырып, корпоративтік басқару жүйесін жетілдіру, компанияның бюджеттерінің ашықтығын арттыру міндеттерін шешеді деп танылған «Самұрық» холдингі» АҚ компанияның жедел қызметіне араласпай, директорлар кеңесі арқылы компанияның қызметін басқарады.

Холдингтің миссиясы – компания қызметінің бәсекеге қабілеттігін және экономикалық тиімділігін арттыруға көмектесетін корпоративтік басқарудың үздік әлемдік тәжірибесін енгізу, Қазақстан Республикасының Үкіметіне компанияны, жалпы алғанда ұлттық экономиканың мемлекеттік секторын дамыту жөніндегі орта- және ұзақ мерзімді мақсаттарға қол жеткізуге көмектесу.
Қазіргі кезеңде негізгі мақсаты аясында Холдинг қызметі мынадай бағыттарға көзделген:
- ұлттық компанияларды корпоративтік басқару жүйесін енгізу және жетілдіру;
- Холдинг құрамына кіретін компаниялардың бағалы қағаздарын шығару арқылы ішкі қор нарығын дамыту және одан әрі нығайту жөніндегі шараларды іске асыру.
Ұлттық компаниялардың директорлар кеңесі арқылы оларды корпоративтік басқаруды жүзеге асыру аясындағы Холдингтің негізгі функциялары мыналар:
• әлеуметтік-экономикалық дамудың орта мерзімді жоспарларын, мемлекеттік және салалық бағдарламаларды ескере отырып, Мамандандырылған кеңес қабылдаған шешімдер негізінде компанияларға мақсат қою;
• компаниялардың алдарына қойған мақсаттарына жетуді қамтамасыз етуге бағдарланған орта мерзімді бизнес-жоспарларын, инвестициялық бағдарламаларды және жылдық бюджеттерін бекіту;
• компания тиімділігінің негізгі көрсеткіштерін қарастыру және анықтау;
• мақсатқа қол жеткізуді қамтамасыз ету, соның ішінде компанияның қаржылық нәтижелерін барынша ұлғайту;
• компаниялар өздерінің мақсаттарын орындамаған жағдайда түзету шараларын қабылдау;
• компания басшыларын таңдау және оларды ынталандыру;
• компания қызметі нәтижесінің мониторингі;
• компания аудитін ұйымдық қамтамасыз ету;
• Қазақстан Республикасы Үкіметіне арнап корпоративтік қаржы мәселелері бойынша ұсынымдар жасау.

Холдингтік компания корпорация ұйымдастырудың жетекші нысанының бірі болып табылады. Холдинг иеленуші компания – басқа компаниялардың қызметін бақылау және басқару мақсатында, олардың бақылау акцияларын иелену үшін құрылатын қаржы компаниясының ерекше түрі.
Корпоративтік альянстар компанияларға өзінің күш жігерін белгіленген бизнес түріне жаңа технологияларды және тауар өткізу нарығын игеру шоғырландыратын құрылым құруға мүмкіндік береді. Альянстың нарыққа тікелей бағдарланған ауқымдағы операцияларға дейін қамтитын көптеген нысаны бар. Корпоративтік альянс нысанының біріне бірқатар компания белгіленген мақсаттарға жету үшін бірігетін бірлескен кәсіпорын жатады.
Холдингтерді құрудың негізгі мақсаты корпоративтік басқаруды жетілдіру және елдің қор нарығын дамыту жолымен мемлекет қатысатын компнаиялар холдингтерінің құрамына кіретін ұзақ мерзімді құндылықты барынша көбейту болып табылады. Мемлекеттік холдингтер бүкіл Қазақстанның бизнесі үшін корпоративтік жүріп-тұрудың моделіне айналуға тиіс.
Барлық мемлекеттік холдингтердің, оларға кіретін ұлттық компаниялардың және басқа да ұйымдардың басты міндеттерінің бірі корпоративтік басқарудың халықаралық практикасын, есептілігін және айқындылығын енгізу арқылы олардың қызметін ретке келтіру болып табылады.
Холдингтің миссиясы – компания қызметінің бәсекеге қабілеттігін және экономикалық тиімділігін арттыруға көмектесетін корпоративтік басқарудың үздік әлемдік тәжірибесін енгізу, Қазақстан Республикасының Үкіметіне компанияны, жалпы алғанда ұлттық экономиканың мемлекеттік секторын дамыту жөніндегі орта- және ұзақ мерзімді мақсаттарға қол жеткізуге көмектесу.
Холдингтің басты мақсаты – қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді перспективаларда мемлекет мүддесіне жауап беретін экономиканың нақты секторын дамыту стратегиясын құру, компаниялардың ұзақ мерзімді құндылықтарын көбейту. Холдинг компаниялардың топ-менеджменті тиімділігін бағалау негізінде қол жеткізілетін даму мақсатын белгілейтін болады. Осы жұмыстың нәтижелері отандық капитал жұмысының тиімділігін, әлемдік инвесторлар үшін қазақстандық экономиканың ашықтығын әрі тартымдылығын арттыруға біршама деңгейде мүмкіндік беретін болады.....