СОТ БАЛЛИСТИКАЛЫҚ САРАПТАМА

СОТ БАЛЛИСТИКАЛЫҚ САРАПТАМА
Сот-сарапшылық баллистикалық зерттеу көбінде адамның жеке басына карсы, бейбітшілік пен адамзаттын қауіпсіздігіне қарсы, конституциялык құрылыс негіздері мен мемлекет қауіпсіздігіне карсы, меншікке қарсы, қоғамдық кауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке карсы, халықтың денсаулығына және адамгершілікке қарсы, басқару тәртібіне қарсы қылмыстар жөніндегі қылмыстық істер бойынша, сондайақ әскери қылмыстар бойынша жүргізіледі.

Сот баллистикалық сараптаманың тақырыбы

—заттарды атыс қаруына, оқ-дәрілерге жатқызу фактісін;

—атыс қаруы данасының жарамдылығын (жарамсыздығын) және қарудың атуға жарамдылығын;

—атыс қаруы данасынын, дайындау тәсілін немесе онын күйінің өзгеруін;

—атыс қаруы данасының, оқ-дәрілердіңтүрі, моделі, маркісі, калибрін;

—атыс қаруы данасының жекелік тепе-теңдігін;

—атыс қаруы бөліктерінің оның нақты данасына катыстылығын;

—атыс қаруы мен оқ-дәрілердің шығу көзін;

—атыс қаруын пайдалану шарттарын анықтаумен байланысты іс жағдаяттарын арнайы ғылыми білім негізінде анықтау болып табылады.

Сараптаманың объектілері

—бүтіндей атыс каруы және оның жеке бөліктері;

—оқ-дәрілер - оқтар, кәртеш, бытыра, гильзалар, тығындар, төсемдер, капсюльдер және басқалары;

—газды қару;

—қару мен оқ-дәрілерді қайтаратын заттар — атылған снарядтар (оқтар, бытыра, кәртеш), гильзалар, тығындар, төсемдер, сондай-ақ жәбірленушінің киімдерівдегі зақымдар және оқиға орнындағы заттар (тесіп өту жерлері, рикошет іздері);

—атыс қаруы мен патрондар жарақтары құрауыштарын дайындауға пайдаланылған күрал-саймандар;

—оқиға орнынын заттық күйінің элементтері;

—салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер;

— сараптама тақырыбына жататын өзге де іс материалдары.
Сот баллистикалык сараптама объектілерінін әр алуандығын ескергенде, ол мына түр тармақтарына жіктелуі мүмкін атыс қаруының (оның бөліктерінің) сараптамасы;


—оқ-дәрілер сараптамасы;

—газды қару сараптамасы;

—атылыс іздері мен жағдаяттары.

Қару және оның түсінігі, сондайақ оқ-дәрілер түсінігі Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 30 желтоқсандағы «Қарудың жеке түрлері айналымына мемлекеттік бақылау туралы» №339-1 Заңында келтірілген.

Заңның 1-бабы 2) тармақшасында оқты, снарядты, гранатаны ұңғыдан шығару дәрінің немесе өзге зарядтың әсері. нәтижесінде болатын каруды қару деп анықтама берілген.

Кінәлі адамдардың іс-әрекеттерін дұрыс жіктеу үшін қарудың топтық сипаттамаларын аныктаудың маңызы бар, ал бүл әр түрлі негіздер бойынша қарудың толықтай әзірленген жіктеулерін есепке алған кезде мүмкін болады.

Осы Заңның 9) тармақшасында оқ-дәрілер (патрондар) күрылғы немесе қарудың тиісті түрінен атуға және нысанаға тигізуге конструктивті арналған заттар ретінде белгіленген.

Криминалистикада мына төмендегі қажетті белгілері болғанда

Дәрінің немесе баскд да жарылыс заттарының көмегімен ату не жарылыс жасау арқылы нысананы зақымдауға арналған;

снарядпен (атыс қаруымен оқ атқан кезде), жарқыншақпен не фугастык, термикалык не әзге де әсер ету аркылы зақым келтіретін;

заттың кұрылымының және нысананы зақымдауда (дене жарақатын салу, кедергілерді қирату және т.б.) нақтылы мүмкіндікті камтамасыз ететін жарылғыш заттын заряд қуат-тылығы болатын;

тұтанғыштык кұрылғысы болатын;

бір рет пайдалану сипаты бар заттар оқ-дәріге жатқызылады.

Демек, криминалистік тұрғыдан қарағанда, нысананы тікелей снарядпен, жарқыншакпен не фугастық, термикалық не өзге де әсер ету арқылы зақым келтіруге арналған, дәрінің немесе тұтанғыштык кұрылғысы бар басқа да жарылғыш заттың жа-рылысы нәтижесінде және өзінің нысананы закымдауда накты-лы мумкіндікті камтамасыз ететін кұрылымы мен заряд қуаттылығы бар бір реттік әрекет ететін құралдар (заттар) оқ-дәрілерге жатқызылады.

Атылыстың негізгі іздері — ол снарядтан пайда болған зақымдаулар. Кедергімен түйісу сәтіндегі снарядта болған энергиясына, оның соккы бағыты мен кедергі касиеттеріне байла-нысты объектіде өтпелі немесе өтіп кетпеген зақымдар пайда болуы мүмкін. Кедергіге еніп кеткен снарядтан пайда болған зақымдар етпелі зақымдар болып табылады. Олар тесіп өткен және соқыр зақымдар болуы мүмкін. Тесіп өткен зақымдар снарядтың кедергіден өтіп кетуінен пайда болады. Ол кірген және шығып кеткен тесіктері бар арна түрінде болады. Ок кедергіде қалып қалғанда, соқыр закымдар пайда болады. Олар бір кіру тесігі бар арна ретінде болады. Соқыр арнаның соңында снаряд тұрады.

Кедергіге еніп кетпеген снарядтан пайда болған үстіңгі бетгегі зақымдар етіп кетпеген зақымдар болып табылады. Оларға аз ғана тереңдіктегі жаншылу, жанай тиген зақымдар және рикошет іздері жатады. Жанай тиген зақымдарды снаряд объектініңтек шетіне тигеңде немесе оның үстіңгі бетімен өткен кезде жасайды. Рикошет іздері снарядтың кедергіге соғылғанында, онын бір үстіңгі бетке соғылып кері қайтып (кейін қайту) және езінің бастапқы ұшу бағытын өзгерткенде пайда болады. Атылыстың қосымша іздері — атылыспен бірге ілесетін кұбылыстардың әрекеті нәтижесінде пайда болатын іздер. Мүндай іздердің пайда болуына дәрі газдары, ауа бағаны, ұнғы жалыны, дәрі ұнтағы, капсюль күрамының жайылу енімдері, майлау белшектері мен баска да заттар аса елеулі рөл атқарады. Атылыспен бірге ілесетін күбылыстардың әсер ету нәтижесінде кедергіде жарым-жартылай қирау, шарпу мен күю, дәрі ұнтағының калуы, ыс, майлар, үйкелу белдеуі, қару бөліктерінің із-таңбалары пайда болуы мүмкін.

Газды патрондармен ату үшін қолданылатын қару, негізінде, Қолдағы бар ойықты қысқа ұңғылы атыс қаруының дәл көшірмесі болып табылады. Көп жағдайларда, мүндай карудың металл бөлшектері морт сынғыш металдардан жасалады. Газды патрондармен ату үшін қолданылатын тапаншалар автоматты қару болып табылады, өйткені ондағы кайта оқтау мен келесі атуға дайындық бірінші атылыстан соң дәрі газдары әрекеті есебінен жузеге асырылады.

Тапаншалармен қатар, өзін-өзі қорғау ушін газды және сигнал беретін патрондармен атуға арналған әр турлі модельдегі револьверлер пайдаланылады. Газды патрондардың мақсаты кристалды белсенді заттың атуы кезінде 3-метрге дейінгі кашықтыққа лақтыру. Өзінің біршама арзандығы, құрылымының карапайымдылығы, колданудың көптігі мен тиімділігі жағынан кең қолданатын, өзінің құрамында ТӘУЗ-і бар аэрозольді баллондар болып табылады.

Сот баллистикалық сараптаманың ғылыми-әдістемелік негіздері атылыс процесі және оқ-дәрі курауыштары мен кедергілерде іздердің қалыптасу зандылықтары бар сарапшылық білім саласын курайды. Сот баллистикалык сараптамасы әдістемесіне криминалистік, баллистикалық, физикалық, химиялық, математикалық, техникалық және өзге де әдістер кіреді.

Сараптаманың шешуіне қойылуы мүмкің сұрақтардың аукымы

Атысқаруына сараптама тағайыңдалған кезде

1.Зат атыс қаруына жатады ма

2.Зерттеуге усынылған қару қандай түрге, үлгіге (модельге) жатады

3.Қару немесе оның жеке бөлшектері қандай тәсілмен (өнеркәсіптік, қоддан) дайыңдалған Қару қүрылғысына езгертулер енгізілген бе, егер солай болса, онда кандай өзгертулер, қандай мақсатпен, кандай тәсілмен енгізілген

4.Зертгеуге ұсынылған кару жарамды ма, егер жарамсыз болса, оньщ жарамсыздық себебі неде

5.Зерттеуге ұсынылған қару атуға жарамды ма

6.Осы қарумен белгілі бір калибр снарядымен ату мумкін бе

7.Осы қарудан ең соңғы атылыс кандай снарядтан (ок, бытыра, кәртеш) атылған

8.Осы карудан атканнан кейін қанша уакыт өткен

9.Зерттеуге ұсынылған кару қайта жасалған ба, жасалса, онда қандай тәсілмен жасалған

10. Зерттеуге ұсынылған қаруда оньщ күйін өзгерту фактісін куәландыратын іздер (нөмірін жою, бөлшек материалын өзгерту және т.б.) бар ма

11.Осы қаруды дайындау кезінде қаңдай материаддар, заттар пайдаланылған

12.Қарудың осы данасын дайывдаған адамның каңдай кәсіби білік-дағдылары бар

13.Зерттеуге ұсынылған карудың ату шуріппесін баспайақ (белгілі бір нақты жағдайларда) атуға бола ма

14.Қарудың беліктері мен бөлшектері бұрын біртұтас дананы кұраған ба

Оқ-дәріге сараптама тағайындаған кезде

1. Осы патрон қандай түрге, типке, улгіге жатады және ол қандай каруда атуға пайдалануы мүмкін

2. Осы ок, гильза, капсюль, тығын кэндай үлгідегі, максаттағы патровдарға жатады

3. Атылған оқ, гильза калибрі мен бытыра, кәртеш нөмірі қандай

4. Зерттеуге үсынылған патрондар мен снарядтар қандай тәсілмен дайывдалған

5. Зертгеуге ұсынылған аңшылык патрондар қандай тәсілмен жарақталған

6. Зерттеуге ұсынылған патрондар жаравды ма, егер жарамсыз болса, оңда жарамсыздығы неде

7. Зерттеуге ұсынылған патровдар атуға жарамды ма

8. Патрондардың сакталу мерзімі қандай

9. Зерттеуге ұсынылған патрондар ауыстырғыш патрондарға
жатады ма және олар қандай қаруда атуға пайдаланылуы мүмкін

10.Осы зат колдан жасалған тығын міндетін атқарған ба

11.Үсынылған тығын кандай тәсілмен жасалған

12.Объектіге тигенге дейін осы оқ рикошет жасаған ба, кедергіден өтпеген бе Оқтың деформациясы, гильзаның закымдану себебі неде

13.Бір дана карудан атылған осы ұсынылған оқтың кайсысы бірінші атылған

14.Осы гильза бір бөлігі болып табылатын патрон кандай дәрімен (түрі, маркасы) жасақталған

15.Осы ок (гильза) кдрудын қандай түрінен атылған

16.Зертгеуге ұсынылған патрон жабдықтары қүрауыштарының (гильзалар, снарядтар, тығындар, тесемдер, дәрілер) ортақ шығу тегі бар ма

17.Осы ок немесе гильза қарудың қандай түрінен атылған

18.Осы оқ, бытыра, кәртеш ұсынылған карудан (бір қарудан) атылған ба

19.Осы ок пен гильза бір патронның бөліктері болып табылама

20.Осы гильза ұсынылған карудан атылған патрондікі ме

Атылыс жағдаяттарына сараптама тағайындаған кезде

1. Зақымдалған объектідегі зақымдар атыс қаруынан болған ба

2. Осы атыс зақымы карудың кандай түрі мен үлгісінен (моделінен) пайда болған

3. Зақымдалған объектіде атыс қаруынан болған зақымдар қанша

4. Объектідегі атыс зақымдарының тию реттілігі кзндай

5. Зақымдалған объектінің кай жағында кіру тесігі, ал қай жағында шығу тесігі бар

6. Объектіге закым келтірілген атылыс қандай аракашыктық

7. Зақымдалған объектіге атылыс қай бағытта және қандай бұрыштықтан болған

8. Атылыс қай орыннан болған

9. Атылыс сәтівде қару мен зақымдалған объектінін өзара орналасуы қалай болған

10.Бірінші атылыстан болған оқ ойығы кайсысы

11.Қалтаның кірленуі қаруды салып жүруден болған ба

12.Осы адамның колында атыс қаруының белгілі бір түрі, моделінен ату нәтижесінен қалған микроқабаттар бар ма

13.Жәбірленушінің киімінде жақыннан атылғанның іздері бар ма Жәбірленуші өзіне-өзі атыс каруымен зақым жасауы мүмкін бе

Газ каруына сараптама тағайындаған кезде

1. Газ қаруы модельдің қандай түріне, үлгісіне жатады

2. Газ қаруы жарамды ма, егер жарамсыз болса, жарамсыз болу себебі неде

3. Газ қаруы атыс патровдарымен ату үшін қайта жасалған ба

4. Үсынылған киімде газ кдруынан атылысты айғақтайтын іздер бар ма

5. Газ патрондары қандай түрге, үлгіге жатады және олар қандай кару түріне арналған

6. Газ баллоны кандай түр, үлгіге жатады

7. Газ баллоны кдйта жасалған ба

8. Газ патрондары белгілі бір мақсатқа пайдалануға дұрыс, жарамды ма

9. Газ баллоны өзінің ішіндегі затты тозандатуға жарамды ма

10.Газ патрондары жарақталған зат кай түрге жатады

11.Газ баллоны ішіндегі зат қай түрге жатады

Сот баллистикалық сараптаманы тағайындау үшін материалдарды дайыидаудың ерекшеліктері. Атыс каруы сараптамаға сол қолға түсіру сәтінде болған түрде үсынылады.

Егер қауіпсіздік үшін тасымалдау кезінде карудың оғы алып тасталынса, онда ондағы патрондардың саны мен орналасуын бұлжытпай сипаттау керек. Сарапшынын алдына атылыстың өздігінен болу мүмкіңдігі туралы сұрақты қойған кезде қаруды бөлшектеу рүксат етілмейді.

Хаттамада қару және қолға түсіру мен сақтаудың жағдайлары толык сипатталуы керек.

Каруды тасымалдау кезінде зақым келмейтін етіп буып түйген жөн. Бөтен заттардың әсері мен дәрі газдарының шығып кетуін азайту мақсатында қарудың үңғы жағына қандай да бір қорғаныс құрылғысы кигізіледі.

Сұрақтарды қою кезінде мынаны ескеру керек қолдан жасалған қаруға оның жарамдылығы туралы емес, оның атуға жарамдыжарамсыздығы туралы сұрақ қойылу қажет.

Атыс шүріппесін баспай ату мүмкіндігі туралы сұрак, қойылған жағдайда, тексерілетін ақпараттан шыға отырып, сұрақта нақты шарттарды (қару қүндағын катты затқа соққанда, мылтық құлап қалған кезде өздігінен атылу мүмкін бе) көрсету керек.

ҮСЫНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР

1.Қазакстан Республикасының 1998 жылғы 30 желтоқсандағы «Қарудың жеке түрлері айналымына мемлекеттік бакылау туралы» №339-1 Заны.

2.Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің 2002 жылғы 24 Казандағы № 158 бұйрығымен бекітілген Қазакстан Республикасы Әділет министрлігінің Сот сараптамасы орталығында сот сараптамалары зерттеулерді жүргізу жөніндегі Нұскаулық.

3.Бычкова С. Ф. Организация назначения и производства судебной экспертизы Теория и практика судебной экспертизы. Алматы, 1999. Т. 1.

4. ЖукА. Б. Энциклопедия стрелкового оружия. М. Военное издательство, 1998.

5. Кустанович С.Д. Судебная баллистика. М. Госюриздат, 1956.

Бақылау сұрақтары

1. Сот баллистикалық сараптаманың түсінігі

2. Сараптама тағаиындау барысында қойылатын сұрақтар

ә. Оқ - дәріге сараптама тағайындаған кезде

а. Атылыс жағдайаттарға сараптама тағайындаған кезде

б. Газ қаруына сараптама тағайындаған кезде

3. Сот баллистикалық сараптама тағайындау үшін құжаттарды дайындау ....