Информатика | Компьютердің перифериялық құрылғылары

Перифериялық құрылғыларға жалпы шолу

Компьютердің перифериялық құрылғылары компьютерді интерфейске қосады және көмекші операциялармен жұмыс істеуге арналған. Перифериялық құрылғылар көмегімен компьютерлік жүйе иілгіш және универсальды бола алады.
Мағынасы бойынша перифериялық құрылғыларды былай бөлуге болады:
• Мәліметтерді енгізу құрылғысы
• Мәліметтерді шығару құрылғысы
• Мәліметтерді сақтау құрылғысы
• Мәліметтермен алмасу құрылғысы

2.2Перифериялық құрылғылар түрлері

Енгізу құрылғысы
Ақпаратты енгізу құрыларына мыналар қатысты:
• Сканер
• Пернетақта (клавиатура)
• Фотокамера және тағы да басқалары
Пернетақта компьютерге бастапқы ақпаратты енгізуде, сондай- ақ оның жұмыс басқаруда пайданылады.Режимдері былайша бөліп көрсетуге болады:
• Бас әріптері(үлкен) /жол әріптері (кішкентай) енгізу
• Орыс/ латын символдарын енгізу
• Қою / ауыстыру
• Цфрлық енгізілім/ цифрлық пернетақтадан басқару

Арнайы клавиатуралар.Клавиатура мәліметтерді енгізудің ең негізгі құрылғысы болып табылады. Арнайы клавиатуралар мәліметтерді енгізуде процестің эффектілігін жоғарлатады.Бұл клавиатуралар формалар өзгерту жолымен жүргізіледі.
Арнайы формасы ,эргономиканы талап ететін тіркеу мен есептеулері бар клавиатураны эргономикалық клавиатура деп атайды.Бұл клавиатураны көбінесе мекемелерде ,компанияларда үлкен көлемді белгілі мәліметтерді енгізуде қолданылады.Эргоносмикалық клавиатура әріп терушінің жұмыс істеу өнімділігін ғана емес, сонымен қатар жұмыс уақытында шаршағандықты басады, бірақ аурудың күшеуін төмендете алмайды.Мысалы:Қол сүйегінің шаршағанын, омыртқаның ауырғанын баса алмайды.
Стандартты клавиатура жайылу клавиатурадан оптималды болып келеді. Ол ертеден келе жатқан үлгілерден механгикалық жазушы машинадан сақталып келеді. Қазіргі уақытта клавиатураны дайындаудың техникалық мүмкіндігі бар. Мұндай құрылғылардың үлгілері көп.(бұған Дворактың клавиатурасы жатады). Бірақ бұл клавиатурамен жұмыс істеуге мүмкіндік жоқ, себебі оныменжұмыс істеу үшін арнайы курс оқуын оқу қажет. Практикада бұндай клавматуралармен үлкен компаниялар, мекемелер жабдықталған.
Жүйелік блокқа қосылудың екі әдісі бар:
• өткізгіштік клавиатура
• өткізбейтін клавиатура
Мәліметтерді беру өткізгіштік жүйеде инфрақызыл жүйемен беріледі. Жалпы мұндай клавиатураның іс-әрекеті бірнеше аралықта ғана болады. Сигналдың негіз көзі клавиатура болып табылады.

Графикалық енгізу құрылғысы
Графикалық ақпараттарды енгізу үшін сканерлер,графикалық планшеттер(дигитайзерлер) және фотокамералар қолданылады. Жалпы сканер арқылы таңбалық ақпараттарды енгізуге болады. Бұл жағдайда шығатын материалдар графикалық түрде енгізіледі. Одан кейін арнайы прогрммалық әдіспен өңделеді.

Сканерлер- Қағаздың немесе басқа да машиналық емес тасышудан информацины кмпьютерге енгізетін құрылғы. Сканер мәтінді, графикалық кескінді енгізуге пайдалынады.Сканер компьютерге суретті де енгізе алады. Арнайы программамен қамтамасыз етілген компьютердің көмегімен сканер арқылы енгізілген картинкалардағы символдарды танып- білуге болады, бұл қағазға басылған, кейде қолжазбадағы мәтінді компьютерге жылдам енгізуге мүмкіндік береді. Сканерлер шағын (олар бүкіл қағаз парақтарын тұтас санайды ) және қол сканер (оны суреттің немесе мәтіннің үстінен жүргізу керек) , қара-ақ түрлі-түсті болады.С
Сканерлер бір-бірімен түстер немесе сұр түс белгілерін қаншалықты дәнежеде (санда) ұйғара алатын қабілетімен айрықшалынады.


Плоттер
Плоттер (немесе график салғыш) – графикалық ақпаратты шығарудың құрылғысы.Оны үлкен плакаттарды, сызбаларды, карталарды, басу тақшаларының нобайын (эскиз), диаграмманы, гистограмманы безендіру үшін қолданылады.
Плоттердің әрекеті қарапайым: жазу құралы (қалам) із қалдыра отырып қағазда жылжиды.
Плоттердің өнімділігі құжатта қалыптастыратын сапаға қажетті мүмкңндіктермен және қағаз/қалам ауыстыру тетігінің мүмкіндіктерімен анықталады.Кескіннің түс гаммасы сияқты сапасы үшін де ең алдымен қалам конструкциясы жауапты болады.Лазерлік принтерге қарағанда поттер біршама арзан тұрады, алайда оның басу жылдамдығы тқмен. Плоттерлер барабандық тұрпатта (типте) (қағаз бумасымен жұмыс істейді) және планшеттік тұрпатта (онда қағаз парағы тегіс үстелде жатады) болады.

Планшеттік сканерлер.
Планшеттік сканерлер графикалық ақпаратты тұнық немесе тұнық емес беттік материалда енгізуге арналған. Бұл іс-әрекеттердің приципі жарық сәулесінің арнайы элементтерімен баға қоя алуында. Оларды зарядты байланыс приборы деп атайды(ЗБП). Жалпы зарядты байланыс приборының элементтері линейка түрінде бейнеленеді.
Негізгі планшеттік сканердің параметрлері:
• рұқсат ету қабілетілігі
• өңдірушілік қабілеттілігі
• динамикалық диапазон
• скаренленген материалдың максималды өлшем бірлігі
Планшеттік сканердің рұқсат ету қабілеттілігі зарядты байланыс приборларының араласуына бағынышты болуы, сонымен қатар механикалық, позицонды сызғыштың сканерлену кезінде нақты болуы. Типтік көрсетушінің офистік қолданылуы: 600-1200 dpi(dpi- dost per inch,количество точек на дюйм). Профессионалдық қолдануда 1200-3000 dpi.

Өндірушілік сканерлер стандартты форматтың сканерленген қағаздың бетінің ұзақ уақыт тұруымен анықталады.

Динамикалық диапозон ашық түсті суреттердің қара түске деген қарым-қатынасын анықтайды. Көрсетушінің тптік офисте сканерді қолдануы: 1,8-2,0, ал профессионалды қолдану сканері: 2,5-тен(тұнық емес материалдарға) 3,5- ке дейін(тұнық материалдарға ).

Қолдық сканерлер негізгі іс- әрекетінің принипі планшеттерге сәйкес келеді. Олардың айырмашылығы- зарядты байланыс приборларының созылу сызығы қолмен орындалады. Нақтылығы және біркелкілігі сканерлердің қанағатсыз қамтамасыз етіледі. Рұқсат ету қабілеттілігі: 150-300 dpi.

Барабандық сканерлер
Бұл сканерде шығыс материалдар барабанның цилиндрлік беті бекітіледі. Олар үлкен жылдамдықпен бекітіледі. Оларға зарядты байланыс приборларының көмегімен емес, фотоэлектрондық бөлінудің көмегімен қамтамасыз етіледі. Оларды сканерленген шығыстық суреттерде қолданыладвы. Суреттердің сапасы жоғары және сызықтық өлшемде болуы керек (фотонегатив, слайд).

Штрих-сканер
Бұл сканер қолға үйретімді сканердің бір түрі. Оны мәліметтерді штрих кодта шифрлеу үшін қолданамыз. Мұндай құрылғылар бөлшекті сауда жүйесінде қолданылады.

Графикалық планшеттер(дигитайзер)
Көркем – графикалық ақпараттарды енгізуге арналған. Графикалық планшеттердің біпнеше іс - әрекетті принциптері бар. Бұл құрылғылар суретшілерге жіне иллюстраторларға қолданған ыңғайлы. Себебі,оларға экрандық суреттерді үйреншікті әрекеттермен құруға мүмкіндік береді.

Фотокамералар
Сканерлер тәрізді бұл құрылғылар графикалық мәліметтердің зарядты байланыстар көмегімен қабылданады. Фотокамераның негізгі параметрлері рұқсат ету қабілеттілігі болып табылады. Олар зарядты байланыс приборлар ұяшықтарымен тікелей байланыста матрица ішінде болады.
Жақсартылған пайдаланушы модельдің қазіргі кезде ұяшықтың 2-4 млн.,сәйкесінше, суреттің рұқсат ету нүктесі 1600х1200 және жоғары.

Мәліметтерді шығару құрылғысы
Қосымша монитор мәліметтерді шығару құрылғысының сапасы құжаттың көшірмесін қағазда шығаратын құрылғыда (принтерде байқалады). Шығару әрекеті принцип бойынша матрицалық, лазерлік, жарық-диодты және құрылымды принтерде ажыратылады.
Принтер немесе басу құрылғысы ақпаратты қағазға көшіріп шығаруға арналған.Барлық притерлер текстік ақпараттарды шығарады, олардың көбісі суреттер мен сызбаларды, ал кейбір принтерлер түрлі – түсті кескіндерді де шығара алады.
Қазіргі уақытта пайдалынатын принтерлерді әрекет ету принципі бойынша үш топқа- матрицалық, құрылымдық және лазерлік деп бөлуге болады.

Матрицалық принтер
Матрицалық принтерлерде кескін бояғыш таспа бойынша ине соғатын нүктеден пайда болады. Электр магнитке келіп түскен басқару сигналының ықпаламен инелер қағазға із қалдыра отырып, таспадан бояуды «қағып шығарады» .
Бұл құрылғы қарапайым шығарушы құрылғысы. Мәліметтерді қағазға оттиск түрінде шығарады. Матрицалық принтердің шығару сапасы шығаратын иненің басының сапасына байланысты. Дамығандары - 9- иенелік және 24- инелік матрицалық принтері. Соңғылары құжаттың оттискларын алуға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде матрицалық принтерлер ескірген деп саналады. Сондықтанда оларды көп шығармайды.
Матрицалық принтердің жұмыс істеу өнімділгі мәліметті секундына шығаратын таңба санына қарай бағаланылады. Матрицалық притердің қрапайым жұмыс кестасі мынандай болып келеді: draft- алғашқы жазылған режим, Normal-қарапайым шығарушы режим, NLQ режим бұл шығару сапасын қамтамасыз етеді және ол жазушы машинасына жақындау болып келеді.

Лазерлік принтер
Қазіргі таңда лазерлік принтерлер жақсы сапамен басуды қамтамасыз етіп отыр.Бұл принтерде басу үшін ксерография принципі пайдалынады: кескін бояу түйіршіктері электр таратылатын арнайы барабаннан қағазға көшіріледі.Әдеттегі ксерокөшірмелі ақпараттан айырмашылығы – басу барабан компьютердің командасы бойынша лазердің көмегімен электрленеді.
Олар мәліметтің жоғарғы сапада шығуын қамтамасыз етеді, көп жағдайда графикалық мәліметтерді шығаруда. Сонымен қатар, олар жылдам шығарылумен де айрықшалынады. Бұл принтер минутына бетті өлшеп ала алады. (ppm- page per minute).Матрицалық принтер тәрізді лазерлік принтер қорытынды кескінін дара нүктелермен қалыптастырады.

Лазерлік принтердің іс- әрекеттері келесідей:
• түсті мәліметті лазерлік түсті импульсіне жібереді. Онда барлығы айнадан көрінеді және сыртқы түсті – нәзік (цвето-чувствительный) барабанға барып түседі.
• Горизантальды шолу кескіні айнаны айналдырумен орындалады.
• Сыртқы түсті нәзік барабан аумағы статистикалық зарядты табады.
• Айнаны айналдыру кезінде барабан контейнер арқлы өтеді және тонер аумаққа қалыптасады. Тонерде статистакалық заряд бар.
• Ары қарай айналдыру барабанда, оның сыртқы қағаздық беттпен котакт пайда болады.Нәтижесінде тонерді қағазға тасымалдайды.
• Қағаз бетіне тасымалданған тонер жылыту элементі арқылы созыла алады. Нәтижесінде тонердің бір бөлігі қағазға бекітіледі.


Лазерлік принтердің параметрлері келесідей:
• Рұқсат ету қабілеттілігі
• өнімділігі
• қағазға қолданылатын формат
• оперативті жадтың көлемі

Лазерлік принтерді таңдар алдында оның параметрлеріне көңіл бөлген жөн, яғни А4 форматтық бетті алудың шығыстық материалдарына баса назар аудару керек. Шығыстық материалдарға тонер және барабан жатады. Бұлар арқылы мәліметтерді шығарғаннна кейін оттиск сандарын өзінің қасиетіне жұмсайды.
Қазіргі кезде теориялық мөлшер 1,0-1,5 пайызды құрады. Практикада лазерлік притердің массалық қолданысы 2,0- ден 6,0-ге дейін қамтамасыз етіледі. Лазерлік принтердің негізгі айырмашылығы- жоғарғы сапалы дақтарды алу мүкіндігі. Қазірдің өзінде де ортаңғы модель кластары 600 dpi
Шығаруға арналған, ал профессионалдық моедль 1800- ге дейін және жоғары.Лазерлік принтер өте қымбат болса да, құжаттарды сапалы басатын ең қолайлы құрылғы болып табылады.
Жарық-диодты принтер
Жарық- диодты принтердің жұмыс істеу әрекеттері лазерлік принтерге ұқсас. Айырмашылығы- түстің негізгі лазер басы емес, сызықтық түс диоды болып табылады. Сондықтан сызықтық шығарылатын беттің еніне орналасқан.Типтік шамасы 600 dpi болып келеді.
Құрылымдық принтер
Құрылымдық принтер кескін қағаз бетінде дақтармен кескінделеді. Бояғышты шығару қысыммен пайда болады. Қысым шығару басы бу тәрізді өсе түседі.
Кескінді шығару сапасы көбіне форма тамсышысынан және оның өлшемінен, сонымен қатар сұйық бояғыштың қағазға сіуімен байланысиы болады. Мұндай жағдайда жабысқақ көлемді бояғыш және қағаз көлемі үлкен роль атқарады.
Құрылымдық принтердің көлемін аз мөлшерде механикалық қозғалатын бөлікке апару керек. Қарапайым және сенімді құрылғының бөлігі және оның төмен баға болуына сәйкес келеді. НЕгізгі кемшілігі- лазерлік принтермен салыстырғанда рұқсат ету қабілеттілігінің тұрақты болмауында.
Құрылымдық принтер таңдау алдында оның шығару қасиеттерріне көп назар аудару керек, бірақ құрылымдық принтердің бағасы лазерлік принтерге қарағанда төмен б олып келеді.


Мәліметтерді сақтау құрылғысы
Мәліметтерді ішкі құрылғыларға сақтау келесі екі жағдайда жүреді:
1. есептеуіш жүйедк қатты дискіге қарағанда үлкен көлемді мәліметтер сияды
2. егер мәліметтер бағалы және құнды болса, онда оны ішкі құрылғыларға резервті көшірмелеу керек.
Қазіргі уақытта мәліметтерді ішкі жүйеде сақтау үшін магниттік диск және магниттік- оптикалық тасымалдаушысы бар бірнеше типтік құрылғыларды қолданамыз.



Стримерлер
Стримерлер – магниттік лентада жинақтаушы. Оларды арзан баға айырықшаландырады. Стример кемшілігі- өнімдлік аздығы және сенімділіктің аз болуында.
Магниттік касеттің сыйымдылығы стримерлер үшін бірнеше гигабайтқа қол жеткізу болып табылады.Сыйымдылықтың алыс жоғарлауы мәліметті сақтайшының сенімділігін төмендетеді, ал лентаның ұзындығын созылуы сыйымдылықтың жоғарлауын мәліметтерге төһменгі уақытпен ұстап тұрады.
Стримерлер- үлкен көлемдегі (көп мәліметтерді сақтауда магниттік таспаға жинақиаушы стримерлер қолднылады.Стример катриджде кәдімгі магнитафонның ксетасына ұқсайды, бірақ ол әлдеқайда орнықты жасалған. Ақпаратты беру бойнша стримердің ең жақсы үлгілері де олардың қолданатын жадпен архивтің резервтік өшірмесін жасау үшін винчнстермен ақпарат алмастырылады.
Стримерлер көлемді мәліметтерді сақтауда магниттік таспаға жинақтаушы – стример пайдалынады.
Алмалы- салмалы магниттік дискінің жинақтаушысы. Бұл категорияға құрылғының бірнеше түрлі типтрі жатады. Мысалы,ZIP- жинақтаушысы lomega компаниясынан шығарылады. Ол мәліметтерді ішкі құрылғыларға сақтауды құрайды. Құрылғы- диск жинақтаушысымен өлшемі бойынша жоғарлататын стандартты нәзік дискпен және көлемі 100/250/750 мб болатын дисктермен жұмыс жасайды.Негізгі ZIP- жинақтаушысының кемшілігі- 3,5 дюйм болатын нәзік дискпен(гибкий диск) үйлесімді болмауында. Мұндай үйлесілімділік HIFT компаниясының SONY құрылғысында бар. Олар 200 мб жылдамдықты әдейі жинақтаушыны қолдануға мүмкіндік береді.Әдейі жинақтаушы сыйымдылығына – қарапайым нәзік диск жатады. Бұл құрылғылардың таратылуы үлкен бағамен таратылады. JAZ жинақтаушысы ZIP- жинақтаушысы сияқты lomega компаниясы шығарды. JAZ жинақтаушысынан көлемі жағынан қатты дискке ұқсас болып келеді, бірқа қатты дискке қарағанда JAZ жинақтаушысы алмасымды(съемный) болып келеді.Модеоь жинақтаушысына байланысты бір дискке 1 немесе 2 гигабайтты мәліметтерді жазуға болады.

Магниттік- оптикалық диск
Бұл құрылғылар компьютерлік жүйеде өзінің жан – жақтылығымен кең тараған.Олардың көмегімен резервті көшірмелеу мәселесі мәліметтермен алмасу және олардың жинақталуы шешіледі. Бірақ қалыпқа келтіру және жинақтаушы оларды көп сұраныс беретін құрылғылар көшіре алмайды.Бұл секторда параллельді түрде 5,25- 3,5 дюймдік жинақтаушылар нығаяды. Соңғы 5,25 буынды жинақтаушы форматы 5,2 гигабайтты сыйымдылыққа қол жеткізді.3,5 сыйымдылықты жинақтаушы 64 мб және 2,3 мб бірнеше рет төмен болып келеді.



Флэш – диск
Бұл қазіргі уақытта көп қолданылатын мәліметтерді сақтауға арналған құрылғы.Оның негізгі флэш – жадысының энергиялы – тәуелсіз болуы. Құрылғыда минималді өлшем бар және өзіне USB қосылғышын қоса алады.
Бұл USB қосылғышының драйвердің бар болуын төмендетпейді. Флэш- дискінің көлемі 32 мб бастап 1 гб – қа ейін құрайды. Олардың таратылуы жоғарғы бағамен беріледі.

Мәліметтермен алмасу құрылғысы

Модем.
Информацияны енгізетін құрылғының да шығаратын құрылғының да функциясын атқарады. Ол телефондық байланыс желілерінің көмегімен қашықтықтағы басқа компьютерлермен жалғасуға (байланыс орнатуға) әрі дербес компьютерлер арасында информация алмасуға мүмкіндік береді.Конструкривті орындауы бойынша модем құрамдық(компьютерлердің жүйелік блогына қойылған ) және сыртқы( коммуникациялық порт арқылы қосылған) ьолады. Модемдер бір- бірінен деректерді ең көп шамадағы жылдамдықта берумен айрықшалынады және одан да көп жылдамдықтағы модельдер кең тараған, содан соң олар қателікті түзеу құралына қолдау көрсете ала ма, жоқ па, міне осы жағынан да ерекшелінеді.
Дербес компьютердің негізіне қаланған нәтижелі идеялалдың бірі – архитектураның ашық болуын айтамыз.Бұл тұжырымдамаға сәйкес әрбір пайдаланушы өз қалауына қарай өзінің компьютерінің конфигурациясын өзі дербес қалыптамтыра алады.Бұл пайдаланушының қажеттілігіне қарай жүйелік шинаға модем , дыбыстық карта, электрлік музыкалық аспаптың пернесін және тағы да басқа әртүрлі құрылғыларды қоса алатынын береді.Архитектураның ашық болуы компьютерді ,мысалы, үлкен көлемдегі қатқыл дискіге винчестерді алмастыру, опертивті есте сақтау көлемін ұлғайту және тағы да басқа жолдармен оңай жаңғыртуға мүмкіндік береді.
Компьютерден модемге түсетін сандық мәліметтер модуляция жолымен (амплитуда және фаза бойынша) таңдалған стандартпен сәйкес және олар телефондық линияға келіп түседі. Модем- берілген протоклоды түсінетін қабылдағыш қайтарылған демодуляцияны іске асырады және өзінің компьютерінде сандық мәліметтерді қалпына келтіру үшін жібереді. Осылайша, өшірілген байланыс пен компьютер арасы және мәліметтер алмастыруды қамтамасыз етеді. ....