Табиғат туралы жұмбақтар

Қу талақай үйірілген,
Желден шүй кейірілген.
Құйын

Бір хайуан елге мәшһүр таңғажайып,
Жүреді кейде көп боп, кейде азайып.
Барлығы көпке мәлім болса - дағы,
Еш адам ұстай алмас ебін тауып.
Құйын

Жұмбағым жұтылды,
Ойға қарай құтылды.
Құйын

Өрге қарай құтылды,
Сырына келіп қосылса,
Өз - өзінен құтырды.
Құйын

Ашуланып бұртиды,
Аузы көпіріп құтырды.
Ашушаң ақымақ,
Кез келгенді ұшырады.
Құйын

Бір нәрсе жер мен көкті шарлап тұрған,
Дамылсыз бәйіт айтып зарлап тұрған.
Тамаша қылығына қарап тұрсам,
Арасын жер мен көктің барлап тұрған.
Жел

Бір нәрсеге қарап тұрсаң дүбірлейді,
Алыстан көзін салсаң күлімдейді,
Екпіні сонша қатты болса - дағы,
Ұстасаң қолыңызға білінбейді.
Жел

Алдымнан өтті бұлдырлап,
Тұра қалдым жолында.
Ұстайын деп ойладым,
Ілінбеді қолыма.
Жел

Құйрығы, екі мүйізі,
Түбінде шидің шықпаған.
Ту қоян жатыр тумаған,
Шыбықпен ұрсам, шықпаған,
Қарғыды тамнан соқпаған.
Жел

Әне барады өзі,
Көрінбейді ізі.
Жел

Желіп кетсе жеткізбес,
Жерге түссе табылмас.
Жел

Бір нәрсе көрінбейді, бар ғой өзі,
Адамзат ол нәрсені көрмес көзі.
Жансызды қимылдатып жанды қылар,
Ызылдап, ызың қағар айтқан сөзі.
Жел

Бар екен бір мақұлық боздайтұғын,
Жұлқынып төңіректі қоршайтұғын.
Жаһанды жалпағынан басып өтіп,
Ұшқан құс, жүгірген аң озбайтұғын.
Жел

Қол - аяғы жоқ болса да,
Қақпа есікті аша алған.
Жел

Жерде емес, аспанда емес, арасында,
Қол жетпес ұсынғанмен саласына.
Өзінің ұшқырлығы құстан жүйрік,
Ойланып бұл жұмбақты табасың ба?
Жел

Жол үстінде семіз тоқты,
Құйрығын көтере алмай жерге соқты.
Боран

Ақ боз жорға,
Күн бұрын ойламасаң,
Кезігерсің көп сорға.
Боран

Жер түбінен боз жорға ат келеді.
Боран

Ұстасаң - қолға ілінбес,
Қарасаң - көзге көрінбес.
Жүрсе ізі жоқ,
Көретін көзі жоқ.
Гулесе күші бар,
Таңқаларлық ісі бар.
Боран

Қыс болса қыр мен ойды аралайды,
Жаз болса қозғалуға жарамайды.
Боран

Қанаты жоқ ұшады,
Аяғы жоқ желеді,
Аузы жоқ ұлиды.
Боран

Қуып едім мойнын бұрмады,
Ұстайын деп ем қолға тұрмады.
Боран

Терісін жыртпай етін жеген,
Жілігін шақпай майын жеген.
Аяз

Есіктен кірді еңкейіп,
Төрге шығады қампайып.
Аяз

Құлағы мен көзі жоқ,
Жоқ тіпті қол мен аяғы.
Бірақ ғажап өнерпаз,
Мәнерлеп ою ояды.
Қырау

Жазда болмайды,
Қыста болады.
Терезеге қонады,
Әсем ою ояды.
Қырау

Шолақ мылтық жер теседі.
Тамшы

Мұрынсыз шымшық мұз теседі.
Тамшы

Тама - тама тас тескен.
Тамшы

Жездекем жезді қамшысымен жер шұқылайды.
Тамшы

Бір нәрсе өліп жатыр, жетіп ажал,
Малының қисабы жоқ безбенге сал.
Сүйегі көкте де емес, жерде де емес,
Жігіттер, көңіл қойып, ойлаңыздар.
Қар

Бір түйем жүре алмайды майы көптен,
Ол түйем тойынбайды жеген шөптен.
Егер де осы түйем өліп қалса,
Сүйегі табылмайды жер мен көктен.
Қар

Батырмай жерге қонады,
Жердің беті оңады.
Қыста ғана тұрады,
Ұстасаң қолың тоңады.
Қар

Ақ жібек асыл көрпедей,
Қыс болса жерді жабады.
Жазғытұрым болғанда,
Су болып сайға ағады.
Қар

Аппақ етіп айналаны,
Ақ көбелек айналды;
Әбден қонып болған соң,
Жер әлемде жайланды.
Қар

Жерге қонған аспаннан көп көбелек,
Жазда іздесем бірі де жоқ көбелек.
Қар

Бір көрпем болушы еді ақ бәтестен,
Кім екен ыстық қолмен оны сөккен.
Төсекке көк пүліштен кілем салып,
Ғайып боп кетті өзі жер мен көктен.
Қар

Жер жиһанға ұн шаштым.
Қар

Мамықтай ұлпа,
Қанттай ақ.
Қыста жер бетін басады,
Жазда сайға қашады.
Қар

Қыста бар да, жазда жоқ,
Ол көп болса көңіл тоқ.
Қар

Ақ қойым тұрып кетті,
Қара қойым жатып қалды.
Қар мен жер

Қыстыгүні аппақ,
Жаздыгүні сұп - сұйық.
Қар, су

Төмен қарап өседі,
Күн жылына өшеді.
Сүңгі

Шешесі - су да, әкесі - суық,
Көктемде өлер күз күні туып.
Мұз


Арқалық салмай үй жаптым,
Суықта жылжымай жаттым.
Мұз

Қыста өседі ақ сәбіз
Төбесінде үйлердің.
Дәнегі жоқ шақсаңыз,
Соның үшін тимедім.
Мұз

Отқа күймейді,
Суға шөкпейді.
Мұз

Отқа жанбас,
Суға батпас.
Мұз

Қайда қазған,
Тағдырда жазған,
Барлық жұртқа бір ана.
Су, дария

Базардан әкелген бұлымыз,
Жон терісін тіліңіз.
Еті арам, сорпасы адал,
Мұны не деп біліңіз.
Құдықтың суы, топырақ

Бар екен бір мақұлық өзі жансыз,
Келеді кей жері әлді, кей жері әлсіз.
Кеудесі жерден шығып, жерге кірген,
Шешуін мұның біраз ойланарсыз.
Аққан су

Аяғы жоқ жүреді,
Сылқ - сылқ күледі.
Су

Бар - бар, бар атым,
Бар бойынша жорға атым.
Ажырақ көрсең, тістеме,
Байтал көрсең, кісінеме.
Су

Бір жылан жол салыпты әрбір сайға,
Сай түгіл жол салыпты әрбір жайға.
Су

Қара атым қалтырауық,
Қабырғасы жалтырауық.
Су

Ұзын - ұзын ұз келеді,
Ұзын бойлы қыз келеді.
Қасы қалтырап,
Көзі жалтырап.
Су

Жылт - жылт еткен,
Жырадан өткен.
Су

Ақ боз атым арынды,
Ақ көйлекке малынды,
Таудан тасты атқылап,
Таудан түсті шапқылап.
Тау бұлағы

Бар - бар, атым бар,
Жүйрік қана затым бар.
Жылқыға ұқсап кісінемес,
Қолға ұстасам, тістемес.
Арықтың суы

Шыққанда шығыны жоқ,
Жауса жауын бүйірі тоқ,
Қыста жылтыр қақ болар,
Түртінектеп тынымы жоқ.
Өзен

Ақ жылан аяғы жоқ, көзі де жоқ,
Сөйлеген не бір ауыз сөзі де жоқ.
Тоқтамай қысы - жазы кезе берер,
Үстінде бір жапырақ бөзі де жоқ.
Өзен

Көтеріп орман, тоғай, тастың бәрін
Жапанда шөгіп жатыр үлкен нарым.
Тау

Үлкен, үлкен түйені
Тастапты атам шөгеріп.
Өркеші бұлтқа тиеді,
Бауыры жатыр көгеріп.
Тау

Ұзын кілемім бар,
Көтеріп ала алмаймын.
Ұзын арқаным бар,
Оны жиып ала алмаймын.
Жер мен жол

Аждаһа жерден шығып көкке өрлер,
Қысылып өзгелерден бұрын терлер.
Түрі бар аждаһаның неше түрлі,
Алады қолы жеткен мініскерлер.
Жер

Жайы - жайы, жай кілем,
Жайылып жатқан бір кілем,
Түр - түр кілем,
Төгіліп жатқан кір кілем.
Көктемдегі жер

Жүресің - жүресің, ұшын таппайсың,
Ары жүрсең, қайтып келесің.
Жер

Бір зат бар дүниеде құшағы кең,
Ұшқан құс, жүгірген аң бәріне тең.
Адамзат, жан - жануар арасында
Мәңгілік өсіп - өніп өмір сүрген.
Жер

Көкторғын көрдім мен
Көп асыл қадаған.
Адам жоқ өмірде
Асылын санаған.
Жер

Көк жүнді бір өгіз бар еті қара,
Тілгіле өне бойын етіп пара.
Етін жеп жатсам - дағы майын сорып,
Болмайды өлмек түгіл титтей жара.
Жер

Жаһанда бір алыпты көрдім күшті,
Барлық салмақ дүниеде соған түсті.
Қандайын дүниеде барлық жеміс,
Солардың атырабында құрап пісті.
Жер

Жамандық қып, шапқылап жарсаң басын,
Жақсылық қып аямас сенен асын.
Күні - түні сонда да тепкілейсің,
Айтпайсың оған тәңір жарылқасын.
Жер

Бір жатқан зор кемеңгер қара кісі,
Қимылдар сол кісіден елдің тісі.
Талқандап беті, жүзін тырнасаң да,
Бір ауыз неге үйттің деу емес ісі.
Жер

Қағар, қағар, қағар кілем,
Қағайын десе ауыр кілем.
Жер

Зер, зер кілем, зер кілем,
Көтерейін десем зор кілем.
Жер

Өлшеусіз піштім,
Жіпсіз тіктім.
Жер

Өртесең де ерімейді,
Не тот басып шірімейді,
Өн бойына су сіңбейді,
Ылғал тартып, ірімейді. .....