Азаматтық кодекс | Мәмілелерді нотариалды куәландыру,

Мазмұны
КІРІСПЕ .......................................................................
1-ТАРАУ МӘМІЛЕ ҰҒЫМЫ
1.1 Мәмілелердің ұғымы және түрлері ..............................................................
1.2 Мәмілелердің нысаны және олардың маңызы ...........................................
1.3 Жарамсыз мәмілелер......................................................................................
2-ТАРАУ МӘМІЛЕЛЕРДІ НОТАРИАЛДЫ КУӘЛАНДЫРУ
2.1 Нотариалдық қызмет......................................................................................
2.2 Мүлікті иеліктен алу туралы шартты куәландыру.......................................
2.3 Мүлікті пайдалануға немесе жалға беру, мүлікті бөлу туралы шарттарды куәландыру .............................
2.4 Некелік келісім - шарттарды куәландыру ...................................................
2.5 Өсиетті куәландыру........................................................................................
2.6 Сенімхаттарды куәландыру ..........................................................................
2.7 Даулы мәмілелерді сотта шешу......................................................................
ҚОРЫТЫНДЫ .......................................................................................................
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ......................................................
КІРІСПЕ
Қазақ елі, жері талай тарихи жағдайларды бастан кешірді. Тек жиырмасыншы ғасырда ғана біздің тарихымызда тұңғыш рет халықты әлемдік айдынға алып шығуға мүмкіндік туды. 1991 жылы 16 желтоқсанда «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық заң жарияланды. Қияметті де, қиянатты соңғы жылдарда бұған дейінгі жүздеген ұрпақтың қолы жетпеген егеменді мемлекет құрылды. Біздің елді енді ешқандай да тарих желі жер бетінен жойып жібермейтіндігіне кепілдік туды.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары әлемдегі дағдарыс Қазақстан халқына апат ауқымдылықтың саямақ - салдарын сезіндірді. Ұлт пен мемлекеттің аман қалуының жалғыз жолы - делінген, Ел Президентінің «Еліміздің жаңа ғасырдағы тұрақтылығы мен қауіпсіздігі» туралы Қазақстан халқына Жолдауында, «экономиканы ашық ұстау - әлемдегі қуатты экономикалық аймақтармен ықпалдаса араласып - құраласу. Айрықша жолды ойлап табуға тырысушылық экономикада ғана емес, саясатта да жарға жатпай қоймайды. Қазақстан әлемдік тенденцияға қарсы тұра алмақ емес. Ашық қоғамды демократиясыз құруға болмайды»
Құқықтық мемлекет құру және қоғамдық өмірде демократиялық бастамаларды жаңғырту жалпы адамзат құндылықтарын, соның ішінде адамның бостандығы, өмірі, денсаулығы, ар - намысы, ожданы, құқықтары мен мүдделерін мойындауды қажет етеді. Конституцияда Қазақстан Республикасы өзін демократиялы, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтыратыны ерекше аталып көрсетіледі. Осыған орай, елдегі саяси жүйедегі реформалар өмірді барлық қырынан демократиялай отырып, жеке адам мүддесін ұжым, бүкіл қоғам мүддесімен ұштастыруға, сондай - ақ адамды қоғамдық дамудың орталығына қоя отырып, оның дұрыс өмір сүруі және еңбек ете алу жағдайын қамтамасыз етуде, әлеуметтік әділетілікті, саяси бостандықты орнатуға, адамның жан - жақты дамуына және рухани баюына мүмкіндіктер жасауға бағытталады. Адамзаттық факторлар, адамзаттық өлшемдер, барлығы да саяси реформаның қорғаушы күші бола алады, жаңа тарихи жағдайда саяси көзқарастардың мазмұны мен мәнін анықтай түседі. Ал жаңа саяси көзқарастар жалпы адамзат құндылықтарына, құқықтарға, кең халықаралық ұйымдастықтарға сүйенуі тиіс.
Ел экономикасын көтеру алдында ел басының атқарар еңбегі мол. Ел басының Қазақстан халқына жолдауында: «Ел мұраты: ұлттық біртұтастық, әлеуметтік әділеттілік тән әрі күллі халқының экономикалық әл - ақуаты артқан тәуелсіз гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанда сондау» - деп арнайы көрсетілген. Бұл құжатта тәуелсіздіктің тарихына талдау жасалынған және ұлттық қауіпсіздікке қатер төнуін болдармау жөніндегі егемен Қазақстан қызметтерінің басты бағыттары белгіленген.
Мәмілелер, шарттардың экономикалық қатынастағы, азаматтық айналымдағы орны ерекше. Әр азамат, заңды тұлғалар күніне бірнеше рет азаматтық қатынасқа түсіп, құқықтар мен міндеттерді атқарады. Түрлі мәмілелер мен келісімдерге келудің нәтижесінде сан мындаған тауар алмасу операциялары іске асады. Іс – тәжірибеде мәмілеге байланысты көптеген жайсыз сұрақтар жиі туындайды.
Мәмілелерді заңдастыру, құқықтық аспектілерді қамту, азаматтық қатынасқа баға беру, заңнамаларды жетілдіру уақыт талабы болып отыр. Операциялардың құқықтық жақтарын игеру, білу мәмілелерді жасау, орындау барысында туындайтын құқықтық проблемаларды шешу, мүмкіндігінше болдыртпау, санын азайту жағдайын қалыптастыра алады. Мәмілеге түсуші әріптестердің ара қатынасын анықтайтын заңды құжаттарды кәсіби рәсімдеу құқықтық мәселелерді тиімді шешудің кепілі болмақ.
Жоғарыда айтылған жағдайлар мәміленің мазмұны, жарамдылық негіздері, рәсімдеу, дауларды қараудың тәртібі, тақырыбын өзектілігін айқындай түседі.
Азаматтық заңдар өздері реттейтін қатынастарға қатысушылардың теңдігін, меншікке қол сұқпаушылықты, шарт еркіндігін, жеке істерге кімнің болса да озбарлықпен араласуына жол беруге болмайтындығын, азаматтық құқықтарды кедергісіз жүзеге асыру, нұқсан келтірген құқықтардың қалпына келтіруін, оларды соттың қорғауын қамтамасыз ету қажеттігін тануға негізделеді.
Азаматтар мен заңды тұлғалар өздерінің азаматтық құқықтарына өз еркімен және өз мүддесін көздей отырып ие болады және оларды жүзеге асырады. Олар шарт негізінде өздерінің құқықтары мен міндеттерін анықтауда және шарттың заңдарға қайшы келмейтін кез - келген жағдайларын белгілеуде ерікті.
Қазіргі нарықтық қатынасты игеруде заман талабына сай мәмілелер жасау, оларды құқықтық реттеу қоғамымызда елеулі қиындықтар тудыратыны баршаға мәлім. Мәмілені жасаудың жалпы тәртібі, жарамдылық негіздері жеткілікті зерттелген десек күмән туғызбас, ал мәмілелерге байланысты дауларды сотқа дейін, сотта шешу, сот тәжірибесінде жиі кездесетін жекеленген мәмілелерді жасау, міндеттемелерді орындау барысындағы құқықтық мәселелер әлі өз шешімін толық тапқан жоқ, арнайы ғылыми еңбектерің тапшылығын аңғаруға болады. Сондықтан да ғылыми ізденістер жүргізуде мәмілеге, оның жарамдылығына түсінік беру, нотариалды куәлендыру, дауларды сотта қарау тәртібін анықтауды дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты етіп алдық. Осы аталған мақсатқа жету үшін мына міндеттер туындайды:
- мәміле ұғымына түсінік беру түрлерін анықтау;
- мәмілелердің жарамдылық негіздерін ашу;
- мәмілеленің жарамдылығының нәтижелерін біліп, олардан қорғану шараларын табу;
- мәмілелерді нотариалды куәландыру тәртібін баяндау;
- мәмілеге байланысты туындайтын дауларды сотта қараудың тәртібін, сотта кездестін құқықтық мәселелерді анықтау.
Жұмысты жүргізуде диалектикалық - материалистік заңдарды, таным, салыстырмалы құқықтық нақты - әлеуметтік, логикалық әдістерді қолданылып, кейбір жағдайда барлық салалардың бастауы философия ғылымына сүйендік.
Мәміле жасаудың тәртібі, оны нотариалды куәландыру, сотта істі қарауға байланысты туындайтын қатынастар зерттеу объектісі ретінде көрініс тапты. Ізденушінің ғылым жолындағы алғашқы қадамы, мәміле жасаушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудағы талпыныстар жұмыстың теориялық маңыздылығын құрайды.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығына келсек, жұмыстың көмегімен азаматтық айналымда мәмілелерді дұрыс, әрі заңды жасау - қатысушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау, мәмілеге байланысты дауларды шешу мәміле жасаудағы, құжаттарды дұрыс рәсімдеу мүмкіндігін жүзеге асыруға болады.
Зерттелу барысында психология, логика, философия, азаматтық құқық, мемлекет және құқық теориясы, азаматтық іс жургізу құқығы ғылымдары бойынша Қазақстан Республикасының белгілі ғалымдарының еңбектеріне сүйендік. Атап айтсақ, С.З.Зиманов, С.С.Сариев, Г.С.Мауленов, З.О.Ашитов, Г.И.Тулеугалиев, М.К.Александров-Долышк, Я.Ә.Әубакіров және т.б.
Дипломық жұмыс кіріспе, екі тарау, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімдерінен тұрады.
1-ТАРАУ МӘМІЛЕ ҰҒЫМЫ
1.1 Мәміленің ұғымы мен түрлері
Заңды фактінің бір түрі мәміле болып табылады. Азаматтық айналымда мәміле арқылы құқықтық қатынастар үздіксіз туындап, дамып отырады.
Азаматтық кодекстіц 147-бабында, мәміле азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтар мен міндеттерін белгілеу, өзгерту немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттер деп белгіленген. Сәйкесінше, мәміле дегеніміз субъектілердің белгілі мақсатты көздеген әрекеттері, оның негізгі мақсаты азаматтың құқықтары мен міндеттерін анықтау (мысалы, мүлікті сыйлау кезінде мүлікке меншік құқығы сыйға тартудан сыйды алушыға көшеді), бұл құқықтар мен міндеттердің өзгеруі (мысалы, жалға берілген мүлікті қайтарып беруді кейінге қалдыруды тараптар өзара келіседі), немесе олардың тоқтатылуы (несие беруші борышқорды қарыздан босату).
Мәмілелерге мынадай белгілер тән:
1) тұлғаның ерік (тілек пен ниет) білдіруі;
2) рұқсат етілген ерік білдіру, яғни құқыққа сәйкес әрекет;
3) қандай да бір заңды құқық жасауға бағытталған (азаматтық құқықтық қатынастардың пайда болуы, өзгертілуі және тоқтатылуы);
4) мәміле әрқашанда құқықтық салдар тудырады.
Цивилистерді, әруақытта, заңды факт туралы мәмілені моральды -табиғи, жеке - тұрмыстық сипаттағы әрекеттерден ажырата алу мазалайтын. Бұл мәселе, сонау римдік құқықта да өз шешімін таба алмай, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі қабылдаған кезде де өзектілігін жоймады.
О.С.Иоффе құқықтың және кез - келген құқықтық емес реттеу салаларын зерттеу керек деп ептейді. Ажырата алу үшін құқықтық реттеудің түрлі салалары ескерілуі қажет.

Ю.Г.Басин өзініц еңбегінде, мүліктік қатынастарды құқықтық реттеуді әлемдік іс – тәжірибеде заңды нәтижеге жетуге тура бағытталған құқық тудыратын әрекет түріндегі мәмілелерді тұрмыстық, отбасы, үй қызметімен немесе жақын адамдарға басқа да көмек көрсетуден ажыратады. Әдетте мұндай әрекеттер нысаны, мазмұны, нәтижесі жағынан алғанда мемлекеттік мәіжбүрлеуді қажет етпейді.
«Достық этика» нормалары қолданылады. Азаматтық кодексті жетілдіру мақсатында Ю.Г.Басин келесі ұйымдастыруды айтады: «Ұқсас жағдайлардың арасындағы шекті анықтау үшін мәмілеге қатысты басқа келесі мазмұндағы тармақты енгізу қажет: «Егер де тараптар өз келісімдеріне заңда маңыз бермейтін болса, туысқандары, достары немесе басқа жақындары арасындағы тұрмыстық қызмет, не ортақ тұрмыстық жұмыс істеуге бағытталған әрекеттер мәміле деп есептелінбейді».
Мұндай жерде ағылшын - американдық құқықтық жүйеге тән қағиданы айтып кету қажет - ақ. ҚР Азаматтық кодексінің 384-бабына түсініктеме бергенде М.К.Сулеменов: «Қарсы жақты ұсыныс білдіру ұғымы ағылшын - американдық құқықта «соnsideration» деген ұғыммен кеңінен қолданылады». Онда соnsideration кез-келген шарт үшін бастыталап. Соnsideration - сыз шарт, заңды күші бар шарт болып есептелінбейді, - деп ұсыныс келтіреді.
«Ағылшын - американдық құқықта контрактының жарамдылығы үшін міндетті түрде қарсы жақтың ұынысы берілуі (соnsideration) қажет, ол мүліктін әрекетін жауап беру, яғни өз құқықтарына не бас тартады не жоғалтады», - дейді Ю.Г. Басин1. Мүліктің иесі өз мүлкін басқаға тегін бере алады, бірақ соnsideration болмайынша мүлік тегін беру жөніндегі келісімнің заңды күші жоқ. Мұндай контрактіге қойылатын талап Францияда да қолданылады.
Осыған байланысты А.Г Диденконың да өз ұсыныстары да бар: Cоnsideration - ды ақылылық (возмездностъ) қателесіп бір ұғым деп түсінгендікті есептемегенде (соnsideration ағылшын - американдық
құқықта тек материалдық құндылықтарды, қызметі және білдіріп қана қоймай, қандай да әрекеттен, не құқықтан тежеу дегенді білдіреді), отандық азаматтық құқықтық шарт механизіміне бұл ұғымды енгізуге әдістемелік жағынан жол берілмейді... Кейбір біртектес мәмілелер континентальды құқық бойынша қорғауға жатады, ал ағылшын -американдық құқықта ниет бойынша қарсыласын қанағаттандыру жоқ.
Соnsideration ұғымы романо - германдық құқықтық жүйеге енгізу дәстүрлі және жақсы істейтін норманы құрып, бізде қалыптасып келе жатқан құқықтық жүйені бұзады.
Аталған жайға орай Ю.Г. Басин өз еңбегінде келесі мысалды келтіреді: «Сот практикасында жоғарғы қауіптілік кездерінен келген шығынды өндіру туралы іс қаралған. Азамат өз жолдасына сатып алған қымбат вазанын құның төлеуді талап етеді. Талап арызды қараудан бас тартады». Бұл мысал қарастырылып отырған жағдайды нақты ажыратуға сай емес.
Ойланып отырсақ, азамат үшін оның вазасы қалай көрсетілген орынға жеткізілетініне бәрібір сияқты: автомобиль мен таксимен бе. Сол сияқты үйді кім жөндейтіндігі қызықтырмайтын сияқты: көрші, не маман медігер ме; затты кім апаруы досы - иесі немесе комиссиялық дүкен.
Аталған жағдайда нәтиже басты нәрсе. Сондықтан тапсырма дауға, жұмыс атқарушыға, затты жарамсыз және т.б. жүзеге асыру үшін ұсынушы тарап өз мойнына міндеттер алады, бұл олардың арасында құқықтық қатынастын туындауын білдіреді.
Мұнан, тасымалдау кезінде мүліктін бұзылуы немесе жолаушыға тасымалдаудың нәтижесінде денсаулығана зиян келуі немесе сапасыз жұмыс атқаруды, ұрлаудың нәтижесінде азаматтық заңның негізінде жауапкершіліктің туындауы тиіс.
Бұл жағдайда Ю.Г. Басиннің туысқан моралъды - табиғи аспектілерін ескермеуге болмайды. Мұндай жағдайлар, мысалы борышқорға талап
қоюдан өз еркімен несие берушінің бас тартуы түрінде көрінуі мүмкін. Құқықтық норма қолданылуы тиіс.
Кодексте бұл сұрақтар өздігінше шешілген. Біріншісі, онда тегін жасалынатын шарттар (АҚ 384 б. 2 т.) ақылы шарттармен бірдей қаралған.
Оларға мыналар жатады:
- императивті тегін (сыйға тарту) шарт, ақысыз;
- диспозитивті ақысыз (заем, сақтандыру, тапсырма, сеніп тапсырылған мүлікті басқару);
Сонымен ақысыз шартты «заңды емес» сипиттағы әрекеттерге жатқызуға болмайды.
Аталған (тасымалдау, медігерлік, комиссия) шарттарды ақылы шарттарға жатқызу «шарттың» мәртебесіне әсер ете алмайды, себебі азаматтық айналымның қатысушылары өз құқықтарынан бас тартуына құқығы бар. Енді, қатынас қатысушылардың туыстық қатынасын анықтау қажет, ол әрекетті "заңды " немесе "заңсыз " деп бөлу үшін керек.
Аталған ережелер бойынша сыйлаушы мен сыйға алушылар арасында туыстық қатынасы бар, не жоқтығы фактісіне көзқарас бірыңғай. Бұл жағдайлар құқықтық реттеуді қажет етпейді, олар моральдық - табиғи тұрақтылықпен шектеледі. Келесі мысал, мүлікті тегін пайдалану шарты өзара жақын адамдардың арасында жасалады. Азаматтық кодексте тараптарға азаматтық жауаптылықты жүктей отырып, қатал реттейді. Азаматтық кодекс мүліктік қатынастарға байланысты туысы, достары және басқалар арасындағы тұрмыстық қызметіне көмек, ортақ тумыстық қызмет көрсету, не басқа әрекеттер туралы келісім жасауға бағытталған әрекеттерден өзгеше емес. Сонымен, заңды факті тудыратын мәміленің моральдық - табиғи, жеке тұрмыстық сипаттағы әрекеттерден ерекшелігі, мәміленің ақылы, не ақысыз болуы.
Заңды қылықтан мәміле белгілі заңды нәтижелерді туғызуға бағытталуыменен ерекшеленеді. Заңды қылық заңды нәтиже тудыруға тікелей бағытталмайды, алайда заңда көрсетілген жағдайда азаматтық құқықтар мен міндеттер тудырады, өзгертеді, не тоқтатады. Мәміле -заң рұқсат берген жүріс - тұрыс.
Мәміле заңсыз әрекеттерден өзінің заңдық белгісімен ерекшеленеді. Заңсыз әрекеттер басқа тұлғаларға зиян әкеледі. Мұндай әрекеттер келтірген шығынның орнын толтыру қажеттілігіне байланысты азаматтық құқықтар мен міндеттер тудырады. Бірақ бұл азаматтық құқықтар мен міндеттер мәміленің нәтижесінде емес, деликтінің, яғни шығынның келуі фактісі негізінде пайда болады.
Жүріс - тұрыстың заңдылығы мәміленің қажетті белгісі бола тұра, мәміленің барлық түрінің міндетті түрде заңда көрсетілуін талап етпейді, керісінше мәміле заңға қайшы келмесе, заң тыйым салған әрекеттерді жасауға қайшы келмесе, заң тыйым салған әрекеттерді жасауға жол бермесе болғаны. Мысалы, заң спонсор мен көмек көрсетілетін тараптардың арасындағы келісімдерді реттемегеніменен де, ондайға жол беріледі. ҚР азаматтық кодекстің 381 - бабында аралас шарт түрі қарастырылған.
Мәмілені іске асыратын тұлғалаға мәміле азаматық құқықтар мен міндеттер тудырады. Осы белгісі бойынша мәмілені әкімшілік актілерден ажыратуға болады. Әкімшілік акт, ол бағынышты тұлғаларға азаматтық құқық пен міндет тудыратын уәкілетті мемлекеттік органның әрекеті. Мысалы, мемлекеттік мүлікті басқаратын уәкілетті органның шешімі мемлекеттік кәсіпорынның мұражайын үш жылға жалға беру туралы шартын ұзартуға міндеттейді, не тыйым салады.
Мәмілелер мынандай түрлерге бөлінеді:
1) бір жақты және екі немесе көп жақты (шарттар);
2) ақылы және ақысыз;
3) нақты және консенсуалды;
4) казуалды және абстрактілі;
5) шартпен жасалған;
6) биржалық.
Бір жақты мәміле дегеніміз, заңдарға немесе тараптарды келісімен сәйкес жасалуы үшін бір тараптын ерік білдіруі қажет және сол жергілікті болатын мәміле. Бір жақты мәмілелердің анағурлым жиі кездесетін түрі - өсиет қалдыру. Әдетте, бір жақты мәмілелер тым көп бола бермейді. Азаматтық айналым көбінесе өзара мәмілелерден құралады. Шарт жасасу үшін екі тараптың (екі жақты мәміле) не үш немесе оданда көп тараптың (көп жақты мәміле) келісілген ерік білдіру қажет.
Тарап өз міндеттемелерін орындағаны үшін ақы алса немесе тараптар бір - біріне бір нәрсе беру керек болса, бұл ақылы мәміле болып табылады (мәселен, оған затты, ақшаны тапсыру жатады). Ал, бір тарап екінші тарапқа одан ақы алмай немесе ешнәрсе бермей ұсынуды міндетіне алған мәміле ақысыз болып есептеледі.
Консенсуалды мәмілелер (латынша соnsensus - келісім) - келісімге келген сәттен бастап азаматтардың құқықтары мен міндеттері туындайтын мәмілелер. Нақты мәмілені жүзеге асыру үшін (латынша res -зат) келісімінің бір өзі жеткіліксіз, оған қоса затты тапсыру қажет.
Мәмілелерді азамат құқықтану ілімінде каузальдық (себепті) және абстракциялық деп те бөледі. Әрбір мәміле жақтардың алға қойған мақсатына орай құқықтық негіз бен құқықтық мақсатты (causa) еншілейді. Бірақта бір жағдайда мәміленің жарамдылығы оның негізіне байланысты болса, екінші жағдайда оған байланысты болмайды (абстракциялық). Абстракциялық мәмілелер өзінің негізінен қол үзгендей көрінеді (аbstrahete - қол үзу, бөліну), (мысалы, вексельді тапсыру).
Шартпен жасалған мәмілелер қандай да бір нәрсеге тәуелді болып келеді (оқиға немесе үшінші жақтын әрекеті), ондай жағдай болуы да, болмауы да мүмкін. Мәселен, егер тараптар құқықтары мен міндеттерінің туындауын......