Педагогика | Педагогикалық ұжымдағы қарым қатынастардың әлеуметтік психологиясы

Мазмұны

1. Педагогикалық ұжым
2. Педагогикалық ұжымдағы ұйымшылдық және әлеуметтік психологиялық келіспеушілік
3. Педагогикалық ұжымдағы психологиялық ахуал.

Әрбір адам білім және тәжірибе жинақтауынна сәйкес әлемді танып өзін – өзі жаңғыртады, табиғатқа қатысты оны тану игеруі бойынша ұжымдық күште қоғамда жетіледі. Денелер әлемін табиғатты теориялық тұрғыдан түсінуіне сәйкес материалдық байлықты игеруі бойынша рухани жетілуіне қатысты әлеумет өркениеттілігін арттырады. Ұжым – дегеніміз – латын тілінен collektivus адамның әлеуметтік ұжымдасуы. Ұжым әлеуметтік ғылымдар саласындағы маңызды категория. Олар қоғамдық мақсаттылығы мен мәні негізінде бірігеді. Педагогикада негізгі категория ол тәрбиеленуші ұжым басты функциясы өскедең ұрпақты тәрбиелеу лайықты ізбасарларды даярлау әлеуметтік қоғамдарды дамыту.
Еңбек ұжымдары әрбір адамның қалыптасуына, дамуына, жетілуге ықпал етеді. Ұжым өзінің әрбір мүшесін тәрбиелейді. Ұжым мүшелері өздерінің білімін, біліктілігін, демократиялық талаптарын рухани байлығын іспен көрсетеді, нәтижеде ықпал жасайды. Ұжымның екі түсінігі айтылады.
1. Кез келген ұжымды, топты мысалы, зауыт фабрикаларды, акционерлік қоғамдарды, ашық жабық кәсіптік қоғамдарды стдуенттік топтарды.
2. Топтың ол жоғары жетілген деңгейімен білінеді. Ұжым негізінен құрамы бойынша тұрақты бірыңғай ереже, тәртіп, жоғыра жүйесімен қызмет етеді. Негізінен жұмыс оқу мақсаттары өмір функциясын жан – жақты дамыту, бірыңғай талап жүйесін жасау.
3. Ұжымда бірліктерді жетілдіру адамның белсенді жасампаздық қызметтері біліп береді. Саналы және біліктілік олардың рухани батыл ұйымдастырылған. Мысалы, Еуропа Одағы діни бірлестік халықтық ассамблеясы, бүкіл әлемдік сауда ұйымы немесе концерттік бірлестік, әрбір ұжым бастысы білім алатын, еңбек ететін азаматтардың қоғамның бірігуі. Олар еңбекте оқу қызметімен қоғамға қажет материалдық және рухани құндылықтар жатады. Жалпы еңбек етуші жастар еңбек ұжымына жаңа күш болып енуге қажетті білім тәжірибе біліктілікке ие болады. Ұжымдағы әрбір іс дәстүрге сай ережелер, жарғы, регламент, тәртіп бойынша жұмыс істейді.

2. Мектептегі педагогикалық ұжым қоғамдық ортаның ережесімен нормасына бағынады.
Педагогикалық ұжымның спецификалық ерекшеліктері былайша бөлінеді:
Біріншіден, педагогикалық ұжымда мәселені кең көлемде, яғни кім оқытады және тәрбиелейді, сонымен қатар, кімді оқытады және тәрбиелейді, осының нәтижесінде оқытушы және тәрбиелеуші ұжымы қалыптасады. Мектептегі оқыту және тәрбилеуші ұжымы түрлі қоғамдық жұмыстарға, ұйымдарға барлығы дерлік қатысады. Оның негізінде оқушылардың жекелік қасиеттерінің қалыптасуына әсер етеді.
Екіншіден педагогикалық ұжымның негізгі пән мұғалімдері құрайды. Өзара қарым – қатынаста шектелген көлемде сынып оқушыларымен оқу жоспары бойынша тапсырмаларды орындауда, егер де өзара қарым – қатынас ұйымдасқан түрде болмаса, сәттілік пен сәтсіздік осы екеуінің біреуі өзгелердің сәтті немесе сәтсіз жағдайы болмайды.
Үшіншіден, педагогикалық ұжымның іс – әрекет эффектісі оқыту деңгейі бойынша анықталады. Жоғарғы сынып оқушыларымен жұмыс жасағанда нәтижеге жетуде мақсатқа байланысты және кіші сынып оқушыларының жұмысшының нәтижесіне де байланысты болады.
Төртіншіден, еңбек ұжымының эффективті мінездемесінде өндірілетін өнімнің сапалық және сандық бағасының көмегімен педагогикалық ұжымдағы іс – әрекеттің эффективті креитерииі сапалық және сандық есебі қиындықпен орындалады. Әр түрлі жағдайларда педагогикалық ұжымның жұмысының нәтижелілігі үлгерім пайызы бойынша қанағаттанарлықтай бола бермейді.
Педагогикалық ұжымға әлеуметтік психологиялық мінездеме ұйымдағы спецификалық ерекшелігі бойынша беріледі.
Педагогикалық ұжымға берілетін мінездеме оның ауыз біршілігінен көрінеді. Ауызбіршілік – бұл педагогикалық ұжымға берілетін интегративті әлеуметтік психологиялық мінездеме.
Жас және тәжірибесі жоқ педагог ұйымшыл ұжымда жетекшілік етуде тәжірибесі мол және талантты мұғалімдерден гөрі көптеген табыстарға қол жеткізеді. Қандай болмасын ұжымда оның мүшелерінің ұйымшылдығымен және ауызбіршілігінің негізінде көздеген мақсатқа жетеді. Ұжым мүшелерінің жалпы мақсаты, анық көрінген қабілеттіліктері, бір – бірінің қалауы мен міндеттері негізінде екінші бір адамның іс – әрекетінен күткен жағдайда көрініс береді.
Жағымды психологиялық климат қалыптастыруға кедергі жасайтын факторлардың қатарына ұжымдағы келіспеушілікті немесе климаттық ауытқуды атауға болады. Әлеуметтік психологиялық келіспеушілікті көптеген мамандар адамның тікелей қарыс – қатынасы саласында пайда болатын қарама қайшылықтардың күрт шиеленісіп кетуі ретінде қарастырылады. Педагогикалық ұжымда пайда болатын келіспеушіліктер өз табиғатында тұлға аралық келіспеушілік болып табылады. Ол дегеніміз іс – әрекеттің мақсатына келіспейді, бірін-бірі түсінбейді, келіспеушіліктер әр түрлі себептердің салдары болуы мүмкін. Олардың негізгі үш тобын атауға болады.
1. Кәсіптік педагогикалық әрекетті мақсатқа жетуге кедергі келтіретін іскерлік.
2. Мінез – құлқының өзара қатынас нормасына сай келмеуі.
3. Педагогикалық процестерге қатысушылық мінезімен темпераменттік ерекшелігі негізінде тұлғалық сәйкессіздіктен туындайтын келіспеушілік.
3. Ұжымдағы көңіл – күй, қоғамдық пікір, эмоциялық күш қуат, өзіндік ара қатынастардың деңгейін онда қалыптасқан әлеуметтік психологиялық ахуалмен анықталады. Психологиялық климат әлеуметтік психологиядағы ахуал немесе микроклимат әлеуметтік ұғымдары ғылыми емес, астарлы ауыспалы ұғымдар географиялық ахуал сияқты ұжымдағы әлеуметтік психологиялық жағдайлары адамның сол ахуалдағы өзін сезінуі тұлғалық және кәсіптік қатынастарда өзін – өзі жан – жақты таныта алуын білдіреді. Ұжымдағы психологиялық климаттың мазмұндық сипатын ондағы ұжымдағы ұжым мүшелерінің өзара қарым – қатынасы, көңіл – күйі, бірлесе атқарған жұмыс процестеріне көңілінің толуы оның сапасы, ең негізгісі өсуі маңызды. Жағымды әлеуметтік психологиялық ахуал қалыптасқан педагогикалық ұжым моральдық психологиялық күш береді, жауапкершілік, құрметтеу, талап қоюшылық, сергектікпен ерекшеленеді. Әлеуметтік психологиялық ахуал ұжым мүшелерінің бірлескен іс – әрекетімен өзара қарым – қатынас үдерісі оның даму сипатын танытатын ұжымның сезімдік психологиялық жағдайының жүйесін білдіреді. Әлеуметтік психологиялық ахуалды осылай түсіне отырып негізгі 4 қызметін атауға болады:
1. топтастырушылық қызметі, яғни ұжым мүшелерінің оқуға, еңбекке қатыстары бойынша міндеттерін шешуге қатыстары бойынша мінедеттерін шешуге ұжымдық күш жігерді топтастыруын және бірігуін іске асырады.
2. Ынталандырушылық қызмет-педагогикалық әрекеттің қолда-нылуына қажетті ұжымның эмоционалдық күш қуатын қалыптастыру қызметі.
3. Тұрақтандырушылық қызметі ұжым ішіндегі тұрақтылығын қамтамасыз ету, ұжымға жаңа мүшелердің енуіне қажетті алғы шарт жасайды.
4. Реттеушілік қызмет өзара қарым – қатынас қалыптарын нығайтуда ұжым мүшелерінің тәртібіне баға беруде көрінеді. Психологияда қолайлы әлеуметтік психологиялық климаттардың көрсеткіштері:
1) тұлғааралық
2) адамгершілік
3) сезімдік
4) құқықтық
5) Өзара қатынастар алынады.
Ендігі бір жағдайда ұжымдық әрекет тиімділігі барынша жалпы сипатына баса мән беріледі. Ондай 8 сипаттар мыналар:
1) ұжым мүшелерінің ұжымдағы еңбек процесі және нәтижесіне қанағаттануы.
2) ресми және бейресми жетекшінің беделін мойындау.
3) ұжымдағы жарқын көтеріңкі көңіл – күй.
4) ұжым мүшелерінің басқаруы және ұжымның өзін – өзі басқаруға қатысуының жоғарғы деңгейі
5) ұжым мүшелерінің ынтымақтастығы және ұйымшылдығы.
6) сапалы тәртіп
7) еңбектің өнімділігі
8) кадрлардың тұрақтылығын
Қолайлы әлеуметтік психологиялық ахуалдық бұл сипаттамаларын, белігілерін педагогикалық ұжымға баға беруде қолдануға болады. Әлеуметтік психологиялық ахуалға қатысты ұжым мүшелеріне жағымды және жағымсыз ықпал жасайды. Өзара ақылдасып, ынтымақтасып қатынастар жасайтын ұжымда тәжірибелі немесе жас мұғалім бірлескен қуаныш табады. Ал, селқостық немесе қысым үстем болған ұжымда төмендеу, жәбірлену, дау жанжал тіпті басқа ұжымдарға ауысуына себепкер болады. Кең көлемдегі кәсіптік педагогикалық міндеттер сапалы орындап жүрген жұмыстарын әркім өзін және еңбегін жұртшылықтың бағалауын қажет етеді. Педагогтар әсіресе беделді адамдар тарапынан, соның ішінде кез келген деңгейден басшылар, ата – аналар тарапынан берілген бағаны түсінуге бейім. Жағымды баға педагогтарды ынталандырады, ал жағымсыз баға өзінің қызметін, кәсіптік позициясын өзгелермен қарым қатынасын қайта қарауға негіз болады. Сондықтан педагогикалық ұжымдағы қатынас өзара сыйластық ұстанымды талапшыл және тілеулес сипатта болуды талап етеді. Әлеуметтік психологиялық ахуалдың тұлғаға ықпал жасауының тетігі 1) еліктеуден 2) ойларын тікелей қолдану.
Педагогикалық қызмет барысында кейбір мұғалімдер өз әріптестерінің эмоциялық жағдайын түсінуге және оған төзуге қабілетті болса, екеулері оның психологиялық жағдайларына талдау жасап, өз сенімі ықыласымен сәйкес келетін келмейтіндігін салыстыруға бейім. Ұзақ уақыт бірлесе қызмет жасау, мүдде ортақтығы жағымды еліктеу процесін едәуір жеңілдетеді. Өз әріптестерінің сезімдік көңіл – күйін танып оны түсінуі оған қатысты ой бөлісуі оңтайлы. Өзара әрекеттестіктің екі жағы жеке тұлғаның ұжымдағы ахуалынан тұрады. Обал сауапты білетін ұстанымды іске жауапкершілікпен қарайтын тәртіпті, көпшіл, қайырымды, әдепті педагогтар ұжымда жағымды ахуалды қалыптастыруға елеулі ықпал жсай алады. Керісінше әдепсіз, тәртібі тиянақсыз, түсінігі төмен ұжым мүшесі, жағымсыз «ауа райын» орнықтыруға ықпал жасайды. Ұжымның жалпы климаты оның мүшелерінің парасаттылығына, жауапкершілігіне басқа да сезімсіз интеллектуалдық белгілеріне тәуелді болып келеді. Жекелеген педагогтардың танымдық белсенділігі өнер тапқыштығы ұжымда инновациялық қызметті дамытып жаңа технолоигяларды іздестіруге себепті болады. Жігерлі педагог жетекші соңынан өзгелерді ерте алады. Егер ұжым мүшелерінің ақыл – ойы , сезімі, ерік жігері, педагогикалық қызметке жұмылдырылса онда табысқа жету қиын емес. Жеке адамның ұжымға және оның психологиялық әлеуметтік климатына ықпал жасайтын үш негізгі әдістер: 1) көзін жеткізу, адамның бағасын, пікірін қалыптасқан мінез – құлық нормаларымен адамның өзінің ақыл ойымен қабылдауы бойынша пікірайту. 2) Сендіру үдерісінде бір адамның екінші адамға немесе тұтас ұжымға әсері, ырықты және ырықсыз түрде іске асады, сендірудің көмегімен педагогикалық ұжымда көңіл – күй қалыптасып, идеялар, педагогикалық құндылықтар орнығады. Оған жеке тұлғаның жасайтын ықпалының тиімді әдісі жеке үлгі көрсету болып табылады. 3) Жеке үлгі көрсету. .....