Экономика | ЖұМЫССЫЗДЫҚТЫҢ МӘСЕЛЕСІН ШЕШУ

Мазмұны
КІРІСПЕ.
ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ЖӘНЕ ОНЫҢ СЕБЕПТЕРІ
1.1. Жалпы жұмыссыздықтың пайда болу теориялары 1.2Жұмыссыздықтың түрлері, классификациясы
II. ЖҮМЫССЫЗДЫҚТЫҢ МӘСЕЛЕСІН ШЕШУДІҢ ЖОЛДАРЫ
2.1. Жұмыссыздықтың дүние жүзіндегі практикалық мэні, тәжірибесі
2.2. Қазақстандағы жұмыссыздықтың статистикалық көрінісі және таралу жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Еңбек қашанда адамның аса қадірлеп, қүрмет түратын игіліктерінің біріненен саналып келді. Ол материалдық жэне рухани байлықтарының ғана көзі емес, сонымен қатар адамның аса маңызды өмірлік қажеті мен правосы, оның жеке басының дамуы үшін қажетті қуатты қүрал болып табылады. Адамның қабілеті еркін де мазмүнды еңбек үстінде көрініп, жетіле түседі. Еңбекке деген ділгірлік негізінен алғанда өндіріс құрал-жабдықтарын иемденушілерге жүмысшы күшін сату арқылы жэне де ол күш неғүрлым мол пайда табу мүддесіне сай келетіндей мөлшерде ғана өтеледі. Мұндай жағдайда еңбекші қауымның қыруар бөлігі жүмыссыздыққа душар болады. Жұмыссыздық қазіргі кезде үйренішті болса да, ол ешқашан да мүншалықты түрақты сипат алып, ешқашан да өзінің құрамы жағынан еңбекшілердің осыншалықты кең шеңберін қамтып, басқа да бір элеуметтік апат -инфляциямен дэл қазіргі уақыттағыдай асталып көрген жоқ.
«Жұмыссыздықтың індетінің» қазіргі бұрқ ете түсуі «бар жүртты жарылқайтын қоғам» жайындағы аңыздың күлін көкке шығарды. Жаппай жүмыссыздық еңбекшілердің қайыршылыққа ұшырап, экономикалық жағдайының нашарлап түрақсыздануының, олардың материалдық күйзеліске душар болып, рухани запа шегуінің басты себебіне айналып отыр. Жүмыссыздық тек әлеуметтік қақтығыстарды ғана емес, сонымен бірге адамзат арасындағы қайшылықтарды да асқындыра түседі. Жүмыстан айырылу еңбекшілер үшін нағыз қасіретке айналуда. Ол тек материалдық жоқшылыққа, кедейшілік пен қайыршылыққа ғана емес, сонымен бірге элеуметтік-психологиялық күйзеліске, өздерін өздері қандай қыруға, қылмыстың, маскүнемдік пен наша шегудің кркынап көбеюіне душар етуде.
Жұмыссыздықтың тауқыметін тек оған душар болған еңбекшілер, ғана тартып қоймайды. Бүкіл жүмысшы тобының халі мүшкілге айналады. Еңбекшілердің қалың тобы арасында ертеңгі күнге деген сенімділік өрбіп, келешектен қорқып-үрку сезімі пайда болады.
Осы заманғы жұмыссыздықты - оның қүрамы мен сүрапыл өсу себептерін, еңбекшілердің жағдайына тигізетін эсерін мемлекеттің еңбекке араласуды реттеу эдістерін және жұмысшы тобының еңбек ету правосы жолындағы күресті өрістету тэсілдерін практикалық, теориялық жэне тәжірибе жүзінде дэріптету қажет.
Қазір дүние жүзі елдерінің халықаралық жағдайды асқындыруына байланысты жұмыссыздық пен инфляцияның арақатынасы, жанталаса қаруланудың еңбекке араласуға эсері, жөніндегі мәселелер ерекше маңызға ие болып отыр. Ақыр аяғында, жүлмысшы тобының жалпы білімі мен мамандық дэрежесінің артуы, оның қажеттерінің өсіп, түрлерінің өзгеруі еңбекке араласудың сан мөлшерінің ғана емес, сонымен бірге сапа белгілерінің де маңызды роль атқаратынын анықтайды.
Кескілескен идеологиялық күрестің түйініне айналып, отырған осы мәселелерге талдау жасау еңбекке араласу мен жүмыссыздықтың теорияларын сынау үшін қажет. Ал бүл теориялар қоғамның дамуындағы жаңа қүбылыстарды тануда дәрменсіздік көрсетіп отыр. Мұндай талдаужүмыссыздық үшш күнэні жұмысшылардың өздеріне аударуга тырысушы «үлкен бизнестің» насихаттық ақпараттарының екі жүзділігін, сондай-ақ бюджет қаржыларын «үнемдеуді», инфляцияны тежеуді желеу еткен үкіметтің сұрқиялығы мен өтірігін эшкерлейді.
Экономикалық дағдарыс та, тағы да жүмыстан босату қаупі де еңбекшілердің жаппай бас көтеруін тежей алмады. Мүнда жүмыссыздыққа қарсы, еңбек ету правосы үшін күрес шешуші орындардың біріне ие болуда. Жүмыстан босатуға қарсы бас көтерулер көбіне өндіріске қоғамдық бақылау жасау жэне басқару ісіне қатысу жолындағы күреске үласады. Еңбек ресурстарын пайдалануды жақсарту үшін ішінара, жартылай шаралардың жетімсіз екенін жүмысшы табы барған сайын сезінуде. Еңбекке араласу мен жүмыссыздық мэселелерін тек түбірлі элеуметтік-экономикалық өзгерістер жолымен ғана шешуге болатынын еңбекшілердің қалың тобы жете түсінуде.
I. ЖҮМЫССЫЗДЫҚ ЖӘНЕ ОНЫҢ СЕБЕПТЕРІ
Жалпы жұмыссыздық термині бірінші рет 1911 жылы ¥лыбритания энциклопедиясында 1915 жылы АҚШ-ң Минтруд есеп-де қолданған. Қазіргі кезде жүмыссыздық дүние жүзінің барлық елдерінде әр түрлі формада, көлемде, үзақтықта қатысуда.
Елдегі еңбекке жарамды халықтың қоғамдық өндірісте түрақты қатысуы. Ол эр бір елдің сақтандыруды қамсыздандыруы ең негізгі факторлардың бірі болып табылады.
Әміршіл-экімшіл экономикадан рыноктік бағдарға ауысуы көптеген жүмысшылардың жүмысынан айырылуына экеп соғады. Рыноктік қатынастардың дамуы кәсіпкершіліктің қаупі өндірістік сферадан еңбек, жүмысбастылықтан туындайды. Яғни рынокке ауысудан жұмыссыздықтың, мэні - объективтік процесс, ал басқа жағынан - қоғам, ол жүмыссыздық табиғи деңгейін сақтандырудың үйғарымды шегін талап етеді. Оның осы қоғамдық шектен шығуы өткір проблема туғызады.
Жалпы жүмыссыздықты түсіндіруді бүгінгі кезде «қарабайыр» деп атауға болады: бұдан еңбектегі баға мен еңбекке үсыныстың өзара қарым-қатынасы деп айтуға болады. Жалақының төмендеуі еңбекке деген сүранысқа жағдай жасайды жэне де осыдан жүмысбастылық; жалақы өсімі еңбекке деген ұсынысты көбейтеді, бірақ сүраныс өсімін тоқтатады. Жүмыссыздық себептерін талдауды көптеген экономикалық мектептер береді. Ең алғаш жұмыссыздықты түсіндіру туралы ағылшын экономисті Т. Мальтустың «Халықтың өсу тэжірибесі» еңбегінде көрсетілген. Мальтустың айтуы бойынша жүмыссыздық демографиялық себептерге әкеліп соғады, соның нәтижесінде халықтың өсуі қарқыны өнідірістің өсу қарқынынан асып түседі.
Ал Марксистік эдебиетте Мальтустың теориясын «түрпайы» жэне дэрменсіздік деп қарап түрақты дәстүр қалыптасқан. Мүнда айтылады: «жүмыссыздың түп негізін өзінен іздеу емес, оны дэл экономикалық шаруашылық жүйеден іздеу керек» дейді.
Жалпы К. Маркс жүмыссыздықты өзінің «Капитал» еңбегінде зерттеп қарастырған. Ол айтып кеткен, техникалық өрлеумен өндіріс жабдықтарының көлемі мен бағасы өседі, жан басына шаққанда 1 жұмысшыға. Бүл жағдай Марксті сенгіздіреді, экономикалық өркендеу капиталды жинақтау қарқынынан еңбекке деген сүранысқа әкеп соғады, осыдан келІп жүмыссыздық себептері көрінеді. Бүл трактовка байланыссыз болып есептеледі, егер жүмысшы күшіне сұраныс өссе, онда жүмыссыздық жойылады, немесе ең болмаса қысқарады, капитал жинақтаудан одан эрмен жоғары қарқынмен (нақтаудан одан эрмен) болады.
Бүл жұмыссыздықтың түсіндіруін толық деп санауға болмайды. Маркс және де басқа себептеріне болжам жасады.
Рыноктік шаруашылықтың дамуы, оны өркендеген рыноктік шаруашылықтың серігі жасайды.
Экономикалық циклдің дамуынан жүмыссыздықты түжырымдау Маркстен кейін экономикалық теорияда түрақты дэстүр болып қалыптасты. Егер, экономика циклдік дамыса, өсу мен кему шаруашылық дамуымен келіссе, бүдан жұмысшы күшін босату жэне өндірісті тоқтату деп тұжырымдайды, жү_мыссыздық армиясы көбейеді.
1.1. Жалпы жұмыссыздықтың пайда болу теориялары
Ағылшын экономисті А. Пигу «Жүмыссыздық теориясында» мынадай тезис дәлелдеді, - «еңбек рыногында бәсекелестік жүреді». Бүл, еңбекке бағаның көтерілуін экеп соғады. Сондьщтан көптеген экономистердің айтуы бойынша кәсіпкерлер жоғары көлемді жалақыны білікті маманға төлеу, егер сол маман өнімнің шығару қүнын көбейтсе, соның есебінен еңбекке жоғары өнімділігі нэтижесінде кәсіпкерлердің жүмысшы персоналын қысқартуға мүмкіндігі болады. Бүл дэрежеде мынадай принцип жүреді:
«Ыңғайлысы, 1 жүмысшы үстап, оған жақсы жалақы беру, 5-6 адамға төмен жалақы беруге қарағанда. Пигу өз кітабында көп жақсы, нақты өз ойын былай деп қарастырған: «Жалпы ақшалай жалақының қысқаруы жүмысбастылық жағдай жасай алады. Мұндай трактовканы дэлелсіз деп қарастырамыз. Және де статистикада да қарастырамыз, ол жалақысы аз жүмысшылардың жүмыссыздық армиясына қосылуы», «толуы» дегенді растайды.
Түрпайы саяси экономика жүмыссыздықты теңдік жағдайынан «кездейсоқ» ауытқу деп қарастырады. Алайда, капитализм тарихындағы аса күйзелісті болған 30-жылдардағы дағдарыс туғызған шым-шытырық оқиғалардың ықпалымен ағылшын экономисі Д. Кейнс капитализм тұсында жұмыссыздықтың лажсыз сипатта болғанын мойындайды. Жұмыссыздықтың болуын ол өндіріс қүрал-жабдықтары мен түлыну заттарына жиынтық сүранымның жеткіліксіздігімен байланыстырады. Бүл ретте Д. Кейнс өндірістің объективті заңдылықтары мен қайшылықтарын елемей, кэсіпкерлер мен тұтынушылардың психологиялық мінез-қүлық дэлелдеріне, айырбас қатынастарына баса назар аударады. Кейнстің пікірінше, жиынтықсүранымды мемлекеттің ынталандыруы арқылы «жүмыспен толық» қамтамасыз етуге болады.
Соғыстан кейінгі жылдарда Кейнстің ізбасарлары оның концепциясының түрлі жақтарын соның ішінде жүмыссыздыққа жэне оның бағасының серпінділігімен өзара байланысына қатысты жақтарын дамытып, толықтыра түсті. Бір жағынан, нақты жалақы мен баға дәрежесінің өзгеруі және екінші жағынан, жүмыссыздықтың абсолютті көлемі арасындағы олар (арасындағы) анықтаған кері тэуелділік «сүранымның молшылығы» жөніндегі Кейнстің теорияның рухында түсіндіріледі.
70-жылдардағы экономикалық сілкіністер, шиеленіскен экономикалық қүрылымдық дағдарыстар, кейнсшілдік түсініктерге қарамастан жаппай жүмыссыздықпен үштасатын, бақылауға келмейтін созылмалы инфляция Кейнстің, сондай-ақ соғыстан кейін оны теориялық негіз ретінде пайдаланған мемлекеттік монополистік реттеу практикасының да негізсіз екенін ашып көрсетті.
Қазіргі кезде де нэрсе даусыз болып қала береді - дүние жүзілік экономиканың дамуындағы қазіргі тенденциялар сақталып отырғанда жаппай жұмыссыздық проблемасы бүрынғысынан да көбірек асқынып түсіп, элеуметтік шиеленістің одан эрі күшеюінің көзі болады....