Тарих | Ж. Ақбаевтың тарихи-саяси көзқарастары

Мазмұны
Кіріспе……………………………………… . …………………………..3
I. Тарау. Ж. Ақбаевтың өмірі мен қоғамдық-саяси қызметі
1. 1. Ж.Ақбаевтың саяси өмірбаяны ………………………….....7
1. 2. Ж. Ақбаевтың ХХ ғасыр басындағы Қазақстанның саяси күрес тарихындағы орны ……………………………............... ...17
II. Тарау. Ж. Ақбаевтың тарихи-саяси көзқарастары.
2. 1. Ж. Ақбаевтың қазақ мемлекеті мен халқының пайда болу тарихына көзқарастары ……………………………................36
2. 2. Ж. Ақбаевтың саяси-құқықтық көқарастары ……….........43
Қорытынды………………………………………………………..….....60
Пайдаланылған әдебиеттер………………………………………….....62
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының тәуелсіздік тізгінін өз қолына алғаннан кейін «өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет» деп жариялауы қоғамдық ғылымдар: заң, саясаттану, философия, тарих ғалымдары алдына тың тұрпаттағы жаңа міндеттер жүктеді. Солардың бірі және бірегейі ретінде халқымыздың ұлт болып қалыптасуына, оның үлттық сана-сезімінің оянуына, өзінің дербес мемлекеттілігін жариялау жолындағы күресуінің дамуына орасан зор әсерін тигізіп, осы процестерге жетекшілік жасаған Алашорда қайраткерлерінің саяси күресі мен тарихи қөзқарстарын зерттеу деп айтуға толық негіз бар.
Кешегі Кеңес Одағы дәуірінде осы тұрғыдағы тақырыптар терең зерттелмеді, зерттелген күннің өзінде комунистік идеология үстемдік еткен заманда маркстік-лениндік методология шеңберінде ғана қарастырылды. Сондықтан да ол кезде топтық және партиялық принциптер негізге алынып, ғылыми объективтілік мансұқ етілді. Сол сан салалы тарихи процестерді зерттеуде біржақтылықты, бір ғана идеология мен қоғамдық пікірді орнықтыруды мақсат етті.
Біз бұл арада кеңес дәуіріндегі зерттеушілерді кіналаудан аулақпыз. Себебі барлық баспа өнімдері цензураның «қырағы көзінің» мүмкін емес те еді. Сондықтан кеңес дәуіріндегі ғылыми еңбектердің басым көпшілігінде ел тарихының шешуші кезеңдерінде оның беталыс бағдарына үлкен әсер еткен көрнекті мемлекет және саяси қайраткерлердің еңбегіне өз дәрежесінде лайықты баға берілмеді. Ендеше еліміз тәуелсіздік алған кезеңде Ресейдің аса үлкен ғылыми, саяси орталықтарында білім алған, сол ХХ ғасырдың басында Европадағы саяси күрестің беталыс бағдарларынан әбден хабардар қазақ зиялыларының үркердей озық ойлы тобының ішінде өзіндік орны бар бірінші өмірі мен мол мұрасын жаңа заманның биік талаптары тұрғысынан және ғылыми объективтілік принципімен зерттеу, бүгінгі тарих ғылымының алдындағы маңызды бір тақырыптардың қатарынан саналса керек.
Тақырыптың мақсаты мен міндеттері. Біз бұл еңбегімізде ХХ ғасырдың
4
Ф-ОБ-001/033
бас кезіндегі қазақ ұлт-азаттық қозғалысының басы-қасында жүріп, патшалық
Ресейдің отаршылдық саясатына ашықтан ашық өзінің күрескерлік рухтағы
тарихи-саяси көзқарастарын айтудан қорықпаған бірегей тұлғаларымыздың қатарындағы – Жақып Ақбаевтың өмірі мен қызметі не! Сол арқылы оның тарихи-саяси және құқықытық көзқарастарының қалыптасу эволюциясын арнайы зерттеуді мақсат еттік. Осы мақсаттың негізінде зерттеудің төмендегідей міндеттері шығады:
- Ж.Ақбаевтың қоғамдық, саяси және ғылыми қызметіне қатысты барлық зерттеулерді бүгінгі заман талаптары тұрғысынан саралап, ол туралы жанама түрде болса да пікір білдіру, қарастыру;
- Ғасырлар тоғысы мен ХХ ғасыр басындағы Ресейдегі саяси, қоғамдық-әлеуметтік процестердің қазақ зиялыларына, оның ішінде Ж.Ақбаевтың саяси қайраткер ретінде қалыптасуына және саяси күресте кәдеге жарағанын саралау;
- Ж. Ақбаевтың өскен ортасы, білім алған орны мен саяси күрестегі орыс және қазақ зиялылары арасындағы өмірін зерттеу, салыстыру арқылы оның дүниетанымы, тарихи-саяси және құқықытық көзқарасы эволюциясының ішкі мазмұнын, тарихи мәнін ашу;
- Патша өкметі құқық қорғау мекемелерінің 1903-1917 жылдар аралығындағы Ж. Ақбаев, А. Байтұрсынов, Ә. Бөкейхановқа қарсы қозғаған қылмыстық, әкімшілік істерін талдау арқылы олардың құқықтық, саяси сипаты мен мазмұнын көрсетіп, қазақ даласын отарлаудағы жазалаушылық қызметінің құпиясын ашу;
- Ж. Ақбаев көзі тірісінде жарияланған және жарияланбаған еңбектерін ғылыми тұрғыдан талдау арқылы оның бірегей ұлттық тұлға ретінде қалыптасқан теориялық және саяси кемелдігін дәлелдеу.
Тақырыптың хронологиялық шеңбері. ХХ ғасырдың басындағы қазақ елінің Ресейге бодандығының мейлінше күшейген кезеңінде “елім, жерім деп” саяси күреске шыққан Ж. Ақбаевтың туылғаннан, яғни Х1Х ғасырдың соңғ30-жылынан ХХ ғасырдың басына дейінгі 58-жыл аралықты қамтиды (1876-1934)
5
Ф-ОБ-001/033
Тақырыпқа тарихнамалық талдау. Қазақстандық қоғамдық ғылымдар саласында әр жылдарда Ж. Ақбаев туралы қалам тартқан зерттеушілер мен бірлі-жарым зерттеу еңбектер болғанымен оның саяси қызметі мен тарихи көзқарастары, әсіресе қазақ ұлт-азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі ретінде ролі түбегейлі түрде, жан-жақты зерттелген емес. Ол кешегі кеңестік идеологияның солақай саясатынан бір елі де таса қалмаған маркстік-лениндік методологияның зорлықпен таңған бағасы абсолютті ақиқат ретінде қабылданғандығымен түсінікті. Айталық, сол тұстағы бес томдық “Қазақ ССР тарихында”, 12 томдық Қазақ Совет Энциклопедиясында, мектеп оқулықтары мен ХХ ғасырдың алғашқы ширегіне арналған іргелі зерттеу еңбектерінде, тіпті көркем әдебиет шығармаларында Алаш қозғалысы мен оның жетекшілерінің қызметіне, алдына саяси мақсаттар қойған ұлт-азаттық қозғалыстардың қайсысына болмасын үнемі теріс баға беріліп келді.
Осы орайда белгілі – тарихшы-ғалым, академик М. Қозыбаевтың: “Алаш партиясына топтасқан зиялылардың көзқарасы, идеологиясы, өмірлерінің әр сәті диалектикалық тұрғыдан әділдік таразысына салынғаны дұрыс”, - деген пікір жаңа ізденістерге батыл барып, еңбектер жазуды меңзесе керек.
Жалпы кеңес дәуірі кезінде жазылған еңбектерде зерттеушілердің кейбірі демей-ақ дені Алаш қайраткерлерінің бірде-бір еңбегін қолымен ұстап, көзімен көрмесе де, олар туралы ғайбат жазуды әдетке айналдырды. Екіншіден, Алаш қайраткерлерінің қазақ тіліндегі еңбектері кеңес тарихшыларының көпшілік бөлігі танымайтын араб әріпімен жазылған еді. Сондықтан Алашорданы қаралайтын зерттеушілер олардың еңбектерін оқымаса да, Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Тынышбаев, М. Шоқаевтардың, сондай-ақ Мағжан, Жүсіпбек, Шәкәрім сияқты әдебиет қайраткерлерінің есімдерін үнемі қара тізімге іліктіріп отырды. Болшевиктік тарихшылар жазған зерттеулерде олардың еңбектерін талдау, баға беру болмады, бола қалған күнде бір кітаптан екінші кітапқа көшіп жүретін цитаталармен шектелді.Жалпы Алаш тақырыбына 30-жылдарда шыққан Брайнин мен Шафироның “белгілі” еңбегінен басқа бірде –бір арнайы зерттеужазылмады десе де болады.
6
Ф-ОБ-001/033
Жақып Ақбаев туралы замандас алаштың ардагер қайраткерлері өз кезінде қалам тартып, оның саяси күрестегі жетекшілік роліне лайықты баға беріп отырған. Ол өзінің “Дала өлкесіндегі сайлау. Даладағы 17 қазан Манифесі” деген мақаласында патша манифесінің байтақ қазақ даласына келіп жетуі, жергілікті халыққа әсер етуі баяндалса, мақаланың қалған едәуір бөлігі сол Ж. Ақбаевқа, оның манифестік құқықтың мән-мағынасын қандастарына қалай түсіндіргеніне арнайды. Осы жерде алаштың тағы бір аяулы ұлы, көзі тірісінде аты аталмастан қазақтың ақыны (А. Байтұрсынов) Ж. Ақбаевқа: “Яқұп Ақбаев – ер, шешен,қызу юрист. 1905 жылы патшаға тіл тигіздің деп екі үкімет сотқа беріп, неше ай абақтыда жатып ақталып шыққан. Онан кейін де сан рет абақтыға жабылып, бес жылға жер аударылып, көп тепкі көрді”, - деген бағаны “Қазақ” газетінің 1917 жылғы 14-қарашадағы “Алаш партиясы” атты бас мақаласында берген. Бұл жазылғаннан кейін де Ә. Бөкейхан “Қазақ” газетіндегі (1917, 4-шілде, №235) “Қазақ депутаттары” мақаласында Ж. Ақбаев туралы біршама нәрселер жазады.
Міне, осыдан кейін жарты ғасырдай Ж. Ақбаев туралы ешкім қалам тартпайды.
Тек алпысыншы жылдардың “жылымығында” араға жарты ғасыр салып Ж. Ақбаевтың туған қызы, заң ғылымының кандидаты Аспазия Жақыпова мен сол кездегі ғылым кандидаты – бүгінде Ұлттық ғылым академиясының академигі Ғайрат Сапарғалиевтердің “Жақып Ақбаевтың қоғамдық-саяси қызметі туралы” атты арнайы мақаласы жарық көрді. Аталмыш мақаланың бірнеше жаңалығы болды. Оның авторлары әлі ешкім қалам тарта қоймаған тың тақырыпта түрен салды. Олар Қазақстан мұрағатымен қатар, Ресей (Омбы қ.) мұрағатындағы құжаттарды да қарастырып, ғылыми айналымға түсірді.
Бұдан кейінгі зерттеулерде Ж.Ақбаевтың қызметіне бірден бір әділ әрі батыл баға берген ғалым академик С. Зиманов болды. Бұдан бөлек зерттеуші-ғалым В.Г. Галиев қазақтың әдет-ғұрып заңдарын зерттеушілер қатарында Т. Сейдалин, С. Жантуриндермен қатар Ж. Ақбаевтың да есімін атап өтеді. Алаш тақырыбына еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін дендеп барып, толымды зерттеулер жазған белгілі тарихшы-ғалым, академик Кеңес Нұрпейісов болды
7.
Ф-ОБ-001/033 Ол өзінің “Алаш һәм Алашорда” атты монографиясында Ж. Ақбаевтың саяси, күрескерлік қызметін мейлінше қарастырып, тоқталады.Сондай-ақ қазіргі отандық тарихшылардың көшбасшысы ретінде белгілі тарихшы,профессор М. Қойгелдиев те өз еңбегінде Ж. Ақбаевқа ерекше назар аударды.Бүгінде Жақыптануда бірталай іргелі еңбектер күн санап жарық көруде
1. Тарау.
Ж. Ақбаевтың өмірі мен қоғамдық-саяси қызметі
1.1. Ж. Ақбаевтың саяси өмірбаяны.
Жақып Ақбаев 1876 жылы 7 қараша күні Қарқаралы оязының Берқара ауданындағы №3 ауылда, Төңіртектес алқабында туған, Қарқаралылық Батталғазы ақсақалдың айтуы бойынша Ақбай әулетінің генеалогиялық тізбегі төмендегідей болып келеді: "Жақаңның ұлы атасы - Жарас. Жарастан Киікбай туады. Ал Киікбайдан жеті ұл туған. Олар: Едіге, Естемес, Есқұлы, Байқұлы, Құдабай, Қызылбай, Сырлыбай туады. Ал Жақып Ақбайдан туған” (Орталық Қазақстан”, 24 тамыз, 1991 жыл). Жақыптың ара-тұра “Жандеркин” деген фамилияны пайдалануының сыры атасының атынан келіп шықса керек.
Ақбай әулеті Қарқаралы өңіріне белгілі ауқатты, әлді тұқымдардың бірі болған. Сондықтан Жақыптың өз қолымен толтырған өмірбаянында әкесін – кедей, өзін жалшы ретінде көрсету бай біткеннің бәріне тас атылған заманның ыңғайына қарай жазылған нәрсе ғана деп қараған жөн. Ақбайдың Ыбырай, Мәжит, Жақып, Бек атты төрт ұлы, Шәмшіқамар есімді бір қызы болған.
Міне, осы Ақбайдың үміт еткен үшінші ұлы Жақып 1886 жылы Қарқаралы қаласындағы орыс-қазақ мектебінің қазақ интернатына беріліп, оны бітіргеннен кейін Омбы гимназиясына түсті, сонан соң Томск гимназиясына ауысты. Томск гимназиясы берген кәмелеттік аттестатта Жақып Ақбаевтың Омбы гимназиясында жеті жыл және Томск гимназиясында бір жыл оқығаны айтылып, “оның Томск гимназиясында оқыған барлық уақытында жасалған
байқаулар негізінде мінез-құлық жалпы өте жақсы болды, сабаққа қатысуы мен
дайындалуы оңды, сондай-ақ жазбаша жұмыстарды орындауы, ұқыптылығы
8
Ф-ОБ-001/033
жақсы және білуге құштарлығы мейлінше жеткілікті” деп атап өтілген.
Жас Жақып Томск гимназиясын 1898 жылы бітірді. Ол кезде Томск Ресейдің ірі ағарту орталықтарының бірі ғана емес, сонымен қатар қазақ жастары білім алған қала да болды. Осыдан Жақып гимназия бітірген жылы кейіннен Алашорда жетекшілерінің бірі болған Әміре Айтбакин Томск университеті медицина факультетінің бірінші курсына түскен еді. Қазан төңкерісіне дейін (1917) мұндағы жоғары оқу орындарынан кейін белгілі мемлекет және саяси қайраткерлері, ғалымдар Ысқақ Жақсылықов, Сәлімгерей Нұралыханов, Асылбек Сейітов, Мұратбек Сейітов, Бөжей Мыңғашев, Бейсенбай Тойсарин, Әлімхай Ермеков білім алды. Томск Жақып Ақбаевты да білім алуын одан әрі жалғастыруына ынталандырды.
1898 жылы Жақып Ақбаев Санкт-Петербург унивеситетінің заң факультетіне түсті.
Ол Ресейдің осындай беделді оқу орнының студенті болған екінші қазақ еді. Студенттер саясатпен айналыспауға, қоғамдық ұйымдардың жасырындарына да, жарияларына да қатыспауға тиіс болатын. Олар бұған қолхат беретін. Жас Жақып Ақбаев та осындай қолхат берді. Сол қолхаттың тексті міне мынадай: “Төменде қол қойып отырған мен 1898 жылы 3 қыркүйек күні өзімізнің ИМПЕРАТОРЛЫҚ С. –Петербург университетінің студенттері немесе тыңдаушылары қатарында болу кезімде қандай да бір құпия қоғамға кірмеуге осы қолхатты беріп, әрбір жеке жағдайда ең жақын бастықтардың рұқсаты болмайынша, тіпті заңда рұқсат етілген қоғамдарға да кірмеуге, сондай-ақ ешқандай да ақша жинауға қатыспауға міндеттенемін; осы уәдемді бұзған жағдайда мен оқу орнынан дереу шығарылып, өзім рұқсат етілмей жиналған ақшаға қандай да болсын құқықтан айырылуға тиіспін.
Заң факультетінің студенті Жақып Ақбаев. Куәлік, билет және студенттерге арналған ережелерді сақтауға міндеттеуші Жақып Ақбаев”.
Патша үкіметі зиялыларды саясаттан осылайша аулақ ұстамақшы болды. Бірақ оқу орындары мен қоғам арасына қытай қорғанын орнату мүмкін емес еді.
Студенттердің алдыңғы қатарлы топтары білім алумен бірге оқу орнының
9
Ф-ОБ-001/033
қабырғасынан тыс жерлерде таралып жатқан демократиялық идеяларды бойына сіңіре берді. Х1Х ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басы Ресей үшін революциялық қозғалыстың дамыған кезеңі болғаны мәлім. Кеңбайтақ Ресей халықтарының барлық топтары арасында самодержавиелік құрылысқа наразылық өрістей түсті. Ж. Ақбаев ешқандай ұйымға кірмеуге, қоғамдық қызметпен айналыспауға міндеттеме алып, оны орындауға қаншалықты тырысқанына қарамастан, ол бұл міндеттемені дегенмен де орындаған жоқ, мұны оған қарсы Семей губернаторының қозғаған ісі дәлелдейді. Мұның өзі Ақбаевтың ыждағатты да тәртіпті студент қана емес, демократиялық идеяларды жанына жақын қабылдайтын жас болғанын да көрсетеді. Оның үстіне, біздің бұдан әрі көретініміздей, Ақбаевтың бойында ұлттық демократиялық көзқарастар мен идеялар қалыптасты. Ол демократиялық идеяларды абстрактілі түсінген жоқ, қайта оларды отаршылдық езгідегі қазақ халқының тұрмыс жағдайына бейімдеуге талпынды. Заң факультетінде оқи жүріп, Ж. Ақбаев мынадай курстарды тыңдады: Рим құқығының тарихы, Рим құқығының догмалары, Орыс құқығының тарихы, Мемлекеттік құқық, Шіркеу құқығы, Полиция құқығы, Саяси экономия, Статистика, Азаматтық құқық, Сот ісін жүргізу, Сауда құқығы, Қылмыстық құқық, Қаржылық құқық, Халықаралық құқық, Құқық энциклопедиясы, Құқық философиясының тарихы.
Санкт-Петербург университетінің Ақбаев оқуға түскен заң факультеті сол кезде Л.И. Петражицкий (құқық психологиясы), В. Милютин (орыс мемлекеттік құқық), И. Ивановский (дипломатия), К.Неволин, К. Кавелин (азаматтық құқық), Я. Баршев (орыстың қылмыстық және полициялық құқығы), В. Спасович (қылмыстық құқық), В. Порошин мен И. Горлов (саяси экономия мен статистика) және басқалар сияқты аса көрнекті ғалымдармен даңқы шыққан еді. Талантты жас жігіт оқу басталысымен-ақ оқытушылардың назарын аударып, олар мұның тамаша болашағы бар деп білді. Бұған мынадай мысал да айғақ бола алады: магистрлік диссертация жазатын кезде Жақыптың ғылымдық
жұмысына жетекшілік етуге ректордың өзі, қабілетті студентке жылы қарайтын
құқықтанушы профессор А.Х. Гольмстен ықылас білдірді.Оның ғылыми
Ф-ОБ-001/033
жетекшілік етуі, ізгілікпен білікті ақыл-кеңес беруі Ақбаевтың салиқалы да іргелі еңбек жазып шығуына игі ықпал етті.
Жақыптың ынта-ықыласының жан-жақты, білімге құштар болғанын мынадай факт айқын көрсетеді: 3-курсты бітіргеннен кейін, 1901 жылғы тамыз айынан ол университеттегі оқуын жетекші акамедиялық оқу орындарының бірі Археологиялық институтта дәріс тыңдаумен ұштастыра бастады, ал оған негізінен басқа жоғары оқу орындарын бітіргендер қабылданатын. Оның астанадағы оқу жылдарын жемісті пайдалануға, өзінің тарих жөніндегі білімінің ауқымын кеңейтуге ұмытылуы университет басшылығынан қолдау тапты, мұны ректор қол қойған мыныдай анықтама дәлелдейді:«Бұл Императорлық Санкт-Петербург университетінің студенті Жақып Ақбаевқа (сол кездегі құжаттарда, соның ішінде біздің еңбегіміз кейіпкерінің өзі жазған құжатарда да оның есімі мынадай нұсқада беріледі: Якуб(Якуп) Мурза Акпаев.- М. Қ. –М.) С.-Петербург Археология институтына көрсету үшін оның аталған Институтта дәріс тыңдауына бастықтар тарапынан кедергі жасалмайтынына беріліп отыр» (№ 8418 анықтама, Ж. Ақбаевтың жеке ісінің 52-беті). Жақыпқа келесі жылы да нақ осындай анықтама берілді (№5394), өйткені Археология институтында оқу мерзімі екі жыл болатын, оның үстіне оқушылар оқу аяқталып, сынақтан ойдағыдай өткеннен кейін институттың толық мүшесі дәрежесін алатын студенттер мен осы шарттар сақталған жағдайда корреспондент-мүше дәрежесі берілетін тыңдаушылар болып бөлінетін.Университет студенті Жақып институтта тек тыңдаушы ғана бола алатын еді және оқуды бітіргенен кейін Ресейдегі әйгілі ғылыми орталықтардың біріне корреспондент-мүше болды. Әлбетте, болашақ заңгерлер университетте де тарих (орыс заңының тарихи және басқалар) бойынша арнаулы курстарды оқитын, бірақ Археология институтында Ақбаев тарихпен ғылым ретінде, былайша айтқанда, оның негізгі бөлімдерімен және қолданбалы пәндерімен қоса «таза күйінде» танысты: ол археологияны, архив ісін, палеографияны, нумизматиканы, метрологияны, психологияны және т.б. оқып-зерттеді.
11
Ф-ОБ-001/033
Заңгер студенттің тарихқа ден қоюы заңды еді және ол ақталды: құқылық құжаттар нақты тарихи жағдайлардан туындайды, онда өз дәуірінің ізі қалады және ол өз кезеңінде тарих барысына ықпал етеді, сонымен қоса тарихи қайраткерлердің де, халық бұқарасының да құқылық сана-сезімі мен психологиясын анықтайды. Ақбаевтың магистрлік диссертациясы тақырыбының құқық пен тарихқа тоқайласып жатқандығын да осымен түсіндіруге болады. ХХ ғасырда пәнаралық байланыстардың барған сайын бөлшектеніп маманданумен қатар, ғылымның интеграциялануында объективті қажеттілікке айналғанын, сөйтіп В.И.Вернадсийдің биосфера туралы ілімі, Н. Винердің кибернетикасы, М.Блоктың, Л. Февр мен Ф. Бродельдің француздық тарихи «Анналдар» мектебі және басқалар сияқты синтездік білім салаларын туғызғанын ескерте кеткен жөн.
Бірақ мұндай синтездің қажет екенін ынтызар ақыл-ойлылар одан бұрын да түйсік арқылы-ақ аңғарған еді. Петербург университетінде Жақып Ақбаев жоғары білім, қамсыз өмір сүру мен қоғамда құрметтелуге кепілдік берген беделді мамандық алып қана қойған жоқ.
Лекциялардан және алдыңғы қатарлы профессорлармен тікелей қарым-қатынас жасаудан ол ізгі мақсатқа заңсыз амалдармен қол жеткізу мүмкін емес деген басты қорытынды шығарды. Патша өкіметі мен оның отаршылдық саясатына кәміл сеніммен қарсы болған Жақып сонымен бірге әрқашанда қантөгіс және жай адамдарға қайғы-қасірет әкелетін революциялық зорлық-зомбылықты әсте де жақтаған емес. Сондықтан ол тіпті ең өткір мәселелерді де өркениетті жолмен, жүйенің кеселдерін ашық сынау, әшкерелеу, құқылық негізінде іс-қимыл жасау жолымен шешу мейлінше қолайлы деп санады. Ақбаевтың отаршыл өкімет орындарының жүгенсіздігіне қарсы күресі студенттік жылдардың өзінде- ақ басталғандықтан мұны атап өту маңызды.
Оның саяси сенімсіздігіне алғашқы ресми айғақ нақ сол кезде жасалды, ол Семей вице-губернаторының, Семей округтік соты прокурорының және Омбы
казначейлігі палатасы шенеунктерінің университет ректорына хабарламасы болатын (1901, №1501), онда Ақбаевтың өз жерлестерін өкімет орындарына
12
Ф-ОБ-001/033
бағынбауға шақырып жүргені айтылған. ( Бұл туралы тиісті бөлімде егжей-тегжейлі айтамыз.) Ол оқиғаның мәні мынадай: отаршыл әкімшіліліктің шенеуніктері жергілікті тұрғындардың жылқысын өз қажеттеріне үнемі дөрекілікпен, ал кейде қорқытып тартып алатын. Осындай озбырлықты көзімен көрген Жақып оларға іс-әрекеттерінің заңсыздығын дәлелдеді, ал жерлестеріне олардың мұндай талаптарға бағынбауға құқылы екенін түсіндірді. Алайда шенеуніктердің Ақбаев туралы мәліметтерінің ешқандай әсері болған жоқ, мұның өзі университетте орын алған адамшылық ахуалды да, болашағы зор, қабілетті студентке деген көзқарасты да барынша жақсы сипатайды. Жамандаған хабар жолдаған ректор А. Х. Гольмстеннің, жоғарыда айтқанымыздай, екі жылдан соң Жақыптың магистрлік диссертация жазған кезінде оған өз тілегімен ғылыми жетекші болғаны да ерекше сипатталды.
Жақып Ақбаевтың болашақта өкімет орындарымен мұндай қақтығыстары көп болды, бірақ олар бұлайша сәтті аяқталған жоқ. Сайып келгенде, бұл сирек кездесетін жағдай еді, ал Жақып Ақбаев мәселенің нақты парақор-шенеунктерінде емес, тұтас алғанда мызғымай қала берген жүйеге байлансты екенін түсінді. Демек, ағаштың тасасынан орманды көрмей қалмау үшін ұлттың өзін-өзі белгілеуі, ежелгі жердегі байырғы халықтың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету, отаршылдық жүйені жою және т. б. сияқты іргелі проблемаларға шығу керек болды. Соларға жұртшылықтың назарын аударып, оларды шешудің құқылық әдістерін әзірлеу керек еді, сондықтан студент болып жүрген кезінде-ақ қазақ халқының сол кездегі жағдайына ....