География | Канада еліне экономикалық мінездеме жасау

Мазмұны

І.Кіріспе

І.ТАРАУ. Канада еліне физикалық – географиялық сипаттама.

1.1 Канада елінің жалпы ерекшелігі
1.2 Елдің зерттелуі мен тарихы
1.3 Канаданың табиғаты мен климаты
1.4 Канада халқы

ІІ.ТАРАУ. Канада елінің экономикалық – географиялық жағдайы.

2.1 Канада еліне экономикалық шолу
2.2 Ел экономикасындағы жетекші салаллар
2.3 Ауыл шаруашылығының даму деңгейі мен көрсеткіштері
2.4 Ел экономикасындағы – туризм саласы

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланылғанәдебиетттертізімі
V. Қосымшалар.....

Канада(Canada)- Солтүстік Америкада орналасқан мемлекет.Жер көлемі -9970610 км кв. Халқы-31,0 млн. адам(1999(. Тұрғындарының 48% ағылшын канадалықтар , 29 % -ы француз канадалықтар, 23 % -ы басқада еуропалықтар, 3 % - ы америкалық үндістер мен эскимостар. Қала халқы 77,9 % (1996). Ресми тілдері ағылшын және француз тілдері. Тұрғындары христиан дінінің католик және протестант тармағын ұстанады.. Канада парламентті монархия. Британ достастығына кіретін федерация болғандықтан Ұлыбритания королі (королевасы) формальды түрде мемлекет басшысы болып саналады. 1952 жылдан –Елизавета ІІ. Ол Канада премьер министірінің ұсынысымен бес жыл сайын генерал губернатор тағайындайды . Жоғарғы заң шығарушы орган –екі палатадан (Сенат пен қауымдар палатасы )тұратын парламент. Сенат мүшелерін премьер министірдің ұсынысы мен генерал губернатор тағайындайды. Үкіметті премьер министр басқарады. (1997 жылдан -Жан Кретьен ) .Оған өте кең құқық тар берілген. Ол –Қарулы күштердің Бас қолбасшысы Ел әкімшілігі жағынан 10 провинциямен 3 территориядан тұрады..
Астанасы – Оттава қаласы. Ақшасы – Канада доллары.
Табиғаты- Канада арктикалық, субарктикалық, қоңыржай белдеулерде орналасқан. Оның батысында ( таулы ) жылы тынық мұхит, шығысында (жазық) суық арктика ауа ағыны әсер етеді. Негізінен ,жазық жіне үстүртті келетін шығыс және орталық канада Гудзон ойпаты, Лаврентий қыраты ( биіктігі-100м) . Орталық және Ұлы жазықтар орналасқан. Елдің батыс шетінде Кордильер таулы жүйесі (ең биік жері Логан тауы, 6050 м ), ал оңтүстік шығыс шетінде Аппалач таулы қыраттары орналасқан. Пайдалы қазындалры : уран, темір ,никель, мыс, мырыш, қорғасын, алтын, мұнай, көмір, табиғи газ. Климаты арктикалық, субарктикалық, оңтүстігінде қоңыржай , континенттік. Қаңтардағы орташа температура- 35 -30С (солтүстікте және 4 - 7С (оңтүстікте ). Шілдеде 4-7С (солтүстікте) және 21 С (оңтүстікте). жауын шашынның жылдық мөлшері 150 мм-ден (солтүстікте) 2500 мм-ге (батыста) дейін. Аса ірі өзендері Макензи, Фрейзер ,Юкон, Колумбия ,тағы басқа. Атлант ,Солтүстік мұзды және Тынық мұхиттарға құяды. 200 –ден аса ірі көлдер бар. Солтүстігінде қынамен мүк қана ссе, орталығында тундра, тайга өсімдіктері, оңтүстігінде аралас ормандар (шырша, майқарағай, көктерек ,қылқан жапырақты ағаштар ) өседі. Жан-жануарлардан солтүстік бұғысы,ақ аю, сусар, поляр түлкісі, бизон, қызыл тиын, сілеусін, таутеке кездеседі.
Ірі көледрі мен теңіз жағалаулары балққа бай. Ел территориясында көптеген ұлттық парктер орналасқан.
Тарихы. Еуропалықтар келгенге дейінгі Канада халқы эскимостар мен үндіс тайпаларынан тұрған. 1605 жылы француздар Пор –Руаяль қонысын, 1608 жылы Квебек қаласының негізін қалады.1620 жылы алғашқы ағылшын отарлары пайда болды. Елде тері –терсек саудасымен айналысатын компаниялар құрыла бастады. Үндіс тайпалары қырғынға ұшыратылып, жерлері тартып алынды.

Канаданы отарлау Англиямен Францияның Солтүстік Америкада үстемдік ету үшін бәсекелестігі жағдайында өтті. Алғашқы ағылшын француз әскери қақтығысын 1680-1690 жылы өтсе , кейін испан мұрагерлігі үшін болған соғыстан кейін 1713 жылы Франция көптеген жерлерінен айырылды.Ал ,жеті жылдық соғыстан кейін ( 1756 -1763) ағылшындар Францияны Канадан мүлде ығыстырып щығарды. 1791 жылы Ұлыбританияның конституциялық актісі бойынша Канада 2 провинцияға - Төменгі Канадаға ( халқы французша сөйлейтін) бөлінді. Жоғарғы Канадаға (халқы ағылшын тілінде сөйлейтіндер ) бөлінді .Отардағы билік ағылшын тектілерінен шыққан ақсүйектер мен шенуніктер қолында болды. 1820 – 30 ж нарықтық қатынастар тез дамып, елге метрополиядан эмигранттар қаптады. 1837 жылдан бастап Британ аралынан келген эмигранттарға Канаданың Француздар тұратын бөлігі ашық қарсылық көрсете бастады. 1841 жылы жоғарғы және төменгі Канада бір провинцияға бірігіп ,солтүстік америкадағы ағылшын отарларын бір орталыққа біріктіру жолында күрес бастады. Нәтижесінде елде либералдық және консерваторлық партиялар құрылды. 1867 жылы ағылшып парламенті Канада доминоны федерацясын құру жөніндегі акт қабылдауға мәжбүр болды Федерацияның құрамына жаңадан провинциялар енгізіліп, ақ нәсілдер үндістер мекендеген территорияларды жаппай тартыпала бастады. 19 ғасырдың аяғы -20 ғасырдың бас кезінде Канада экономикасы жедел дамып, халық саны 64% -ға көбейді ,елтауарлы бидай өндірудің экспортты аймағына айналды. 1 –ші дүние жүзілік соғыста, сол ылдарда Канада Ұлыбританияға көмекке жарты млн жауынгер берді, бірақ елде метрополияның ролі әлсіреп, оның есесіне АҚШ позициясы нығайды. Соғыстан кейін Париж бітімшартына ( 1919-1920 ) Канада өз бетімен қол қойды және Ұлттар лигасына мүше болды. 1931 ж Вестминстер мәртебесі арқылы Канада өз егемендігін әрі қарай нығайтты. 2 дүниежүзілік соғыс басталғаннан кейін Канада 1939 жылы 10 қыркүйекте Германиямен оның одақтастарына соғыс жариялады. Олгитлерге қарсы одақ елдерін, ең алдымен Ұлыбританияны шикізатпен, азық - түлікпен, қару –жарақпен қамтамасыз етті. Соғыс жылдарында ( 1939 -1945 ) ел өнеркәсібі 2,5 есе өсіп, әскери тапсырыстарды орындау нәтижесінде қуатты әскери тапсырыстарды орындау нәтижесінде қуатты әскери өнеркәсіп дамыды. Соғыстан кейін Канаданың ішкі сыртқы саясатына АҚШ-тың монополиялары өздерінің ағылшындық әріптестерін мүлдем ығыстырып шығарып, канада өнеркәсібінің жартысына жуығына және сыртқы саудаға өз бақылауларын орнатты. 1949 жылдан бастап Канада НАТО блогын құрушылардың бірі болды .Елде АҚШ әскери базалары орналастырылды. 1960 жылдан бастап француз тілді Квебек провинциясы өз тәуелсіздігі үшін күрес жүргізе бастады. Ұзаққа созылған "Тыныш революциядан" кейін Квебек партиясы 1976 жылы өз территориясына толық бақылау орнатты. 1980 жылы өткен референдумда провинция халқы тәуелсіздікті жақтап дауыс берді. Бірақ Канада парламенті ел конституциясына сүйене отырып, олардың бұл талаптарын орындамай тастады.

1989 жылы АҚШ пен екі арада алым салықсыз сауда жасау жөнінде келісім жасалынып, 1994 жылы АҚШ және Мексика елдерімен Солтүстік Америка территориясында ерікін сауда ймағын құру жөнінде шарт жасасты. 1992 ж эскимостар жиі қоныстанған аймақтардың өзін -өзі басқару жөнінде арнайы заң қабылданды. 1995 жылы Квебекте өткен референдумда провинцияның тәуелсіздігін қолдаушылар аз ғана дауыс жетпегендіктен жеңіліске ұшырады.
Экономикасы. Канада –нарықтық қатынастар жоғары дәрежеде дамыған, индустриальды – аграрлы ел. Ұлттық табыс мөлшері жылына 583,9 млрд. АҚШ доллорды, жеке адамға шаққанда 21860 доллор .Елдің табиғат байлықтары ол : мұнай, табиғи газ , көмір ,мыс (әлемде 3 – орын ), никель ( 2- орын) , қорғасын ( 5- орын) ,темір алтын, уран т.б түрлері.
Экспортының 81 % АҚШ-қа шығарылады және негізінен автомобильдер , құрал - саймандар, ағаш өнімдері, қағаз ,шикі мұнай, тас көмір , бидай, және көптеген өнімдерден тұрады. Импорттың 76,3% АҚШ тан әкелінеді және, негізінен автомобильдер, жолаушылар вагондары, компьютерлер, телекомуникация құралдары, азық –түлік өнімдерінен тұрады. Халқының 73,1 % тұтыну салаларында ,22,8 % өнеркәсіп, 4,1% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді. Жерінің 4,9% -ыауыл- пайдаланылады, астық өнімдері өсіріледі және мал шаруашылығы жақсы дамыған. Негізгі сауда серіктестіктері: АҚШ, Батыс Еуропа елдері Жапония , қытай, Мексика Оңтүстік Кореа елдері. Канада мен Қазақстан арасында дипломатиялық байланыс 1992 жылы 10 сәуірінде орнатылған. 1996 жылы 25 –ші қыркүйекте 2 жақтан салықтан босату жөнінде көнвенцияға қол қойылды. 1998 жылы сәуірде елбасы Н. Назарбаев Вашингтонда Канада премьер министірі Ж. Кретеньмен кездесті . Қазақстанда 30 -ға жуық бірлескен компониялар жұмыс істейді. Оның ішінде ірілері «Харри кейн Кумколь», «СНС -Левалин Интернэйшл » мұнай - газ салаларында , «Камеко», «Уран Эрц »уран экспорты жөнінде алдында. Сонымен қатар ғылым мен мамандар алмасу салаларында да көптеген келісімдер бар.
Канада - арктикалық топарлары. Солтүстік мұзды мұхитта, солтүстік Америка құрлығының қиыр солтүстік шетіндегі аралдар тобы. Жалпы аумағы 1,3 млн км.кв. Ең ірі аралдары: Баффин жері (512 мың км кв.), Элсмир (200,5 мың км кв ) және Виктория аралдары (212 мың км кв (.Канада ға қарайды. Топарал құрлықтың солтүстік шетін төрттік дәуірде теңіз басуының нәтижесінде пайда болған. Баффин жері, девон аралы және Элсмир аралдарының ежелгі кристалдық жыныстардан түзілген шығыс ббөліктері таулы – қыратты ( 1500 -2000 м (.Бұл жерлерге фьордтвқ жағалау тән. Элсмир аралының солтүстігімен Аксель –хейберг аралын каледон қатпарлығының таулары алып жатыр (абсолюттік биіктігі -1926 м ). Топарлардың бүкіл батыс бөлігінің жер бедері тегіс, үстүртті. Тау бастарын мұз басқан (аумағы 154 мың км кв ).Климаты қатаң, континенттік Қаңтар айының жылдық орташа температурасы -35С. Шілденің орташа температурасы - 10С –қа жуық . Канада т ауының солтүстік арктикалық шөл, қалған бөлігін тундра алып жатыр Мұнай мен газ,темір кен орындары бар. Халқының негізін эскимостар құрайды. Олар аң және балық аулау мен айналысады .Халық өте сирек қоныстанған. Басты елді мекен дері: Фробишер - Бей, Кембридж - Бей, Резольют.
Канадалықтар. Канаданың байырғы халқы. Жалпы саны 26 млн (1995) адам. Канада ағылшын тілді (48% ) және француз тілді ( 29 % ) канадалықтар деген екі ұлттан, сондай -ақ, үнді – эскимос тобындағы ( 1,5% ) аз санды ұлттардан тұрады. Канаданың құрамында Еуропаның әр алуан түкпірінен келген, толық ассимилияцаға түсіп үлгермеген халықтарда бар ( 20% ). Оларға неміс, украйн италияндықтар, еврейлер поляк, голандтар және т.б халықтардың өкілдері жатады. Француз тілді канадалықта елдегі Квебек провинцичсы халқының 80 % - ын құрайды. Солтүстік Америкаға алғашқы болып қоныс аударған француздар мен бретондар 17 ғасырдың 1- ші жартысында Жаңа Франция аталатын колонияны құратын, өздерін ше бір ыңғай ұлт болып қалыптасты.
1763 жылы жаңа Францияны өзіне бағындырған Ұлыбританияның отарлық саясатына қарсы күресте канадалық француздар тығыз топтасып, өз тілімен мәдениетін сақтап қалды. 1968 жылдан бастап француз тілі ағылшын тілі мен қатар канаданың ресми әрі мемлекеттік тілі болып есептеледі. Канадаға британ отарына айналғаннан кейінгі кезде ағылшын тілді қоныс аударушылар көптеп келе бастады.
19 ғасырдың аяғы мен 20 – ғасырдың басында ғана жеке ұлт болып қалыптасқан ағылшын тілдік анадасан жағынан француз тілділерден басым болып үлгерді .Олар елдегі билігі басым ұлтқа айналды .Дегенмен Ұлыбританияға қарсы тәуелсіздік үшін күресте АҚШ монополистерінің Канадаға экономикалық ,және саяси қысым көрсетіп, өздеріне тәуелді етуіне қарсы бағытталған күресте аталмыш екі ұлттың мақсат – мүдделері бірігіп қимыл жасауды талап етті. Ағылшын тілдік анада ағылшан тілінің жергілікті диалектісінде сөйлейді. Канада христиан дінінің әр алуан тармақтарын ұстанды. Олардың арасын христиан дінінің католик, протестант, православие тармақтарын ұстанушылар көп. Канаданың рухани және материалдық мәдениеті ағылшын, француз мәдениеті мен тығыз байланысты. Халықтың басым көпшілігі қалалы жерлерге шоғырланып, өнеркәсіпте, түрлі аларда еңбек етеді. Канада өнеркәсіп өнімін шығаруда, еңбек өнімділігімен ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшері жағынан дүние жүзінде алдыңғы орынға ие. Ауылдық жердегі канада жоғарғы өнімді, механикаландырылған астық шаруашылығымен айналысады. Ауылшаруашылығы өнімінің 60 % -ын мал шаруашылығы береді. Әсіресе балық аулау жақсыдамыған.
Экономика. Канаданың экономикасы. Канада өндірісінің тізімі. Канада - әлемнің ең бай елдерінің бірі. Экономикалық бірлестік және даму ұйымының (ЭБДҰ) және үлкен сегіздіктің (Ү 8) мүшесі. Канада -бұл сауда экономикасы мемлекеттің шамалы көбірек қатысумен, Америка құрама штаттарына қарағанда, еуропалық елдер мен салыстырғанда аз қатысы бар.
Канада үнемі азық - түліктің ішкі валдық деңгйін адам басына шаққанда оңтүстік көршісіне қарағанда төмен түседі. Ал , батыс еуропаның өндірісі дамыған елдеріне қарағанда жоғары. 1990 жылы бастап мемлекеттік реформаның арқасында және мемлекетті басқаруда, мемлекеттік қарыз 64,8 % (ІВД) болса, 1994 жылы 38,7 % -2004 жылы жұмыссыздық деңгеіде төмен түсуіне және дефициттің азюына байланысты 19 - дан 12 % -ке дейін төмендеді. Қазір Канада АҚШ –қа сауда және экономикалық жүйесіне , оның өндіріс күшіне және оның деңгейінің жоғарылығы мен ұқсайды. 2004 жылы 1974 жылға қарағанда жұмыссыздық деңгейі ең төменгі дәрежеде болған. Өндірістің тау - кенсекторлары және сферасының дамуы толығымен аграрлық мемлекеттік қала тұрғындарының индустриалды мүмкіндігі жоғары болады. Өзгеде дамыған елдердегідей Канада экономикасының қызмен көрсету ортасында ¾ канадылықтар жұмыс істейді. Канаданың өзгеде дамыған елдердегідей Канада экономикасының ерекшелігі мұнай және орман шаруашылығы ерекше орын алады.
Канада - электр қуатының жеткізуде үлесі жоғары. Канаданың шығыс жағалауында мұнай мен газ қоры мол, ол көбіне Альбретта , Колумбта тұрады ( 2006 ж ). Британ Колумбиясында, манитобеде , онтариода , Квебекте , Ньюфаундлендте және Лабродорда гидроэнергияның бай және ең арзан шығу көзі бар және уран өндіруде әлемде ең алдыңғы орында.
Канада - ауылшаруашылық өнімдерін өндіруде маңызды орын алады. Батыс аймағы – бидай және жарма өнімдері көп өндіріледі. Ал, алмаз өндіруде дүние жүзінде 2 – ші орында тұр. Цинк және табиғи ресурстарды өндіруде ірі өндіруші болып табылады : алтын , никель , люминий , қорғасын. Солтүстік облыстың кейбір қалалары күрделі ауылшаруашылығы мен айналысады. Онтарионың оңтүстігінде американың автокөлік гиганттарының тапсырыстарын орындайды . Ал, Квебекте аэрокосмостық комплекспен айналысады. Сонымен қатар ,Канада телекомуникация, биотехнология және фармацевтика өнімдерінде өндіруде әлемнің алдыңғы қатарында тұрады.
Канададагы өндірістің мол болуына байланысты ол халықаралық саудаға тәуелді, әсіресе АҚШ – қа 1989 –шы жылы бекітілген Солтүстік Американың ашық саудасында және оған Мексика қосылып таңқаларлықтай ,жылдам қарқын мен дамыды..
Канададағы өндірістің мол болуына байланысты ол халықаралық Американың ашық саудасында және оған Мексика қосылып таңқаларлық тайдамыды. Канада валютасы доллоры канада валютасы болып табылады. Купюролардың ең көп тарағаны 5, 10 ,20 ,50 ,100 доллор. Канаданың монеталары 1, 5 , 10, 25 цент, сонымен қатар 1 доллор (луни) және 2 доллор (туни).
Екі тілдік федеральдік политика (билигвизм) және
Канада тілі. Негізгі мақала канада тілінде.
Монреаль халқы франк тілінде сөйлейді, бірақ, халықтың басым көпшілігі ағылшын тілінде сөйлейді. 2006 жылы жүргізілген халық санағында 52,6%, халық француз тілінде, ал, Монреальдың қалғаны ағылшынша сөйлейді.
Канада- екі тілді мемлекет. 1969 жылы 7- шішілде деде заңмен бекітілген ағылшын және француз тілдері тең статусқа ие. Федералды судта және мемлекеттік мекемелерде канаданың премьер министірі парламентте және мемлекеттік іс –шараларда.......