География | Жезқазған кен орнын ашу

Мазмұны

КІРІСПЕ
1 ГЕОЛОГИЯ БӨЛІМІ
1.1 Кен орнының сипаттамасы
1.2 Гидрогиология
1.3 Кен орнының барланғаны және дайындығы
1.4 Эксплутацияның инженерлік геологиялық жағдайы
1.5 Кен мен кен қыртыстарының морфологиялық және сапалық сипаттамасы
2 ТАУ-КЕН БӨЛІМІ
2.1 Кеннің өнер кәсіптік қорын есептеу
2.2 Өндіру тәсілі
2.3 Кеніштің жылдық қуаты
2.4 Шахтаның жұмыс тәртібі
2.5 Кенішті ашу
2.5.1 Негізгі ашу қазбасы түсетін жерді анықтау
2.6 Қазу жүйесін таңдау
2.6.1 Қазып алу жүйесі
2.6.2 Тазалап қазып алуды есептеу
2.6.3 Дайындық тиеме жұмыстары
2.7 Экономикалық бөлімі
2.8 Материалдар
2.9 Материалдар-статьясы бойынша өзіндік құндары
2.10 Тау-кен жұмыстарын жүгізудегі техника қауіпсіздігі
3 АЭРОЛОГИЯ БӨЛІМІ
3.1 Шахтаны желдетудің әдістерін талдау
3.1.1 Желдету схемасын талдау
3.2 Жалпы шахтаның ауасын есептеу
3.3 Жалпы шахтаның депрессиясын есептеу
3.4 Калорифер қондырғыларын есептеу
3.4.1 Калорифердің жылу өнімділігі
4 ЕҢБЕК ҚОРҒАУ
4.1 Жезқазған кенішін зерттеудегі соңғы жылдарда кездескен кәсіп-ауру мен өндірістік жарықтауды талдау
4.2 Өндірістік жарықтанудың алдын алудың қауыпсіздік-техникалық шаралары
4.2.1 Тау массаларының бузылыстары мен күрес шаралары
4.2.2 Бұрғылап-аттыру жұмысындағы жарықтану мен күрес шаралары
4.2.3 Зумпфтар мен су жинағыштарында жерлестергіштерді орналастыру
4.3 Санитарлық-гигиеналық шаралар
4.3.1 Шаңмен күрес әркеттері
4.3.2 Шумен дірілмен күресу әрекеттері
4.4 Электр тізбегімен қоректенетін лампалармен жарықтану
4.5 Санитарлық, тұрмыстық және дәрігелік қызметі
4.6 Ішетін су мен жабдықтау
4.7 Өртке қарсы шаралар
4.8.1 Өрт қауіпінің алдын-алу шаралары
4.9 Тау-кен құтқару ісі
4.10 Апатты жою жоспары
5 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
5.1 Кеніштің жұмыс істеу тәртібі
5.2 Кеніштің құрылысына жұмсалатын қаржылар
5.2.1 Тау- кен жұмыстарына жұмсалатын қаржы
5.2.2 Ғимараттар мен құрылыстар салуға жұмсалатын күрделі қаржыны есептеу
5.2.3 Жабдық және монтаж алуға жұмсалатын күрделі қаржы.
5.2.4 Кеніштегі құрылыс топтар үшін схема бойынша қорытындыны есептеу
5.3 Басқарушылар мамандардың еңбек ақының қорын есептеу.
5.4 Электр – энергияға кететін шығын.
5.5 Пайдалы қазындылардың ( кен байлықтың ) өзіндік құнын есептеу
5.6 Жобаланған кеніштің техника – экономикалық көрсеткіштері
6 ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ БӨЛІМІ
6.1 Геодезиялық жұмыстар
6.2 Триангулятция
6.3 Полигонометрия
6.4 3-4 кластық нивелирлеу
6.5 Геодезиялық жұмыстарды орындаған кездегі техникалық қауіпсіздік.
7 МАРКШЕЙДЕРЛІК БӨЛІМІ
7.1 Жобаланатын тау- кен кәсіп орындағы маркшейдейдерлік қызметтің міндеттері
7.2 Кен орынын ашудағы маркшейдерлік жұмыстар
7.2.1 Өндіріс алаңын жобалау
7.2.2 Оқпанның центрі мен остері
7.2.3 Көтергіш комплексін салудағы маркшейдерлік жұмыстар.
7.2.4 Оқпанды жүргізу және әбзелдеу
7.3 Жалғастыу түсірістері
7.3.1 Тік бір оқпан арқылы бағыттау
7.4 Жер асты қазбаларына биіктік белгісін беру
7.5 Күрделі казбаларды жүгізүдегі маркшейдерлік жұмыстар.
7.5.1 Тау кен қазбаларына горизонталь жазықтықта бағыт беру
7.5.2 Тау кен қазбаларына вертикаль жазықтықта бағыт беру
7.5.3 Кезікпе кенжарлар жүргізудегі маркшейдерлік жұмыстар
7.6 Жер асты қазбаларын түсіру
7.7 Теодолиттік түсірістер
7.8 Кен қазбаларындағы биіктік түсірістер
7.9 Геометриялық нивелирлеу
7.10 Тригонометриялық нивелирлеу
7.11 Дайындық ,тазалау қазбаларын түсіру
8 АРНАУЛЫ БӨЛІМ
8.1 Панельді-бағаналы қазу жүйесінде тазарту кен қазбаларынабағыт беру
8.2 Биік діңгектерді маркшейдерлік түсірісі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Халық шаруашылығының кез-келген саласының тау-кен өндірісінің өнімімен жеткілікті қамтамасыз етілмеген жерде үдей дамып, өркендей өсіп кету мүмкін емес. Сондықтан да,өскелең өнер кәсібіміз тау-кен өндірісінде жеделдете дамытып, ондағы еңбек өнімділігін арттыруды талап етеді.Минералдық шикізат өнімінің деңгейін өсіре түсу, тау-кен өндірісін ғылыммен техника талапы тұрғысында кен қазудың озық технологиясың үнемі іздестіруде, өндірістік негізгі процестерге пәрменділігі жоғары еңбек өнімділігін арттырып, ауыр жұмысты жеңілдететін маркшейдерлік құралдарда әрдайым жетілдіріп, өндіріске енгізіп отыуды талап етеді. Кен қазу жүйелерінің конструкциялық элементтерін өзгертуге себепкер болатын негізгі технологиялық процестерге пайдаланатын жабдықтардың артықшылығы техника-экономикалық тұрғыдан есептеліп, сараптану нәтижелерінде қабылайтын инженерлік бірден-бір дұрыс шешімге негіз болмақ. Жобаланатын кеніш, ”Қазақмыс корпорациясы” акционерлік қоғамның қарамағында және кең байтақ республикамыздың мыс өндірісінің шикізатпен жабдықтаушысы болып табылады.
1 ГЕОЛОГИЯ
1.1Географиялық жағдайлар
Жезқазған Кен орны Орталық Қазақстанның оңтүстік батысында Қарағанды облысының Жезқазған қаласынан батысқа қарай 20 км қашықтықта орналасқан. Кен орнының аумағы 20 км2 және 67°22 - 67°32 шығыстық байлық және 47°50 - 47°55 солтүстік ендікте жатыр.
Жезқазған кен орны темір жолдармен Жарық, Жезқазған, Сәтбаев, Жезді қалашығымен байланысқан.Ауданының климаты континенттік шөлейтті және құрғақ далаға тән. Қаңтар-ақпан айларының төменгі температурасы –41 –42, шілде-тамыз айларында +38 +48 С. Орташа жылдық ылғалдылық 120 - 200 мм болады. Топырақтың мұздау тереңдігі 2 м-ге жетеді. Шығыс, солтүстік-шығыс, солтүстік бағыттағы жел басым. Желдің жылдық орташа жылдамдығы 4,3 м/с-ке тең.Гидрографиялық торабы нашар дамыған, кішірек өзендерінің режимі жыл мезгілімен тығыз байланысты. Сейсмикалық жағынан тұрақты, жер сілкіну 6 баллға дейін болуы мүмкін. Кен орын орналасқан жерде өсімдік қабаты өт жұқа.АҚ “Қазақмыс” кәсіпорындары екі негізгі алаңда орналасқан:
1) жер асты және ашық әдіспен кеніштер, қызмет көрсетуші кәсіп орындар, №3 байыту фабрикасы орналасқан алаң;
2) кеніш алаңынан 20 км қашықтықта орналасқан Жезқазған қаласы. Алаңда №1 және №2 байыту фабрикалары, мыс қорыту зауыты, ЖЭО, қоймалар, базалар және басқа қызмет көрсетуші кәсіп орындар бар. Жезқазған және кеніш алаңдары өзара темір жол және автомобиль жолдарымен байланысқан.

1.2 Кен орның сипаттамасы
Жезқазған кен орнының геологиялық құрамында жасы және литологиялық құрылымында алуан түрлі жыныстар кездеседі. Бұларға қоса көптеген кенді және кенсіз пайдалы кендерде кездеседі. Қуаты 630-680м. Жезқазғандық біріккен жыныстар бөлімі бірі-бірімен араласып келген қызыл және сұр түсті құм тастармен алевролиттерден тұрады.Жезқазған бөлімінде төменде көрсетілген нөкерлер жоғарыдан төменге қарай бөлінеді:
1. Жиделісай қуаты 360м., көлбеу қатарлары қызыл құм тастармен алевролиттерден тұрады(Р1gd);
2. Жезқазғандық қызыл және сұр құмтастармен жеке бағынышты болып келген алевролиттер мен конгломераттрдан тұрады (С3dz)
3.Тасқұдың қызыл құмтастармен алевролиттермен қатпарлы келген ізбестастардан тұрады.
Өнеркәсіптік кеннің барлық кен сілемі. Жезқазған сұр құмтастар қатпарлы жалғасады. Жезқазған 9 кенді горизонт қабатының жетілуі осы шахта алабының құрамында кездеседі. Әр кендік қабаттың өзіндік ерекшеліктері бар. Әр кендік қабат екі және оданда көп қыртысты қызыл және сұр құмтастармен, алевролиттерден тұрады.
Ақшилік горизонта (С3ақ). Крестовскийлік(С3кг). Жоғары раймунд (С3rm). Орташалық раимунд және кендік өркен,қуаты 30-40м. Жеті қабаттың қуаты 100 м. Шамасында әркендік қабат екі және оданда көп қыртысты қызыл және сұр құмтастармен алевролиттерден тұрады .
Жезқазған кен сілемі үш структуралық алыптың қиылысында орналасқан. Кенгір, Жаңасай және жыланды. Жезказғанның мұнда жынысты кен сілемі екі бөлінеді: төменгі тас құдық және жоғарғы Жезқазған. Төменгі тас құдық 257м. және ол 16 қызыл және сұр құмтас қатпарларынан тұрады.
Даярланған шахта албарындағы кеннің құлау бұрышы 1,5 мен 20м. аралығында. Бұл кен орнында кездесетін кеніштің түрлері, оның құрамына қарамастан тек қана тақталы сұр кварц, дала шпаты құмтастарымен қабаттасқан. Бұл ауданға көп қабатты кеннің лайықты, кен қабат ара қашықтығы 5-тен 50 метрге дейін және одан да жоғары. Тазалап қазу жұмыстарының іріленген көрсеткіштеріне судың көлемі 650-800м³/сағ.сай келеді. Кеннің көлемдік салмағы 2,6–дан 3m/м³ т дейін жетеді, ал мыс пен қорғасынның құрамына байланысты. Кенді қопсыту коэффициенті 1,8-2,6 тең. Кенді қопсыту кезінде ылғалдылығы көп емес 0,3 –тен 2% -ке тең, кендегі мыс құрамы 0,4% төмен.
Ауданның флекстуралық картасы қиындығы жағынан үшінші топқа жатады. Тек қана оның көрсетілген салыстырмалы үлкен амплетудалы фикстуралық аймақтағы тұрмыс шамасы кіші амплетудалы қыртысында едәуір кең қолданылады, бұрғы барлаушыларының мәліметтеріне қарағанда өте анық бөліне қомайды, дегенмен эксплутациялық та жақсы орнықтырылады. Бұндай қыртыстардың ұзындықтары өте үлкен емес, шамамен 10-100 метрге дейін. Көбінесе жарықшақтар флекстуралық аймақтың ортасында немесе жанында болып келеді. Ығыстырылған жыныстар былай сипатталады:
-Сұр құмтастар, тығыз жыныстардан әлсіз. Қабаттармен жыныстардың қиыршықтары бір келкі емес қиыршықтың шамасы тұрақты емес сұрлы –жасыл. Түсті жыныстар, хлоритті цементтің қатысуының белгісі.
-Сұр құмтастармен майда және жіңішке қиыршықты айырмашылығында көрсетілген. Бұл айырмашылықтар көбінен таралған. Жіңішке қиыршықты құмтастар, байқаусыз қызыл алевролиттерге айналған. Қызыл құмтастардың құрамына шпатитпен темірдің сулы тотығы кіреді.
Жыныстың аллевролиттік айырмашылығында құм тастардан тек қана майда көлемді пластикалық миниралдармен ерекшелінеді. Конгломераттар екі түрде көрсетілген: бірінші түрде конгломераттар, ұсақ және жұмыр тастарда жоғарығы мәні бар қызыл және сұр алевролиттердің сынағы, ал екіншісінде ізбесті құрамды және дөңгелек келген.
Жезқазған кен орнының гидрогеологиялық сипаттамасы әртүрлі жыныстардың біртекті емес сумен шалыққан.Жоғарғы сутұтқыш тектоникалық бұзылған зоналар.
Қызыл түсті жыныстар аргелиттермен алевролиттер суға төзімді болып келді де, ал суға шалыққан жыныстар сұр түсті құмтастар.
Шахта сулаының дренажы кен өндіу процестерінен өту арқылы іске асады. Жер асты суларының түрлері шөлді және деңгейінің жылдық төмендеуі 15 метрге дейін жетеді.
1.3 Гидрогеология
Кен орынының орналасқан аймағында жер асты сулары кең таралған.Олардың арасында жарықшақтық - булы сулар 7 Жалпы кен орнына жарықшақтық таралған жатыс жағдайымен геологиялық қимада байланысты олар құмтастар ішінде аралары қызыл алевролиттер мен аргелиттер қабаттры арқылы бөлінген бірнеше сулы горизонттар құрайды. Гидрогеологиялық сипаттамасының күрделілігі бойынша Жезқазған кен орны орташаға жатады. Жыныстардың су өткізгіштігі тау сілемімен тура байланыста болады.
Қазбаларға су келімі 180-250м³/сағ.аспайды. Химиялық анализдің көрсеткіші бойынша жер асты суларына жоғары минералогиялық көрсеткіштермен сульфидті агрессиясына тән.
1.4 Кен орынының барланғандығы мен дайындығы
Жезқазған мысты, қорғасынды кенорны жан жақты барланған, қорлары анықталған кен орындарына жатады. Категориялары бойынша қорлардың мөлшері мынадай:
- А+В категориялары - 35,8 %
- С 1 категориясы - 61,0 %
- С 2 категориясы - 3,2 %
Соңғы жылдары қапталды сілемдермен бөлек кішкентай кен қыртыстарының қосымша барлау жұмыстары жүргізілуде.
Бірінші үш категория қорларының барлану дәлдігі сондай, сол дәлдік бойынша тау-кен өнер кәсібінің жоспары ғана емес, өндірудің барлық жылдық, кварталдық, айлық жоспарлар жасалады.
Кен орнын барлау бұрғылау төтелдермен жүргізіледі. С 1 және С 2 категориясы бойынша 300300 м торы В категорисы бойынша 150*150 м торы, ал А категориясы бойынша 75*75 м тор қолданылады.Барлау нәтижелерін қолданып,көп бұрыш тәсілі арқылы қорларды есептейді.Қорлады есептеу үшін келесі шаралар бекітілген:
Кен қыртысының қалыңдығы 3 метрден жоғары;
Кендегі пайалы кампонеттің мөлшері кем дегенде 0,4 % болады.

1.5 Кен орынның тектоникасы
Кембрийге дейінгі және палезойдың метаморфтенген тау жыныстарын жер бетінде шағын аудандарда, Есқұла күмбезінің аумағында жалаңаштанған кен орнынан солтүстік батысқа қарай 40 км шамасында. Төменгі құрылымдық қабаттың тау жыныстары көбінесе 3-9км тереңдікте орналасып, меридиан осіне бағытталған, өте жақсы дамыған қатпарлармен сипатталады.
Ортаңғы, жоғарғы палеозой таужыныстары аз қатпарланған және ауданда кең тарап, жоғарғы құрылымдық қабатты құрайды. Бұл қабаттың таужыныстары шөгінді таужыныстардан тұрады. Магмалық таужыныстарын ортаңғы және жоғарғы палеозойда кездеспейді.Мезозой және кайнозой таужыныстары платформалық қабатты құрайды, қалыңдығы жұқа. Ауадан құрылымында төменгі қабаттарда көміліп жатқан жарылымдар кездеседі. Сондай-ақ жарықтардың бірі Шығыс Ұлытау-Жанай антиклиникалінің шығыс жиегінде меридиан бағыты бойынша өтеді. Ол батыста Жезқазған синклиникалін Жанай антиклиніне бөліп жатыр. Теректі жарылымы бар. Екінші ендік жарылым Жезқазған синклині жағалауында өтіп жатыр. Жезқазған синклині солтүстіктен оңтүстікке қарай ұзындығы 40 км, ені 13 км жерді алып жатыр.
Бұл синклиннің оңтүстігінде Жезқазған кен орны орналасқан. Жезқазған синклині меридиан бағытымен созылып жатыр және батыс қанатында күрт құлама (50-80°), шығысында (3-20°) құлама ассиметриялық құрылыммен сипатталады. Жезқазған ойпатының орталығы, өте ірі оңтүстік-шығыс бағытында ұзақ уақыт дамып жатқан Теректі және Шығыс Ұлытау жарылымдары қиып өтетеін тектоникалық аймақ болып табылады.
Жезқазған аймағында қатпарлар ұзақ мерзімде пайда болған. Жезқазған синклині және басқа ұқсас қатпарлар төменгі карбонның соңынан басталып, жоғарғы палеозой кезеңінде дамыған. Пермь кезеңінде құрылымдар өзінің дамуын аяқтап кейбіреулері (Жезқазған синклині) жоғарғы ретті құрылымдармен күрделенеді.
1.6 Эксплутациялық инженерлік-геологиялық жағдайы
Жалпы жыныстар 2,6 – 2,7 m/м³ тығыздықпен сипатталады . Кеннің ерекшеленуі болып , кеннің көп қабатталуы болып табылады . Бірақ арасында кездесетін қызыл алевролиттер мен аргелиттер, жер асты қазбаларының қабырғаларының беріктігімен тірек бағаналарының тұрақтылығын төмендетеді .
Профессор Протодьяконов шкаласы бойынша жыныстардың беріктігі :
- сұр құмтастар - 12- 16;
- қызыл құмтастар - 8- 12;
- алевралиттер - 8- 10;
- аргелиттер - 5- 2;
- конгломериттер - 10- 16 ;
Сұр құмтастардың сығылуға кедергісінің орташа мәні 170- 220 мПа .
Тау сілеміндегі жыныстардың контактілігі төзімділігі 2,6m /м³ , кеннің қопсыту коэфиценті 1,6. Сульфитті кендердің орташа ылғалдылығы 0,43% . Өздерінің технологиялық және минерологиялық ерекшеліктеріне байланысты кендер мынандай түрлерге бөлінеді:
1. Мысты;
2. Мысты аралас ;
3. Мысты сульфитті ;
4. Полиметалдық немесе комплексті ;
5. Қорғасын- мырышты , қорғасынды және мырышты .
Жоғарыда көрсетілген кен түрлері арасында айқын шекара байқалмайды және олар бір-біріне өзара араласып жатыр.
1.7 Кен мен кен қыртыстарының морфологиялық және сапалық сипаттамасы
Жезқазған кен орнындағы мысты және қорғасынды кендер сұр құмтастар пластарына бекітілген. Олар кенді минералдармен толтырылған ізбесті цемент түрін құрайды. Кен қыртысының жату элементтері горизонтальдан күрт құлауға дейінгі аралыққа өзгеріп отырады. Кен қыртыстарының көпшілігінде құлау бұрышы 15° - тан аспайды. Кен қыртыстарының қалыңдығы ешқашанда горизонттық толық қалыңдығына тең болмайды,ол 1,5 – 20м аралығын қамтиды.Кен мен жыныстар арасындағы байланыстың анық белгілері болмағандықтан, кен қыртыстарының шекараларын сынамалардың нәтижелері бойынша белгілейді.Қорғасынды және мысты кендер сұр құмтастар мен сұр құмтастар арасында конгломерат линзаларында орналасады.Кейбір аймақтарда қорғасынның мыстан бөлектенуі байқалады, бірақ қорғасын мен мыс кендерін бір кен қыртысы ретінде қарастырған жөн.

2 ТАУ-КЕН БӨЛІМІ
2.1 Кеннің өнеркәсіптік қорын есептеу
Кеннің созылым ұзындығы L=700м,ені В=600м,құлама бұрышы α=5°,қуаты m=12м,кен жер бетінен h=250м тереңдікте жатыр.
Баланстық қоры мына формуламен есептеледі:
Qбал.=L*В* m*γ, (1)
Мұндағы: γ=2,8т/м³ - руданың көлемдік меншікті салмағы.
Qбал.=700*600*12*2,8=14112000т
Қазып алатын қорды мына формуламен есептейміз:
Qқ= Qбал.-Кл/1-p, (2)
Мұндағы:Кл =0,90 – түсім коэффициенті;
Ρ=0,02 құнарсыздану коэффициенті;
Qқ=13104000-0,90/1-0,01=14111999≈14112000т.

2.2 Өндіру тәсілі
Кен қорын ашық,жер асты,қиылыстырутәсілдерімен өңдеуге болады. Қай тәсілмен өңдеуімізді анықтау ашудың шектік коэффициентін табамыз және орташа қазу коэффициентімен салыстырамыз
Кгр=Сп-Со/Св м³/т, (3)
Мұндағы: Кгр-ашудың шектік коэффициенті;
Сп-бір тонна руданы жер асты әдісімен өндіргендегі жұмсалатын қаржы. Сп=2500 тен/т
Св-бір тонна шым топырақты алғанда кететін қаржы. Св=550 тен/т.
Со-бір тонна руданы ашық әдіспен өндіргендегі жұмсалатын қаржы. Со=1000 тен\т.
Кгр=2500-1000/550=2,7 м³/т
Qв=L*B*H, м³ (4)
Мұндағы: Н-кеннің жату тереңдігі. H=250м
Qв=700*600*250=105000000 м³
Руданың көлемі
Qр=L*b*m, м³ (5)
Qр=700*600*12=5040000 м³;
Кср= Qв/ Qв, м³/т (6)
Кср=105000000/5040000=2,6 м³/т
Қордың шектік коэффициенті орташа коэффициенттен неңұрлым аз. Сондықтан кен орнын жер асты тәсілімен өндіру тиімді......