Экономика | Банктердегі валюталық шоттардағы ақша қаражаттары, есебі

Мазмұны
Кіріспе ………………………………………………………………………… 3-5
І Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу …………………………… 6
1.1. Валюталық операциялардың түсінігі ………………………………....... 6-8
1.2. Валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртібі ……………..…….. 9-12
1.3. Валюта шоттарындағы ақша қозғалысын бақылау …………………. 13-15
ІІ Валюта жүйесі, валюта бағамы, олардың құқықтық реттеу ……….. 16
2.1. Валюта, валюта қатынастары және валюта жүйесі ………………… 16-18
2.2. Валюта бағамның түсінігі және оны есепте көрсету ……………….. 19-22
2.3 Қазақстан Республикасының «Валюталық реттеу туралы»
заңы …………………………………………………………………………. 23-27
III Қортынды …………………………………………………………........ 28-29
Пайдаланған әдебиеттер …………………………………………………. 30-31
Кіріспе
Бүгінде Қазақстан мемлекеті нарықтық экономикаға өтіп, ел экономикасы көптеген жетістіктерге қол жеткізді. Экономиканың нарықтық қатынастарында банктер және олардың жүргізетін операциялары, өте жоғары орынды иеленді. Қазіргі таңда, барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банк мекемелірінің тиісті шоттарында сақтап, осы мекемелер арқылы өздерінің қаржылық операцияларын жүзеге асырады. Банк мекемелерінің жүргізетін операцияларының ішінде валюталық шот арқылы жүргізілетін валюталақ операциялар өте маңызды болып табылады.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Банктердегі валюталық шоттардағы ақша қаражаттары, есебі» деп аталады. Осы курстық жұмыста валюта жүйесі, валюта бағамы және валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртібін қарастырдым.
Жұмыс екі бөлімнен тұрады: «Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу» және «Валюта жүйесі, валюта бағамы, олардың құқықтық реттеу».
«Валюталық шоттағы ақшалар қозғаласының есебі» деп аталатын бірінші бөлімде валюталық операцияларға түсініктеме беріп, олардың жүзеге асыру тәртібін қамтып, валюта шоттарындағы ақша қозғаласын бақылауды қарастырдым. ҚазақстанРеспубликасының резиденттері мен резидент еместер арасында жүргізілетін валюталық операциялары өкілетті банктер мен өкілетті банктік емес қаржылық емес мекемелер арқылы жүзеге асырылды.
Жалпы, валюталық операциялар дегеніміз Қазақстан Республикасындағы резиденттер мен резидент еместер арасында есеп айырысулар, төлемдер жүргізу болып табылады.
Ал осы валюталық операцияларды жүзеге асырудың арнайы белгіленген тәртібі бар, яғни, заңды тұлғалар резиденттердің өкілетті банктерде шетелдік валютада есеп шоттарын ашу, жүргізу, оларды жабу тәртібі заңдар мен ереже нұсқаулықтарда қарастырылған. Валюталық шоттардағы ақша қозғалысын бақылау валюталық операцияларды жүзеге асыру кезінде валюта заңының сақталуын қамтамасыз ету болып табылады.
«Валюта жүйесі, валюта бағамы оларды құқықтың реттеу» деп аталатын екінші бөлімде валюта терминінің мәні ашылып, валюта жүйесін қарастырып, валюта бағамына тоқталып өттім.
Қысқаша айтсақ, валюта – елдің ақша бірлігі, оның шартты түрі, халықаралық төлем-есеп айырысу айналымының каналдары арқылы ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы. Ал, Қазақстан Республикасының заңдарында «валюта деп мемлекеттердің заңды төлем құралы ретінде қабылданған ақша бірліктері банкроттар, қазыналық билеттер мен тиындар түріндегі қолма-қол және аударым нысандарындағы құнның ресми стандарттары, сонда-ақ шоттардағы, соның ішіндегі халақаралық ақша немесе есеп айырысу бірліктеріндегі қаражаттарды білдіреді» деп көрсетілген.
Валюта жүйесі –ол экономикалық көзқарас тұрғысынан шаруашылық байланыстарды интернационалдандыру негізінде тарих қалыптасатын валюта экономикалық қатынастар жиынтығы; ал ұйымдық – заңдылық тұрғысынан ол белгілі бір қоғамдық- экономикалық формация шегінде мемлекеттік құқықтық түрде ұйымдасқан валюта – экономикалық қатынастар. Осы валюта жүйесі тарихи үш түрлі: Ұлттық, дүниежүзлік және мемлекетаралық немесе аймақтық валюта жүйесінен тұрады. Жұмыстың осы бөлімінде, әлемдік шаруашылықта валюта айналымына қалыптасатын қоғамдық қатынастар жиынтығы болып табылатын валюта қатынастарына да түсінік беріп өттім. Валюта қатынастары ұлттық шаруашылықтардың нәтижесінің (тауарының, қызметінің) өзара айырбасталуына қызмет етеді. Валюта қатынастары құқықтық нормалар мен және ережелермен реттеледі. Осы бөлімде сонымен қатар валюта бағамының түсінігі берілді. Валюта бағамының ауытқуы бағамдық айырма сомасы пайда болуына себепші. Бағамдық айырмалар дегеніміз – валюталық активтер мен пассивтерді бухгалтерлік есепте оларды тіркеу кезіндегі бағам бойынша және есеп айрысулар жүзінде атқарылған уақыттағы бағалаулар арасындағы сомалық айырмалар болып табылады.
Екінші бөлімде, сонымен қатар, Қазақстан Республикасының «валюталық реттеу туралы» Заңы қарастырылды. Барлық валюталық операциялар осы заңды негізге ала отырып жүргізіледі. Бұл заң валюталық операцияларды жүзеге асыру принциптері мен тәртібін валюталық операциялар субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін белгілеп, валюта заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілік тағайындайды.
I. Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу.
1.1. Валюталық операциялардың түсінігі.
Валюталыє операциялардың жалпы сипаттамсы 24 желтоқсан 1996 жылғы N 54-1 “Валюталыє реттеу туралы” Қазаєстан Республикасының заңы және 23 мамыр 1997 жылғы Ұлттыє банкi басєармасы бекiткен “Қазаєстан Республикасындағы валюталыє операцияларды жѕргiзу ережесiнде” берiлген. Қазаєстан Республикасындағы резиденттер мен резидент еместер жѕргiзген барлыє валюта операциялары тек јкiлеттi банктер мен айырбастау пунктерi арєылы ғана жѕзеге асырылады. ґкiлеттi банктер мен айырбастау пунктерiне соєпай жѕргiзген кез – келген операцияларға тиым салынады. Айырбастау операцияларынан басєа валюта операцияларын жѕргiзу ѕшiн, јкiлеттi банктердiң бiрiнен, яғни есеп айырысу шоттары орналасқан жерде валюта шоттарын ашады. Соңғылары јздерiнiң қызметтерiнен валюта операцияларын жѕргiзген кезде јткiзiлетiн операцияларға қатысты кез – келген хабарлама қЅжаттарды талап етуге қЅқылы заңды тЅлғалардың јкiлеттi банктердегi есеп шоттарына қолма-қол аєшасыз тәртiппен келiп тѕскен шетелдiк валюта шектеусiз тѕрде есепке алынады.
Заңды тЅлғалар- резиденттер, резидент еместердiң пайдасына тјлемдер жѕргiзген кезде, јкiлеттi банктерге тиелi тәртiп бойынша әзiрленген қЅжаттарды (келiсiмдер, контрактiлер, инвайстер, коносоменттер т.б.) тапсыруы тиiс. Лицензия немесе бЅл бойынша ұлттыє банкiде тiркелiнгенi жјнiнде куәлiк талап етiлетiн операциялар жѕргiзiлген жағдайда заңды тЅлға – резиденттер јкiлеттi банке тиiстi қЅжаттарды тапсыруы тиiс. Ґөкiлеттi банктер валюталық заңдарды сақтауға байланысты, олар қосымша аєпараттар мен қЅжаттарды талап етуге қЅқылы.
Резиденттер мен резидент еместер арасындағы операциялар бойынша тјлемдер екi жақтың кез – келген валюта тѕрiндегi келiсiмдерi бойынша жѕзеге асырылады.
Ұлттық банк резиденттердiң экспорттыє операцияларының валюталық тјлемiне шектеу қоюға қЅқығы бар.
Келiсiм – шарттардың ѕшiншi жақтар – резиденттерге басқа заңды тЅлғалардың шетел валютасы немесе теңге тѕрiнде ақы тјлеуге тек осы келiсiм - шарттар бойынша және жоғарыда кјрсетiлген ѕшiншi жаєтар – резиденттер арасында тиiстi келiсiм- шарттар болған жағдайда ғана рЅқсат етiледi. Резиденттер мен резиденттер еместердiң јкiлеттi банктер арқылы жѕзеге асырылатын ағымдағы операциялары шектеусiз жѕргiзiледi.
24 желтоқсан 1996 жылғы”Валюталық реттеу” және 10 наурыз 1997 жылғы “сыртқы несие және сыртқы қарызды басқару туралы” заңдарға сәйкес қаражаттардың резидент еместерден резиденттердiң пайдасына кјшуiн (орын алмастыруын) қарастыратын капитал қозғалысына байланысты операциялардың есебiн жѕргiзу және Ѕйымдастырудың тәртiбi белгiленген.
Заңды тЅлға – резиденттердiң экспортталған тауары (қызметi, жЅмысы) ѕшiн тјлем ретiнде алған валютасы, 120 кѕннен аспайтын мерзiмдi, мiндеттi тѕрде банк шоттарына кiрiстелуi керек.
Валюталыє операциялардың жалпы сипатының бiр қырын валюталық операциялар бойынша есеп беруден кјруге болады. Яғни, валюталық операцияларды жѕзеге асырушы субьектiлер тјменде келтiрiлген “Валюталық қаржының қозғалысы жјнiндегi есептi” Ѕсынады. БЅл есеп валюталыє есеп-беру кезеңiнен кейiн 10 кѕннен кешiктiрiлмей статистикалыє органдарға Ѕсынылады.
431 және 432 шоттар бойынша жазбалар есеп айырысу шотындағы жазбаларға сәйкес жазылады.
431 және 432 шоттардың дебетi келесi шоттардың кредитiмен корреспонденцияланады;
452 “Кассадағы шетелдiк валюта тѕрiндегi нақты ақша”- валюталық кассадан валюталық шотқа јткiзiлген валютаның сомасына: 301 “Алынуға тиiстi борыштар”- тиелген јнiм, орындалған жЅмыстар мен кјрсетiлген қызмет ѕшiн тјленетiн валюталық қаржы келiп тѕстi;
725 “Бағам айырмашылығынан тѕскен табыс”- шетелдiк валютаның Ѕлттыє валютаға қатысты бағамының јсуiнiң нәтижесiнде пайда болған оң бағам айырмашылығының сомасына;
431 және 432 шоттардың кредитi келесi шоттардың дебетi мен корреспонденцияланады;
452 “Кассадағы шетелдiк валюта тѕрiндегi нақты ақша”-валюталық шоттан валюталық кассаға алынған валютаның сомасына барабар;
671 “Жабдыєтаушылар және мердiгерлермен есеп айырысу” -жеткiзiлген материалдыє қорлар, атқарылған жЅмыстар және кјрсетiлген қызмет ѕшiн шетелдiк фирмалардың (шот фактуралары) инвойсы тјлендi;
844 “Бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығыс”- шетелдiк валютаның Ѕлттыє валютаға қатысты бағамының тјмендеуiнiң нәтижесiнде пайда болған терiс бағам айырмашылығының сомасына.
1.2. Валюталық операцияларды жѕзеге асыру тәртiбi.
Валюталық операцияларды жѕзеге асыру тәртiбi Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу туралы заңында кјрсетiлген. Жалпы заңды тЅлғалар - резиденттердiң јкiлеттi банктердегi шетелдiк валютада есеп шоттарын ашуы, жѕргiзудi және оларды жабуы 4 наурыз 1997 жылғы ¹61 “Екiншi деңгейдегi банктердегi клиенттердiң шоттағы есептерiн ашу, жѕргiзу және жабу тәртiбi туралы” нЅсқауда қарастырылған тәртiп бойынша жѕргiзiледi.
Капитал қозғалысына байланысты қаражаттардың резидент еместерден резиденттердiң пайдасына кјшуiн(орын алмастыруын) қарастыратын валюталық операциялардың тѕрлерi келесiдей бекiтiлген тәртiп бойынша жѕргiзiледi: 180 кѕннен астам мерзiмге несиелер( кредиттер) алу; 180 кѕннен астам мерзiмге жасалынған экспортың- иммпорттыє мәлiмелерге байланысты есеп айырысуларды жѕзеге асыру; инвестициялар; мѕлiктiк және қозғалмайтын мѕлiктерге қатысты басєа да қЅқықтарға тјленетiн аударымдар болған жағдайда жѕзеге асады.
Капитал қозғалысына байланысты Қазақстан Республикасына келiп тѕсетiн 100 мың АҚШ долларынан астам немесе соған сәйкес басқа валюта эквивалентi сомасындағы қаражаттарды қарастыратын валюталық операциялар тiркелуге жатады.
Ұлттық банкiдегi валюталық операцияларды лицензиялау және тiркеу тәртiбiне байланысты валюталық қЅндылықтардың резиденттерден резидент еместерге кјшуiн (орын алмастыруын) 24 наурыз 1997 жылға ¹130 “Шетел валютасын пайдалануға байланысты лицензиялау тәртiбi туралы” қарастырылған ережесiмен реттеледi.
Заңды тЅлғалар- резидент еместермен шетел валюталарында есеп айырысулар олардың есеп шоттарындағы қолда бар валюталық қаражаттарының шегiнде, қолма- қол ақшасыз тәртiппен жѕзеге асырылады. Валюталық қаражаттардың шығу тегi жариялы болуы және келесi кјздерден заңды тѕрде алынуы тиiс; экспорттыє валюталық тѕсiм; жарғылық капиталға тјленетiн жарналар; резидент еместерге қаржылық жәрдем беру; јкiлеттi банктерден, шетелдiк банктерден, қаржылық мекемелерден және басқа шетелдiк заңды тЅлғалардан алынатын кредиттер,сондай-ақ жеке тЅлғалар-резидент еместер берген қарыздар; јкiлеттi банктер және айырбас пунктерi арқылы iшкi саудада тенгеге сатып алынған валюта....