Кредит төлемей қойса не болады?

Бүгінде Қазақстанда несиесі жоқ адамды кездестіру өте қиын деп айтсақ, қателесе қоймайтын шығармыз. Тұрақты жұмысы бары да, жұмысы жоғы да несиеге байланған. Тіпті, ешқандай табысы жоқ студенттерге де қазір шағын несие бере береді. Ұялы телефоннан бастап тұрмыстық техниканың барлық түрі, автокөлік, баспана және ақшалай несиелерге қол жеткізу соншалықты қиын емес.

Оның үстіне, қазір еліміздегі екінші деңгейлі банктер түрлі жағдайлармен несиесін төлей алмай жүргендерге біршама жеңілдіктер жасап, борышкерлерді «радикалды» қадамдарға баруына итермелемейді. Ал, бұл қандай жеңілдіктер? Жалпы, несиесін төлей алмайтын жағдайға жеткен азаматтарға банк қандай шаралар қолданады. Еңбекке жарамды қазақстандықтардың басым көпшілігінде несие болғандықтан, бұл сауалдардың жауабын білу көпшілікке маңызды деп ойлаймыз. Сондықтан, сұрағымызға жауап алу мақсатында республикадағы ең ірі банктердің бірі – «Қазкоммерцбанк» АҚ-ның мамандарын әңгімеге тартып көрген едік. Қоғаммен байланыс департаментінің аға маманы Меруерт Бердібаевамен сұхбаттастық.

– Бүгінде «Қазкоммерцбанк» АҚ қазақстандықтармен ең тығыз жұмыс жасап жатқан банктердің бірі. Әсіресе, несиелендіру бойынша. Бәлкім бюррократиялық кедергілер аз болғандықтан халық сіздердің банктен жиі несие алатын болар. Ол жағы жақсы әрине. Бірақ, алған несиені қайтара алмайтындар да көп. Қарызды сот арқылы өндіретіндеріңіз белгілі. Бірақ сотқа дейін қандай шара қолданасыздар? Мәселен, жеңілдік жасау, уақытын кейінге шегеру, бөліп төлеу секілді қадамдарға барасыздар ма?



– Жалпы жыл сайын шамамен қанша адамның қарызын сот арқылы өндіресіздер?



– Екінші деңгейлі банктер ең алғаш несие бере бастағанда алаяқтар да қарап қалмай, біреулердің құжаттарын пайдаланып, банктің ақшасына қарық боп жатты. Жеке куәлігін жоғалтып алып, бірнеше айдан кейін өзінің банкке қарыз екенін білген азаматтарды да көрдік. Тіпті, сол алаяқтардың алған несиесін төлей алмай, қылмыстық жауапкершілікке тартылған азаматтар болды. Мұндай оқиғалар әсіресе 2000-жылдардың басында басталып, 2010 жылдарға дейін жалғасты. Тіпті, қазірдің өзінде несие алған алаяқтар туралы құлағымыз шалып қалып жатады. Сұрайын дегенім, қазір біреудің атынан несие алу қаншалықты мүмкін? Жоғалған куәліктерді пайдаланатын алаяқтар әлі де болса бар ма?



– Әңгімеңізге рахмет!

Ақпарат үшін айта кетейік. Regnum порталының мәліметінше, Қазақстан тұрғындарының шамамен 5,5 миллионы екінші деңгейлі банктерге және өзге де қаржы ұйымдарына қарыз екен, яғни несие алған. Ал, оның ішіндегі 1 миллионнан астам адамның несиесі проблемалық деңгейге жетіпті. Екінші деңгейлі банктердің ақпаратына сүйенсек, осы берешегі бар 1,07 миллион адамның 53 пайызы немесе 567 мыңы банктерден қашып, яғни жалған телефон номерлері мен жалған мекен-жай адрестерін беріп, қарызын қайтармай жүрген көрінеді. Сондай-ақ, осы аталған азаматтардың 162 мыңы айтарлықтай кірісі мен төлем қабілеті бола тұра, несиелік берешегін өтеуден қашып жүр.

Ал, қазақстандықтардың жалпы несиелік қарыздарының көлемі қанша деген сұраққа жауап іздеп көрсек...

Ұлттық банктің биылғы наурыз айындағы мәліметтеріне көз жүгіртсек, Қазақстандағы жеке тұлғалардың банктер алдындағы қарызы 4,038 триллион теңгені құрайды. Уақытынан кешіктірілген сома 368,6 миллиард теңгеге жеткен. Уақытынан кешіктірілді дегеніңіз, күн сайын немесе ай сайын қарыз сомасына белгілі бір мөлшерде пайыздар қосылып отырады дегенді білдіреді. Яғни, жоғарыда аталған сома бұдан әрі де өсе беруі мүмкін.

Бұл қазақстандықтардың тек екінші деңгейлі бактердің алдындағы қарызы ғана. Бұдан бөлек түрлі жекеменшік ипотекалық компаниялардан, онлайн-банктерден несие алған тұрғындар саны қаншама?!

Жоғарыда келтірілген цифрларға қарайтын болсақ, қазақстандықтардың 2/3-де несие бар. Оның үстіне, елде банк алдындағы қарызын өтей алмай жүргендердің көп екенін де көріп отырмыз. Осы жайтқа байланысты биыл мамыр айының басында Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев «Коллекторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасының заңына қол қойды.

Мәжіліс депутаттарының бастамасымен жүзеге асқан осынау заң жобасы негізінен қарыз алушылардың құқығын қорғауға бағытталған. Заңға сәйкес, берешегі бар азаматтар коллекторлық агенттіктердің үстінен Ұлттық банкке арыздана алады, яғни коллекторлар тарапынан заң өрескел бұзылса ғана. Заңда коллектордың банк клиентіне қай уақытта хабарласуға болатынына дейін көрсетілген. Жалпы, коллекторлық агенттіктер банк пен клиенттің арасындағы медиатордың ролін атқарады. Бұл заң өз кезегінде банктердің де, қарызы бар азаматтардың да құқықтарын толықтай қорғауға мүмкіндік туғызуы тиіс.

Дегенмен, «бұл заң қарызы бар азаматтардың сөзін сөйлейді екен» деп банк алдындағы берешегін өтемей жүруге ешқандай мүмкіндік бермейді. Қарызды қайтармаған жағдайда коллекторлар сот арқылы банкке тиесілі қаражатты бәрібір өндіріп алады. Сол үшін «алмақтың да салмағы бар» деген қазақтың нақыл сөзін естен шығармаған жөн!