9_сынып_Жаһандық_құзыреттіліктер
Word құжаттары
Сынып бұрышы
Сыныбы: Жетекшıсı: СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫҰЛДАРҚЫЗДАР14556788KADIRGALIEVNA_SANDUGASHСыныбы: Жетекшıсı: СЫНЫП ЖАҢАЛЫҚТАРЫ№Оқушы аты-жөнıШара атауыИеленген орныKADIRGALIEVNA_SANDUGASHСыныбы: Жетекшıсı: ҮЙІРМЕГЕ ҚАТЫС№Оқушы аты- жөнıҮйıрме атауыЖетекшıсıМекен-жайыKADIRGALIEVNA_SANDUGASHСыныбы: Жетекшıсı: ПӘН М...
Презентация слайдтары
ТҮЛКІБАС АУДАНЫНА ФЛОРАСЫНА ҚЫСҚАША СИПАТТАМА
Дипломдық жұмыстар
Қазақстан республикасының қазіргі кітап ісі
Дипломдық жұмыстар
Қаныққан және қанықпаған булар. Салыстырмалы ылғалдылық. Фазалық диаграмма, үштік нүкте, заттық критикалық жағдайлары. Физика, 10 сынып, сабақ жоспары.
Сабақ жоспары Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: ТермодинамикаМектеп: Павлодар ХББ НЗМКүні:Мұғалімніңаты-жөні: Каратаева Н.К.Сынып: 10Қатысқандар саны:Қатыспағандар саны: Сабақ тақырыбыҚаныққан және қанықпаған булар. Салыстырмалы ылғалдылық. Фазалық диаграмма, үштік нүкте, заттық критикалық жағдайлары.Осы...
Физика
Фотосинтезді шектеуші факторлар. Биология, 11 сынып, сабақ жоспары.
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі:11.1B ҚоректенуМектеп: ФМН, НЗМ Алматы қаласыКүні: Мұғалімнің аты-жөні: Ү.Н.МомахановаСынып: 11 Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны: Сабақ тақырыбыФотосинтезді шектеуші факторларОсы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)11.1.2.4 - фотосинте...
Биология
Қадір түні қашан болады 2023 жылы: қалай және не істеу керек?
2023 жылы Қадір түні сәуір айына сәйкес келеді. Барша мұсылмандар асыға күтетін қасиетті түнде дұға етіп, Алладан кешірім тілейді.
Жаңалықтар
Фигуралардың кеңістікте орналасуы. Кеңістік фигураларын кескіндеу, «көрінбейтін» сызықтар. Вектор ұғымы. Математика, 6 сынып, дидактикалық материал.
Жазықтықтың және кеңістіктіктің фигураларыГеометрия Планиметрия Стереометрия ...
Математика
Кестеден тыс көбейту және бөлу № 162 сабақ. Кестеден тыс көбейту және бөлу. Математика, 3 сынып, презентация.
Математика 3 - сыныпТақырыбы: Екі таңбалы және үш таңбалы сандарды бір таңбалы санға көбейту және бөлу алгоритмін қайталайсыңКестеден тыс көбейту және бөлу Сен: Гүлдер алаңы98:756*432:214*716*212*7Мұғалім-оқушыКестені толтыр!17*276:238*294:247*234:252:226*2Күнді жарқырат!213 326 ...
Математика
Глобус және карта. Дүниетану, 4 сынып, дидактикалық материал.
Карта – жер бетiнiң шартты белгiлер арқылы жасалған кiшiрейтiлген бейнесi. Картадан құрлықтар мен мұхиттардың, елді мекендердің географияляқ жағдайы, табиғат байлықтары, шаруашылықтары, халқының даму тарихы туралы мәліметтер алуға болады. Масштаб бойынша нысандардың өзара орналасуы мен байланы...
Дүниетану
«Жүру, жүгіру» ашық сабақ
«Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің білім беру басқармасының Бөрлі ауданы білім беру бөлімінің «Жұлдыз» бөбекжайы мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорны»Білім саласы: ДенсаулықБөлім: Дене шынықтыруДене шынықтырунұсқаушысы: Молдашева Б.М«Таңшолпан» тобыТақы...
Word құжаттары
Барлығын жүрегіңмен өлше
Сабақтың мақсаты: Адамдар үшін жүрек қуанышының маңыздылығын түсіндіру.
Сабақтың міндеттері:
- студенттерге өмірде қуана білуге және басқаларды қуанта білуге үйрету;
- шығармашылық жұмыстарды орындауда өзінің өмірлік ұстанымын көрсете білу дағдыларын дамыту;
Сабақтың міндеттері:
- студенттерге өмірде қуана білуге және басқаларды қуанта білуге үйрету;
- шығармашылық жұмыстарды орындауда өзінің өмірлік ұстанымын көрсете білу дағдыларын дамыту;
Сабақ жоспары
Университет таңдау ?
Ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰБТ, ЕНТ)
Функциoнaлды eт өнiмдepiнiң тexнoлoгияcын әзipлeу
Дипломдық жұмыстар
Ұлы жеңіске 77 жыл
Ұлы отан соғысына 77 жыл. Бұл жеңіс оңайлықпен келмеді. Үлкен құрбандықыты талап етті ….
Шығармалар
Түркістан қаласының әкімі Илон Маскке ұсыныс айтты
Түркістан әкімі Рашид Аюпов Twitter-де Tesla-ның негізін қалаушы Илон Маскқа ұсыныс жасады, деп хабарлады Tengrinews.kz. Ол американдық миллиардерге Түркістанда Tesla зауытын салуды ұсынды.
Жаңалықтар
ОРМАНДАҒЫ АЩЫ ҮН
1941 жылдың күзгі мизам шуағы елескен тымырсық мезгілі. Шөп қурап басы тұқылдана салбырағанымен төңіректегі тоғай өңін бере қоймаған. Белоруссия майданы 2-ші соққы әскер девизиясының 5 -ші полк жаяу әскерін бөліп белгісіз қалың жынысты орман алаңқайына қазықтай қадады. Полк құрамында кеңес үкіметінің жығындағы әмбе нәсілдің түр-түрлісі құжынаған. Соғысты көзбен емес , құлақпен естіген 1500 дей кәрі -жасы аралас сарбаздар иық тіресіп етіктеріне шалынып жүргендері бір айдың жүзі . Төбедегі көкті гүрілдей тіле ұшқан жойғыш ұшақтың гүрілі демесең , майдан....
Әңгімелер
Бірлік күні құтты болсын!
"Бірлік бар жерде - тірлік бар" дейді біздің халық. Дана жұрт мұны тегіннен-тегін айта салмаса керек. Ауызбірлік пен түсіністік, қарапайым сыйластық үстемдік құрған жерлерге қашанда нәтижелі істердің үйір болатыны белгілі. Біздің елімізде қалыптасқан ұлттар тұтастығы мен халықтар достығының арқасында бүгінде мемлекетіміз өркендеп, ілгері басып келеді.
Біздің мемлекетіміздің басты жетістігі еліміздің халықтарының ұлтаралық және конфессияаралық келісімі, өзара түсіністігі мен сыйластығы болып табылады.
Қазақстанда, оның елордасы Астанада достық пен бірлікті нығайту сөз жүзінде қалмай. күнделікті іс-әрекетімізде басшылыққа алынған. Бүгінгі күн көпұлтты мемлекетімізді мекендейтін халықтар достығының.....
Қазақстанда, оның елордасы Астанада достық пен бірлікті нығайту сөз жүзінде қалмай. күнделікті іс-әрекетімізде басшылыққа алынған. Бүгінгі күн көпұлтты мемлекетімізді мекендейтін халықтар достығының.....
Құттықтау, тілектер
9 мамыр - Жеңіс күні құтты болсын
Туған елдің тәуелсіздігі мен бостандығы үшін жанын қиған боздақтарымызды мәңгі есте сақтаймыз!
Отан үшін отқа түсіп, қан майданнан аман оралған қандастарымыздың алдында бас иеміз!
Құрметті Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен тыл.....
Отан үшін отқа түсіп, қан майданнан аман оралған қандастарымыздың алдында бас иеміз!
Құрметті Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен тыл.....
Құттықтау, тілектер
Мұқағали Мақатаев
Мұқағали Сүлейменұлы Мақатаев– қазақтың лирик ақыны, мұзбалақ ақын, өз заманында лайық бағасын ала алмаса да өзінен кейінгілер үшін мәртебесі биік ақиық ақын. Ол 1931 жылы 9 ақпанда Алматы облысы, қазіргі Райымбек ауданының Қарасаз ауылында дүниеге келген. Осы 2021 жылы ақын 90жылға толды.
Баяндамалар
Тарихтан сыр шертіп..
«Туған өлке батыры »
«Ереуіл атқа ер салмай,
Егеулі найза қолға алмай,
Еңку-еңку жер шалмай
Ерлердің ісі бітер ме» - деп әрі батыр,әрі ақын Махамбет Өтемісұлының ерлікке шақыратын екпінді, жігерлі қанатты сөзі жас ұрпақты жігерлендіріп келеді.
Елдің абыройы халықтың рухында жатыр. Рухы әлсіз халықтың болашағы бұлыңғыр. Қай мемлекет болсын өз іргетасын ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрыпымен қабыстырған. Ата-бабаларымыз «Ақтабан-шұбырынды, алқакөл-сұламаны» бастан өткізіп, тәуелсіздіктің, ұлан-ғайыр даланың тарихын қан кешу арқылы тасқа басып кетті.Міне,бабалар аңсаған азат күнде өмір сүріп жатырмыз.
Отансүйгіштік қасиет әркезде де қастерлеуге....
Шығармалар
Алфавит бойынша түс жору
Алфавит бойынша түс жору осы ақпаратымыз əр заттың артында мағына жататынына сенетіндерге арналған. Өз түсіңізге қол сілтемеңіз! Олар – сіздің ішкі жан-дүниеңіздің айнасы, оның бағыт-бағдарын бағыңыз. Мұқият болыңыз, бүгінгі түсіңіз сізге қандай сыр жасырмақ? Түс жору қазақша алфавит бойынша
Түнде түсіңізге кірген тылсым, құпия түстің мағынасын білгіңіз келеді ме? Біздің түс жорамалдарымыздың арқасында күнделікті түсіңіздің сырын ашып, бүгігіңіз бен ертеңіңізді зерттеп, ішкі уаймыңыз бен шешілмеген сұрақтарыңыздың жауабын табуыңызға болады.
Түс жору
Бір ғасырлық күрес
Бәрі де «Зұлмат» фильмін көргеннен кейін басталды. Бұл қысқаметражды фильм бір үйдің алты баласын анасының көз алдында атып тастауы арқылы 1930 жылы болған «Созақ көтерілісінің» себебін түсіндіріп берді. 1925-1933 жылдары Қазақстанды басқарған Ф. Голощекиннің геноцидтік саясатына қарсы әртүрлі аймақтарда 300-дей көтерілістер болғанын, оның «Кіші қазан» науқанын жүргізуінің нәтижесінде алапат аштық апатынан 6 миллион қазақтың 3 миллиондайы қырғынға ұшырағанын білгенде денем мұздап кетті.
Бұл фильм мені ХХ ғасырдың 20-30- жылдарының тарихын оқып- білуге құштарлығымды оятты. Сонымен, Бибі әжемнің үйіндегі кітапханадан «Алаш» тарихи-зерттеу орталығының «Қазақ ру-тайпаларының тарихы» ғылыми-зерттеу жобасы аясында жарық көрген үш кітаптан тұратын бірінші том- «Тама» атты кітабын тауып алдым. Онда біздің еліміздің бастауларын, ұлттың қалыптасу тамырларын ғылыми-зерттеу арқылы көрсетіп, ерте ортағасырлардан ХХ-ғасырдың 30-жылдарына дейінгі Кіші жүздің Жетіру тайпалар бірлестігіндегі Тама тайпасының тарихы баяндалған екен. Әртүрлі деректер мен нақты зерттеулерді талдау негізінде Тамалардың Түрік қағанаты тұсында, Алтын Орда құрамында, Қазақ хандығы тұсындағы ұлт-азаттық қозғалыстары, Тамалар бастаған 1930 жылғы «Созақ көтерілісі» туралы көптеген тың, соны мәселелерге қанықтым .
Сөйтіп, менің тарихқа деген қызығушылығым күн санап артты. «Зұлмат» фильмі мені қазақ халқының ұлт болып қалыптасуын білуге жетеледі, қызығушылығымды шыңдады .......
Шығармалар
Ұстаз: Дара тұлғаның - дара жолы
Ұстаз, ол – ұлы есім. Әр оқушының жүрегіне жол тауып, өз жұмысын адалынан атқарып, мектепті екінші үйіндей көретін ұстаздар еңбегінің оқушы өмірінде алар орны ерекше. Ұстаз тек қана білім беріп қоймай сонымен қатар оқушы үшін ол – екінші ана, сырлас дос, психолог, жанашыр жан.
Мен отбасымда балалық шағымнан көрген мамандығым - ұстаздық. Әкем Есетов Аманбай Есетұлы 1947 жылы Қазалы ауданы,Бірлік ауылында шаруа отбасында дүниеге келген.Отбасында.....
Эсселер
Ұмытпаймыз ешқашан!
Тәрбие сағатының мақсаты: «Ешкім де, ештеңе де ұмытылмайды» деген қағиданы ұстана отырып, жас ұрпақты тарихымызды тереңнен тануға баулу.
Сабақ жоспары
Квадрат түбірдің мәнін есептеу және бағалау 2-сабақ (А-бөлімі) (Алгебра, 8 сынып, I тоқсан)
Пән: Алгебра
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Квадрат түбірлер және иррационал өрнектер
Сабақ тақырыбы: Квадрат түбірдің мәнін есептеу және бағалау 2-сабақ (А-бөлімі)
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме): 8.1.2.2 квадрат түбірдің мәнін бағалау
Сабақ мақсаттары: Оқушылар:
- квадрат түбірдің мәнін калькулятор көмегімен есептей алады;
- квадрат түбірдің мәнін бағалай алады;
- квадрат түбірдің мәндерін салыстырады......
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Квадрат түбірлер және иррационал өрнектер
Сабақ тақырыбы: Квадрат түбірдің мәнін есептеу және бағалау 2-сабақ (А-бөлімі)
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме): 8.1.2.2 квадрат түбірдің мәнін бағалау
Сабақ мақсаттары: Оқушылар:
- квадрат түбірдің мәнін калькулятор көмегімен есептей алады;
- квадрат түбірдің мәнін бағалай алады;
- квадрат түбірдің мәндерін салыстырады......
ҰМЖ, ОМЖ, ҚМЖ - Ұзақ, орта, қысқа мерзімді жоспар
Қарағандылықтар да Отан үшін шайқасты
Орталық Қазақстанда Қызыл Тулы 72 - гвардиялық Красноград атқыштар дивизиясы, 387 - Перекоп атқыштар дивизиясы жəне Ленин орденді 310 - Новгород Қызыл Тулы атқыштар дивизиясы жасақталды.
Ғылыми жобалар
Отбасылық альбомның кейіпкері
Шығыс Қазақстан облысы, Үржар ауданы,
Лайбұлақ ауылы, "Лайбұлақ орта мектебі" КММ
Мусалиева Нурлыгаш Жуматаевна
Лайбұлақ ауылы, "Лайбұлақ орта мектебі" КММ
Мусалиева Нурлыгаш Жуматаевна
Әңгімелер
Отбасылық альбомның кейіпкері
Шығыс Қазақстан облысы, Үржар ауданы,
Лайбұлақ ауылы, "Лайбұлақ орта мектебі" КММ
Мусалиева Нурлыгаш Жуматаевна
Лайбұлақ ауылы, "Лайбұлақ орта мектебі" КММ
Мусалиева Нурлыгаш Жуматаевна
Әңгімелер
Дүние жүзі тарихы бойынша тест сұрақтары №2
Дүние жүзі тарихы бойынша тест сұрақтары
Сабақ жоспары
1- мамыр бірлік күні
1 – мамыр Қазақстан халықтар бірлігі күні мерекесі екенін жеткізу. Ынтымақтыққа, достыққа, өз Отанын сүюге, қорғауға, көп ұлтты халқымыздың тыныштығы мен бірлігін нығайтуға ат салысатын азамат болуға тәрбиелеу.
Сценарийлер (ертеңгілік)
Үшбұрышқа іштей және сырттай сызылған шеңберлер 2-сабақ (Алгебра, 7 сынып, IV тоқсан)
Пән: Алгебра
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Алгебралық бөлшектер
Сабақ тақырыбы: Үшбұрышқа іштей және сырттай сызылған шеңберлер 2-сабақ
Оқу бағдарламасына сілтеме: үшбұрышқа іштей және сырттай сызылған шеңберлердің анықтамаларын білу;
үшбұрышқа сырттай және іштей сызылған шеңберлердің центрлерінің орналасуын түсіндіру
Сабақтың мақсаты: Оқушылар:
іштей және сырттай сызылған шеңберлердің центрлерін анықтай алады
үшбұрышқа іштей және сырттай сызылған шеңберлердің анықтамасын біледі....
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Алгебралық бөлшектер
Сабақ тақырыбы: Үшбұрышқа іштей және сырттай сызылған шеңберлер 2-сабақ
Оқу бағдарламасына сілтеме: үшбұрышқа іштей және сырттай сызылған шеңберлердің анықтамаларын білу;
үшбұрышқа сырттай және іштей сызылған шеңберлердің центрлерінің орналасуын түсіндіру
Сабақтың мақсаты: Оқушылар:
іштей және сырттай сызылған шеңберлердің центрлерін анықтай алады
үшбұрышқа іштей және сырттай сызылған шеңберлердің анықтамасын біледі....
ҰМЖ, ОМЖ, ҚМЖ - Ұзақ, орта, қысқа мерзімді жоспар
Пословицы и поговорки: Секрет, тайна, загадка
Свинья скажет борову, а боров всему городу.
Секрет на весь свет.
Петух скажет курице, а она - всей улице
С секретами на базар не ходят.
Сказал другу, а пошло по кругу.
Узнала тетя - узнал весь свет.
Зарубай, сглаживай, да никому не сказывай.
Скажешь с уха на ухо, узнают с угла на угол.
Ты ему по секрету, а он по всему свету.
Знала бы наседка, узнает и соседка.
Сборник пословиц и поговорок
Қайырымдылық – қадірлі іс
kz
Жұмағали Саин (Аттанайық майданға)
Телегей-теңіз қан майдан,
Тебіренді қыз бен ұл,
Зеңбіректер аңырады,
Тітіренді ой мен қыр.
Мен де аттандым жорыққа,
Ыр жүрейік кел, достар.
Жау алғанда жағадан,
Жарақтанбай кім тұрар.
Арқыра тұлпар аттарым,
Ауыздығың қаршылдап,
Аттанайық майданға
Қызыл жабу жамшылап......
Тебіренді қыз бен ұл,
Зеңбіректер аңырады,
Тітіренді ой мен қыр.
Мен де аттандым жорыққа,
Ыр жүрейік кел, достар.
Жау алғанда жағадан,
Жарақтанбай кім тұрар.
Арқыра тұлпар аттарым,
Ауыздығың қаршылдап,
Аттанайық майданға
Қызыл жабу жамшылап......
Өлеңдер
Ұмытылмас ұлы ел
Біз қырандай самғаған, алдымызға мақсат қоя білген, ертеңіне сеніммен қарайтын ұлы халықпыз. Біз әлем картасынан ойып тұрып, орын алып, мәңгілік елдің іргетасын қаладық. Жаңа ғасырдың ұлы мемлекеті - Қазақстан!
Н.Ә.Назарбаев
Ен далада есіле,кең далада көсіле өмір сүрген ұлықты халықпыз.Сонау ықылым заманнан бері ата-бабамыздан қалған шынжырлы міндетті ұрпақтан-ұрпаққа қалдырып, қазақ елінің еңсесін тіктедік.Тарих тамырының түкпірінде жатқан құндылықтарымызды сақтап,алдыға үлкен мақсат қоя білдік.Көптеген қиындықтарды халқымызбен бірге жеңіп,Ресей бұғауынан босап,келешегіміздің,ұрпағымыздың болашағын ойлап,ел тарихындағы маңызды шешімді қабылдадық.Бұл шешімді қабылдауда ұлт зиялылары мен ұлт көшбасшылары көп үлес қосып,халқымыздың жаңа елдік идеологиясын қалыптастырды. Осылайша біз жаңа,арманы асқақ болашағымызға қадам бастық.
ⅩⅩ ғасырда тәуелсіздігімізге,елдігімізге қол жеткізіп,төрткүл дүниені ат тұяғымен дүбірлеткен бабаларымыздың асқақ арманын орындадық.Осы бір қиын жолды қазақ батырларынын бастап,Ахмет Байтұрсынов,Сәкен Сейфуллин,Міржақып Дулатов аталарымыз тар жол тайғақ кешумен және халықты жігерлендірумен ұлтымызды қоғады.Олар еліміздің мықтылығын,ұлылығын барша ұлтқа танытпақшы болды.Еліміз тәуелсіздігімізді алғаннан кейін алты құрлыққа танылған халық атандық.Осылайша еліміз қырандай қомданып,тұғырына қайта қонды......
Н.Ә.Назарбаев
Ен далада есіле,кең далада көсіле өмір сүрген ұлықты халықпыз.Сонау ықылым заманнан бері ата-бабамыздан қалған шынжырлы міндетті ұрпақтан-ұрпаққа қалдырып, қазақ елінің еңсесін тіктедік.Тарих тамырының түкпірінде жатқан құндылықтарымызды сақтап,алдыға үлкен мақсат қоя білдік.Көптеген қиындықтарды халқымызбен бірге жеңіп,Ресей бұғауынан босап,келешегіміздің,ұрпағымыздың болашағын ойлап,ел тарихындағы маңызды шешімді қабылдадық.Бұл шешімді қабылдауда ұлт зиялылары мен ұлт көшбасшылары көп үлес қосып,халқымыздың жаңа елдік идеологиясын қалыптастырды. Осылайша біз жаңа,арманы асқақ болашағымызға қадам бастық.
ⅩⅩ ғасырда тәуелсіздігімізге,елдігімізге қол жеткізіп,төрткүл дүниені ат тұяғымен дүбірлеткен бабаларымыздың асқақ арманын орындадық.Осы бір қиын жолды қазақ батырларынын бастап,Ахмет Байтұрсынов,Сәкен Сейфуллин,Міржақып Дулатов аталарымыз тар жол тайғақ кешумен және халықты жігерлендірумен ұлтымызды қоғады.Олар еліміздің мықтылығын,ұлылығын барша ұлтқа танытпақшы болды.Еліміз тәуелсіздігімізді алғаннан кейін алты құрлыққа танылған халық атандық.Осылайша еліміз қырандай қомданып,тұғырына қайта қонды......
Эсселер
Мәңгілік ел - біздің ізгі мұратымыз!
Тәуелсіз елім – тұғырың сенің биікте.
Отан сөзі – әр адамның жанына жақын жүрегіне жылы естілері сөз.
Менің туған жерім - Қазақстан. Қазақстан Республикасы – қазақ халқының тәуелсіз ұлттық мемлекеті. Тәуелсіздік күні – ең қастерлі күн! Тәуелсіз мемлекетіміздің бой көтеруі – алаш елі ұрпақтарының талай ғасырға созылған ұлт-азаттық және желтоқсан оқиғасының нәтижесі. Қазақ халқының көпшілігі бір жағынан патша үкіметінің отарлау саясатының қасіретін, екінші жағынан ауылдағы бай – шонжалардың езгісін, ауыртпалығын көтерді. Осы уақыт ішінде қазақ халқының басынан әр түрлі ауыр кезеңдер өтті. Қазақ халқы қайсарлық, қайтпас қайраттың арқасында тәуелсіздікке қол жеткізді.
Тәуелсіздікке жету – қазақ алашы үшін даңғыл жол болған жоқ, әрине, халық ұлы белестерден, қиын – қыстау кезеңдерді бастан өткерді. Тәуелсіздік – ең алдымен қазақ халқының бостандыққа ұмтылған асқақ армандары мен қайсар рухының жемісі. Өткенге шүкір, бүгінгіні пікір ету үшін де өткенге ой жүгіртуге тура келеді. Ол үшін ең алдымен мына сауалға «бұл тәулсіздік күнге қалай жеттік?» жауап іздеуіміз керек сияқты. 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісінде Исатай, Махамбеттер патшалық Ресейдің озбыр саясатына қарсы тұра білді. 20-шы жылдардағы аштық, 30-шы жылдардағы тотолитарлық жүйе, 1941жылғы Ұлы Отан соғысы, қазақтың соңғы ханы Кенесары азаттық үшін күресте айрықша қылыш сермеді. Кенесары жауынгерлері «Абылай» деп ұрандап, өз ерлерінің қадірін бағалай білген. Абылай қазақ халқының күшін тасытты, мәртебесін көтерді. Қанша қиыншылық болса да, біз оларды ұмытпаймыз. Себебі – бұл тарих......
Отан сөзі – әр адамның жанына жақын жүрегіне жылы естілері сөз.
Менің туған жерім - Қазақстан. Қазақстан Республикасы – қазақ халқының тәуелсіз ұлттық мемлекеті. Тәуелсіздік күні – ең қастерлі күн! Тәуелсіз мемлекетіміздің бой көтеруі – алаш елі ұрпақтарының талай ғасырға созылған ұлт-азаттық және желтоқсан оқиғасының нәтижесі. Қазақ халқының көпшілігі бір жағынан патша үкіметінің отарлау саясатының қасіретін, екінші жағынан ауылдағы бай – шонжалардың езгісін, ауыртпалығын көтерді. Осы уақыт ішінде қазақ халқының басынан әр түрлі ауыр кезеңдер өтті. Қазақ халқы қайсарлық, қайтпас қайраттың арқасында тәуелсіздікке қол жеткізді.
Тәуелсіздікке жету – қазақ алашы үшін даңғыл жол болған жоқ, әрине, халық ұлы белестерден, қиын – қыстау кезеңдерді бастан өткерді. Тәуелсіздік – ең алдымен қазақ халқының бостандыққа ұмтылған асқақ армандары мен қайсар рухының жемісі. Өткенге шүкір, бүгінгіні пікір ету үшін де өткенге ой жүгіртуге тура келеді. Ол үшін ең алдымен мына сауалға «бұл тәулсіздік күнге қалай жеттік?» жауап іздеуіміз керек сияқты. 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісінде Исатай, Махамбеттер патшалық Ресейдің озбыр саясатына қарсы тұра білді. 20-шы жылдардағы аштық, 30-шы жылдардағы тотолитарлық жүйе, 1941жылғы Ұлы Отан соғысы, қазақтың соңғы ханы Кенесары азаттық үшін күресте айрықша қылыш сермеді. Кенесары жауынгерлері «Абылай» деп ұрандап, өз ерлерінің қадірін бағалай білген. Абылай қазақ халқының күшін тасытты, мәртебесін көтерді. Қанша қиыншылық болса да, біз оларды ұмытпаймыз. Себебі – бұл тарих......
Эсселер
Тәуелсіздік жолында
Міне бүгін тәуелсіздік таңы атты.Қазіргі кезде біз тәуелсіз елдің ұрпағымыз.Тәуелсіздікті ата-бабамыз арман еткен еді.Тәуелсіздік жолында қанша дана батырларымыз бен көркем бұрымдыларымыз қанын төкті.Өтіп кеткен 2015 жыл еліміз үшін аса мыңызды жыл.Бұл жылы Қазақ хандығының құрылуына 550 жыл атып өтілді.Осыдан 550 жыл бұрынғы болған оқиғаларды еске түсіру оңай емес.
XV ғасырда Қазақ жерінде бірнеше мемлекет өмір сүрген.Оның бір қатары Алтын Орданың құлауымен бөлініп шыққан.Көк орда Ноғай ордасымен Әбілхайыр хандаығына бөлініп кетті.Әбілхайырдан бөлініп шыққан Шыңғыс ұрпақтары Керей мен Жәнібек 1465 жылы Қазақ хандығы деген деген дербес мемлекет құрды.Қазақ хандығы Жәнібек ханның ұлы Қасым кезінде ерекше өркендеп өсті,"Қасым ханның қасқа жолы"деген заңдар жинағын шығарды.Хақназар,Шығай,Тәуекел хандар тарихта негізінен әсери жорықтарды ұйымдастырушы тұлғалар ретінде енді.Ал Есім хан тарихта реформа жасаушы ретінде ұлы хан ретінде аталды.Есім хан кезінде астана Түркістан болып,жүздер жүйесі қабылданды.Есім хан көз жұмғанан кейін Қайып хан кезінде 150 жылға созылған Қазақ-Жоңғар соғысы басталды.Қазақ халқы ненбір ауыр жағдайларды басынан өткізді.Жоңғар шапқыншылығы кезіндегі "Ақтабан шұбырынды,Алқакөл сұлама" атты ашаршылықты,Бұлантты және Аңқарақай секілді халқымыз ауыр шайқастарды өз көздерімен көрді.Алайда Сырым Датұлы,Исатай Тайманұлы мен Махаммбет Өтемісұлы, Кенесары Қасымұлы секілді батырларымыз ақ найзаның ұшымен,ақ білектің күшімен жауға тойтарыс берді.Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде де қазақ халқы қайыршылық күйге түсті.Осыған орай ақпан,қазан төңкерістері болды.......
XV ғасырда Қазақ жерінде бірнеше мемлекет өмір сүрген.Оның бір қатары Алтын Орданың құлауымен бөлініп шыққан.Көк орда Ноғай ордасымен Әбілхайыр хандаығына бөлініп кетті.Әбілхайырдан бөлініп шыққан Шыңғыс ұрпақтары Керей мен Жәнібек 1465 жылы Қазақ хандығы деген деген дербес мемлекет құрды.Қазақ хандығы Жәнібек ханның ұлы Қасым кезінде ерекше өркендеп өсті,"Қасым ханның қасқа жолы"деген заңдар жинағын шығарды.Хақназар,Шығай,Тәуекел хандар тарихта негізінен әсери жорықтарды ұйымдастырушы тұлғалар ретінде енді.Ал Есім хан тарихта реформа жасаушы ретінде ұлы хан ретінде аталды.Есім хан кезінде астана Түркістан болып,жүздер жүйесі қабылданды.Есім хан көз жұмғанан кейін Қайып хан кезінде 150 жылға созылған Қазақ-Жоңғар соғысы басталды.Қазақ халқы ненбір ауыр жағдайларды басынан өткізді.Жоңғар шапқыншылығы кезіндегі "Ақтабан шұбырынды,Алқакөл сұлама" атты ашаршылықты,Бұлантты және Аңқарақай секілді халқымыз ауыр шайқастарды өз көздерімен көрді.Алайда Сырым Датұлы,Исатай Тайманұлы мен Махаммбет Өтемісұлы, Кенесары Қасымұлы секілді батырларымыз ақ найзаның ұшымен,ақ білектің күшімен жауға тойтарыс берді.Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде де қазақ халқы қайыршылық күйге түсті.Осыған орай ақпан,қазан төңкерістері болды.......
Эсселер
Тәуелсіздік - тәңір сыйы
Әлемдегі жер көлемі жағынан тоғызыншы орынды иеленген қазақтың көңіліндей кең-байтақ жер – менің туған өлкем, қазақ жері. Атыраудан Алтайға дейінгі, Есіл мен Алатауға дейінгі шексіз жерді аталарымыз қызғыштай қорғап, бізге тарту еткен үлкен сый. Келер ұрпағына «асыл мұрам, ал балам» деп айту үшін қиын-қыстау кезеңдерді бастан кешкен еді. Туған жер туралы ойларымыз дәлелді болуы үшін Елбасымыздың сөзінен мысал келтіре кетейін: «Құдай қазаққа қырын қаратпаған: пейіліне сай етіп ұлан-ғайыр жер берген, астын-үстін толтырып кен берген, мейірбан, ақ көңіл, адал ел берген, жаны үшін малын, ары үшін жанын садаға ететін ер берген». Елінің елдігін, жерінің байлығын сақтап қалу жолында талай тарландарының, ержүрек, ел бірлігін ойлаған би - шешендерінің бастауымен «Есім ханның ескі жолы», «Қасым ханның қасқа жолы», «Тәуке ханның жеті жарғысы» деген қағидаларды сақтап, «Абылайдың ақ жолы», «Нұрсұлтан Елбасымыздың нұрлы шапағатына» дейін ұласып отырғаны айғақ. Екі жүз жыл бойы қазақ халқына тыныштық бермей, бейбіт елге көз алартқан жоңғар басқыншыларына қарсы елін бастап, ерлікпен жерін қорғаған – Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шапырашты Наурызбай бастаған батырлардың, әз Тәуке, Абылай хан, Кенесары тәрізді хандардың ел үшін бастарын бәйгеге тіккен ерліктерін бүгінгі таңда ұрпақтары ұран қылып, мақтан етеміз. Иә, айта берсе кім менің байтақ далама көңілі ауып қызықпады десеңізші?! Сол қиын-қыстау кезінде бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығаруға үндеген Абылай сияқты хандарымыз батырларын, елін сүйген ерлерін, қарапайым халықын достық, бірлікте ұстаған. Жағадан алған жауды тарыдай шашып, қоқаңдап қыр көрсеткен Қохан хандығымен де, қалың қара Қытаймен де, ормандай орыспен де тіл табысқаны бабамыздың даналығының арқасында. Сол бабаларымыздың сары майдай сақтап қалдырған асыл мұрасы, өмір сүріп отырған аяулы Отанымыз – Қазақстан....
Шығармалар
Тәуелсіздік – теңдесі жоқ байлығым
«Тәуелсіз Қазақстан!», «Қазақстан Республикасы!». Осындай керемет ұғымдардан Отанымыздың тәуелсіз, еркін мемлекет екенін бірден аңғаруға болады. Бүгінде біз – қанатын кеңге жайған егеменді елміз. Көк туын желбіретіп, әнұранын әуелетіп отырған елміз. Тәуелсіздік туының желбірегеніне, міне, 25 жыл толады. Тәуелсіздігіміздің 25 жылдық мерейтойы мемлекетіміз бен халқымыз үшін ең басты әрі құнды мереке болмақ. Тәуелсіз еліміз ширек ғасырға жуық уақыт ішінде қаржы дағдарыстарының қиындықтарына қарсы тұра білді, тұрақты даму жолына түсіп, биік белестерді бағындырды, толағай жетістіктерге қол жеткізді, әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына енді. Мемлекет басшысының елді дамытудағы стратегиялық бағдарламалары мерзімінен бұрын жүзеге асып келеді. Биылғы жылды Мәңгілік Ел болуға бекінген мемлекетіміздің бүгіні мен келешегі туралы ой толғайтын есепті жылы десек, қателеспейміз.
Осы орайда, 2015 жылғы 30 қарашадағы халыққа арнаған Жолдауында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Тәуелсіз мемлекет атанғанымыздың 25 жылдығына аяқ басқалы тұрғанымызды айта келіп:
«Бұл - тәуелсіздікті нығайту жолындағы өлшеусіз еңбегіміздің ширек ғасырлық белесін қорытындылайтын мерейлі сәт. Тәуелсіздікті баянды ету оған қол жеткізуден де қиын. Мемлекетіміздің тұғырын мызғымастай нығайта түсу үшін бізге әлі талай өткелі күрделі, өкпегі көп бұралаң жолдардан өтуге тура келеді»- деп, алдағы кезеңде әлі де кездесетін сын-қатерлерден мүдірмей өтуге шақырған болатын. Сонымен қатар, біз үшін жаңа дәуірдің арайлы таңы 1991 жылы 16 желтоқсанда атқанын, сол күні әлем көгінде «Қазақстан Республикасы» атты жаңа жұлдыз жарқырай туғанын мақтанышпен айта келіп, халқымыз Тәуелсіздіктің мызғымас тұғырын бекітіп, Мәңгілік Ел болуға бет бұрғанын атап өткен еді. Қазір алып мемлекетімізді әлем жұртшылығы құрметтейді. Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев та Қазақстанның 25 жылда биік тұғырға көтерілуіне елеулі үлес қосты......
Осы орайда, 2015 жылғы 30 қарашадағы халыққа арнаған Жолдауында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Тәуелсіз мемлекет атанғанымыздың 25 жылдығына аяқ басқалы тұрғанымызды айта келіп:
«Бұл - тәуелсіздікті нығайту жолындағы өлшеусіз еңбегіміздің ширек ғасырлық белесін қорытындылайтын мерейлі сәт. Тәуелсіздікті баянды ету оған қол жеткізуден де қиын. Мемлекетіміздің тұғырын мызғымастай нығайта түсу үшін бізге әлі талай өткелі күрделі, өкпегі көп бұралаң жолдардан өтуге тура келеді»- деп, алдағы кезеңде әлі де кездесетін сын-қатерлерден мүдірмей өтуге шақырған болатын. Сонымен қатар, біз үшін жаңа дәуірдің арайлы таңы 1991 жылы 16 желтоқсанда атқанын, сол күні әлем көгінде «Қазақстан Республикасы» атты жаңа жұлдыз жарқырай туғанын мақтанышпен айта келіп, халқымыз Тәуелсіздіктің мызғымас тұғырын бекітіп, Мәңгілік Ел болуға бет бұрғанын атап өткен еді. Қазір алып мемлекетімізді әлем жұртшылығы құрметтейді. Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев та Қазақстанның 25 жылда биік тұғырға көтерілуіне елеулі үлес қосты......
Шығармалар
Тарих - тағылым -Тәуелсіздік
«Ата – бабаларымыз аңсаған азаттық пен тәуелсіздікті алдық.
Ендігі мәселе соны ертеңге жеткізу.
Келесі ұрпаққа, болашаққа Қазақстанның осы тәуелсіздігін аманаттау
Н.Ә. Назарбаев
Еліміз үлкен мереке қарсаңында. Ол - қазақ халқының ғасырлар бойы арман болған Тәуелсіздік мерекесі. Қазақ елінің бүкіл тарихында тәуелсіздік үшін күрес ешқашан ұмытылған емес. Менің түйгенім - ерте кезеңдерде қытай және қалмақ басқыншыларына қарсы күрестер, ата –бабаларымыздың ерлік істері ертегілеріміз бен аңыздарымызға, әдеби шығармаларымызға арқауы болып келген. Жуықта ғана шыққан «Жаужүрек мың бала» атты көркем фильмінде қазақ жастарының ел бостандығы үшін жан аямайтын күресінің бір бейнесі ғана көрсетіледі. Біздің Батыс Қазақстан өңірінде орын алған Сырым Датов, Исатай, Махамбет батырлар бастаған көтерілістер туралы өз оқулықтарымыздан, әдеби шығармалардан оқып білдім. Әсіресе, көтеріліс басшысы - Исатай мен оның жолдасы ақын Махамбет туралы біздің Жаңақала ауданының жеріндегі «Тастөбе шайқасы» жөнінде облыстық газетте көп жарияланып жүр. Жақында Ақжайық телеарнасынан осыған арналған қойылымды көрдім. Ата –бабаларымыздың тәуелсіздік жолындағы өнегелі істері көп.
Солардың бірі 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысындағы жалпы Кеңес халқының, соның ішінде қазақ жауынгерлерінің патриоттық ерліктері, тылдағы елдің балалардан бастап, еңкейген қарияларға дейінгі бейбіт еңбегінің нәтижелі белгісі. Біздің аталарымыз неміс-фашист басқыншыларынан елімізді қорғап қалды, көбісі қан майданда қаза тауып, елге оралмады. Сол соғыста Әлия Молдағұлова, Мәншүк Мәметова апаларымыз ерлік көрсетіп, Кеңес Одағының Батыры атағын алды. Олар өз өмірлерін ел тәуелсіздігі үшін құрбан етті.
Ертең тойлағалы отырған мерекеміздің орны ерекше. .....
Ендігі мәселе соны ертеңге жеткізу.
Келесі ұрпаққа, болашаққа Қазақстанның осы тәуелсіздігін аманаттау
Н.Ә. Назарбаев
Еліміз үлкен мереке қарсаңында. Ол - қазақ халқының ғасырлар бойы арман болған Тәуелсіздік мерекесі. Қазақ елінің бүкіл тарихында тәуелсіздік үшін күрес ешқашан ұмытылған емес. Менің түйгенім - ерте кезеңдерде қытай және қалмақ басқыншыларына қарсы күрестер, ата –бабаларымыздың ерлік істері ертегілеріміз бен аңыздарымызға, әдеби шығармаларымызға арқауы болып келген. Жуықта ғана шыққан «Жаужүрек мың бала» атты көркем фильмінде қазақ жастарының ел бостандығы үшін жан аямайтын күресінің бір бейнесі ғана көрсетіледі. Біздің Батыс Қазақстан өңірінде орын алған Сырым Датов, Исатай, Махамбет батырлар бастаған көтерілістер туралы өз оқулықтарымыздан, әдеби шығармалардан оқып білдім. Әсіресе, көтеріліс басшысы - Исатай мен оның жолдасы ақын Махамбет туралы біздің Жаңақала ауданының жеріндегі «Тастөбе шайқасы» жөнінде облыстық газетте көп жарияланып жүр. Жақында Ақжайық телеарнасынан осыған арналған қойылымды көрдім. Ата –бабаларымыздың тәуелсіздік жолындағы өнегелі істері көп.
Солардың бірі 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысындағы жалпы Кеңес халқының, соның ішінде қазақ жауынгерлерінің патриоттық ерліктері, тылдағы елдің балалардан бастап, еңкейген қарияларға дейінгі бейбіт еңбегінің нәтижелі белгісі. Біздің аталарымыз неміс-фашист басқыншыларынан елімізді қорғап қалды, көбісі қан майданда қаза тауып, елге оралмады. Сол соғыста Әлия Молдағұлова, Мәншүк Мәметова апаларымыз ерлік көрсетіп, Кеңес Одағының Батыры атағын алды. Олар өз өмірлерін ел тәуелсіздігі үшін құрбан етті.
Ертең тойлағалы отырған мерекеміздің орны ерекше. .....
Шығармалар
Тәуелсіздік-қазағымның сан ғасырлық арманы
Тәуелсіздік – халқымыздың бостандығы
мен дербес даму жолындағы санғасырлық
күрес нәтижесі.
Н.Ә.Назарбаев
Тәуелсіздік! Неткен керемет, шуақты ұғым! Осы бір сөз жаныңа жүрегіңнен де жақын, от жалынынан да ыстық, Алатаудан да асқақ, мұхиттан да терең сезіледі.
Мына бір көрініске көз жүгіртіп қараңызшы...Аспанмен таласқан ұшар басы сұлудың сәукелесіндей әдемі, аппақ қармен көмкерілген, қарақұсты көздеген мергеннің жебесіндей көкке тіке шаншылып, көкжиекке кеудесін тіреген асқар,алып шыңдар,тау төсін тауысша түрлендірген,сұлудың кірпігіндей кербез шыршалар, қыз-бозбала күлкісіндей сыңғырлай аққан бұлақтар,әсем әнімен жаныңды тербететұғын самал жел,сағымдай мұнартқан шөлдер.
Дүние жүзінде мыңнан астам халық өмір сүруде.Олардың өзіндік халық болып қалыптасу тарихы да бар. Атырау-Алтай арасын, Алатау-Арқа даласын, ана сүтін арда емген, ақпейіл қазақ баласы ықылым заманнан ата жұрттың киесі қонып, осы даланың иесі болып келеді. Қазақ қазақ болғалы нені бастан кешпеді, жалындаған намысына су бүрікті-өшпеді, қылбұрау сап шыңғыртты, сағыңды талай сындыртты. Біз тақымымызға бір тисе деп арман еткен тұлпардың қолымызға ер-тұрмансыз,ноқта-жүгенсіз түсіп,жанына ғана жалаң қолмен жармасқанымызды ұмытпақ емеспіз. Жұмыр жердің тыныстіршілігін, оның тағдырын, асылы мен жасығын тарих таразысына салып, зерделеген-ұлы көне өмір көші.Осы көштің қарға тамырлы қазақ халқының қатпар-қатпар тарих қойнауына көз жүгіртсең, шулы ғасырдың, жұмыр басты пенденің шақшадай басын шарадай етіп, шаршы топты шырғалаңға тартқан шағында, етегін жаспен жуған қасіреті де, шаттанып күлген қуанышы да жеткілікті сияқты. .....
мен дербес даму жолындағы санғасырлық
күрес нәтижесі.
Н.Ә.Назарбаев
Тәуелсіздік! Неткен керемет, шуақты ұғым! Осы бір сөз жаныңа жүрегіңнен де жақын, от жалынынан да ыстық, Алатаудан да асқақ, мұхиттан да терең сезіледі.
Мына бір көрініске көз жүгіртіп қараңызшы...Аспанмен таласқан ұшар басы сұлудың сәукелесіндей әдемі, аппақ қармен көмкерілген, қарақұсты көздеген мергеннің жебесіндей көкке тіке шаншылып, көкжиекке кеудесін тіреген асқар,алып шыңдар,тау төсін тауысша түрлендірген,сұлудың кірпігіндей кербез шыршалар, қыз-бозбала күлкісіндей сыңғырлай аққан бұлақтар,әсем әнімен жаныңды тербететұғын самал жел,сағымдай мұнартқан шөлдер.
Дүние жүзінде мыңнан астам халық өмір сүруде.Олардың өзіндік халық болып қалыптасу тарихы да бар. Атырау-Алтай арасын, Алатау-Арқа даласын, ана сүтін арда емген, ақпейіл қазақ баласы ықылым заманнан ата жұрттың киесі қонып, осы даланың иесі болып келеді. Қазақ қазақ болғалы нені бастан кешпеді, жалындаған намысына су бүрікті-өшпеді, қылбұрау сап шыңғыртты, сағыңды талай сындыртты. Біз тақымымызға бір тисе деп арман еткен тұлпардың қолымызға ер-тұрмансыз,ноқта-жүгенсіз түсіп,жанына ғана жалаң қолмен жармасқанымызды ұмытпақ емеспіз. Жұмыр жердің тыныстіршілігін, оның тағдырын, асылы мен жасығын тарих таразысына салып, зерделеген-ұлы көне өмір көші.Осы көштің қарға тамырлы қазақ халқының қатпар-қатпар тарих қойнауына көз жүгіртсең, шулы ғасырдың, жұмыр басты пенденің шақшадай басын шарадай етіп, шаршы топты шырғалаңға тартқан шағында, етегін жаспен жуған қасіреті де, шаттанып күлген қуанышы да жеткілікті сияқты. .....
Шығармалар
Қаламқан Жұбанған ұлын шешесінің жоқтауы (Қазақ ауыз әдебиеті)
Ескіден сөзді бастайын,
Асығыс айтып саспайын.
Төредей болған қарағым-ай!
Аузымнан қайтып тастайын.
Ертістің сойы салқын-ды.
Жан еді қалқам тартымды.
Жыламай қайтып тұрайын,
Жоғалттым жерге алтынды.
Биссимилла сөздің басы екен,
Пайғамбар құдай досы екен.....
Асығыс айтып саспайын.
Төредей болған қарағым-ай!
Аузымнан қайтып тастайын.
Ертістің сойы салқын-ды.
Жан еді қалқам тартымды.
Жыламай қайтып тұрайын,
Жоғалттым жерге алтынды.
Биссимилла сөздің басы екен,
Пайғамбар құдай досы екен.....
Өлеңдер
Еркінді шешесі Қамария Иманбайқызының жоқтауы (Қазақ ауыз әдебиеті)
Биссимилла еді сөз басы,
Әлемнен асып озбашы.
Қайғылы болған сұм басым
Іштегі шерді қозғашы.
Әуеден ұшқан сұңқарым,
Жылқыда жүйрік тұлпарым.
Еркінім сенен айрылып,
Түгемей кетер мұң-зарым.
Тізем бір отыр бүгіліп,
Қабырға-қолым сөгіліп.
Арманда кетіп жас есіл,
Көзімнің жасы төгіліп.
Қолымда тұрған асылым,
Артықша туған нәсілің.
Жалындап туған қас жүрек,
Су сепкендей жасуын.....
Әлемнен асып озбашы.
Қайғылы болған сұм басым
Іштегі шерді қозғашы.
Әуеден ұшқан сұңқарым,
Жылқыда жүйрік тұлпарым.
Еркінім сенен айрылып,
Түгемей кетер мұң-зарым.
Тізем бір отыр бүгіліп,
Қабырға-қолым сөгіліп.
Арманда кетіп жас есіл,
Көзімнің жасы төгіліп.
Қолымда тұрған асылым,
Артықша туған нәсілің.
Жалындап туған қас жүрек,
Су сепкендей жасуын.....
Өлеңдер
Баланы жоқтау (Қазақ ауыз әдебиеті)
Айрылдым қайран құлыным,
Қолқа жүрек жұлыным.
Кеше ғана жүр едің,
Секеңдеген тиыным.
Зар болды ғой құлыным,
Жылаумен өтер бұл күнім.
Жас кеттің ғой, қайтейін,
Бақшадағы бұлбұлым.
Арманда кеткен жас өлім,
Ерімес қара тас өлім.
Жаралы менен жалғызға....
Қолқа жүрек жұлыным.
Кеше ғана жүр едің,
Секеңдеген тиыным.
Зар болды ғой құлыным,
Жылаумен өтер бұл күнім.
Жас кеттің ғой, қайтейін,
Бақшадағы бұлбұлым.
Арманда кеткен жас өлім,
Ерімес қара тас өлім.
Жаралы менен жалғызға....
Өлеңдер
Ананың ұлын жоқтауы (Қазақ ауыз әдебиеті)
Мінгенде атым қан жирен,
Қан жирен жүрер әр күймен.
Алды-артымды ойласам,
Әуе айналып, күн күйген.
Белеңге шығып қараймын,
Желге шашымды тараймын.
Келмеген соң жалғызым
Не болам деп ойлаймын,
Кереге бойын бойлаймын.
Әуеден ұшқан кекілік,
Кекілік отыр бекініп.
Жылады деп сөкпеңдер,
Жалғызымнан айрылып,
Мен отырмын өкініп.
Қайыңнан алған күрегім,
Қайғылы болған жүрегім.
Алладан мен тілегем жоқ,
Осылай болды тілегім.
Білезік салдым білекке,
Жеткізе ме деп тілекке.....
Қан жирен жүрер әр күймен.
Алды-артымды ойласам,
Әуе айналып, күн күйген.
Белеңге шығып қараймын,
Желге шашымды тараймын.
Келмеген соң жалғызым
Не болам деп ойлаймын,
Кереге бойын бойлаймын.
Әуеден ұшқан кекілік,
Кекілік отыр бекініп.
Жылады деп сөкпеңдер,
Жалғызымнан айрылып,
Мен отырмын өкініп.
Қайыңнан алған күрегім,
Қайғылы болған жүрегім.
Алладан мен тілегем жоқ,
Осылай болды тілегім.
Білезік салдым білекке,
Жеткізе ме деп тілекке.....
Өлеңдер
Енесін келіннің жоқтауы (Қазақ ауыз әдебиеті)
Қағыңнан алған қорегім,
Қайғылы болды жүрегім.
Қайғылы жүрек жазылар,
Апашым қайдан табылар?!
Мүдіріп кетсем мін болар,
Шариғатқа мін болар.
Иманды болғыр, апашым,
Енді өзіңдей кім болар?!
Әуеден ұшқан лашын,
Қиынға салар ұясын.
Алладан тура келген соң,
Ажалға бар ма лажың?!
Апам бір келді сексенге,
Жылайын жұртым сөксең де,
Қайтадан бүрлеп өнер ме,
Бәйтерек әкеп ексемде.....
Қайғылы болды жүрегім.
Қайғылы жүрек жазылар,
Апашым қайдан табылар?!
Мүдіріп кетсем мін болар,
Шариғатқа мін болар.
Иманды болғыр, апашым,
Енді өзіңдей кім болар?!
Әуеден ұшқан лашын,
Қиынға салар ұясын.
Алладан тура келген соң,
Ажалға бар ма лажың?!
Апам бір келді сексенге,
Жылайын жұртым сөксең де,
Қайтадан бүрлеп өнер ме,
Бәйтерек әкеп ексемде.....
Өлеңдер
Қалиқан Оразғалиқызының шешесін жоқтауы (Қазақ ауыз әдебиеті)
Басыма түсті уайым.
Жылады деп сөкпе, жұрт,
Жылаумен шерден шығайын!
Анам бір еді айдыным,
Жамылды желек қайғының.
Дүниеден өткен соң,
Ендігі күнім қай күнім?!
Анашым менің асылым,
Асқар тауым, асуым.
Артыңда қалып егіліп,
Көңілім жер боп жасыдым.
Анам бір еді берекем,
Ұялы терек көлеңкем.
Алыстан аңсап мен келсем,
Кім қарағым дер екен?!
Аяулы менің анам-ау,....
Жылады деп сөкпе, жұрт,
Жылаумен шерден шығайын!
Анам бір еді айдыным,
Жамылды желек қайғының.
Дүниеден өткен соң,
Ендігі күнім қай күнім?!
Анашым менің асылым,
Асқар тауым, асуым.
Артыңда қалып егіліп,
Көңілім жер боп жасыдым.
Анам бір еді берекем,
Ұялы терек көлеңкем.
Алыстан аңсап мен келсем,
Кім қарағым дер екен?!
Аяулы менің анам-ау,....
Өлеңдер
Апасын жоқтау (Қазақ ауыз әдебиеті)
Алдым биік, артым жар
Айналарға жерім тар.
Сағынғанда, жан апа,
Бір көруге болдым зар.
Жирен де аттың қасқасы-ай,
Сыдырып өрген таспасы-ай.
Айрылдым сенен, жан апа,
Шығарда жанның басқасы-ай.
Аспанда ұшқан құмайды-ай,
Құмай да бойын сылайды-ай.
Артыңда қалған балалар,
Апалап кімге жылайды-ай?!
Есіктің алды шие еді-ай,
Шиеге жеңім тиеді-ай.
Апам еске түскенде,
Ішім от боп күйеді-ай. ....
Айналарға жерім тар.
Сағынғанда, жан апа,
Бір көруге болдым зар.
Жирен де аттың қасқасы-ай,
Сыдырып өрген таспасы-ай.
Айрылдым сенен, жан апа,
Шығарда жанның басқасы-ай.
Аспанда ұшқан құмайды-ай,
Құмай да бойын сылайды-ай.
Артыңда қалған балалар,
Апалап кімге жылайды-ай?!
Есіктің алды шие еді-ай,
Шиеге жеңім тиеді-ай.
Апам еске түскенде,
Ішім от боп күйеді-ай. ....
Өлеңдер
Ананы жоқтау (Қазақ ауыз әдебиеті)
Төр жапсарын ояйын,
Орнына сандық қояйын.
Дүниеден өткен анам-ай,
Орныңа кімді қояйын?!
Қалайы сандық қапсырдың,
Дәнекерлеп жапсырдың.
Артыңда қалған балаларды,
Анашым кімге тапсырдың?!
Шайыдан көрпе құрайын,
Дүниеден өткен анама,
Алладан иман сұрайын.
Базардан келген матадай,
........белге батады-ай.
Анашымның жоқтығы
Бір өзіме батады-ай.
Базардан келген көк арба,
Жаңбыр тисе, оңар ма?....
Орнына сандық қояйын.
Дүниеден өткен анам-ай,
Орныңа кімді қояйын?!
Қалайы сандық қапсырдың,
Дәнекерлеп жапсырдың.
Артыңда қалған балаларды,
Анашым кімге тапсырдың?!
Шайыдан көрпе құрайын,
Дүниеден өткен анама,
Алладан иман сұрайын.
Базардан келген матадай,
........белге батады-ай.
Анашымның жоқтығы
Бір өзіме батады-ай.
Базардан келген көк арба,
Жаңбыр тисе, оңар ма?....
Өлеңдер