Поиск по сайту

Тұңғыш қазақ педагогы — Ыбырай Алтынсарин екі түрлі ірі мəселені алдына басты мақсат етіп қойды: біріншісі — мектеп ашу, бала оқыту, жалпы халықты ағарту жұмысы; екіншісі — халықтың ой-санасын жаңалыққа қарай бейімдеу жолындағы тəрбиелік істері.

 Махамбет Өтемісұлы – 1803 жылы Ішкі Бөкей ордасы, қазіргі Батыс Қазақстан облысы Жәнібек ауд. Нарын құмының Жанқұс жерінде туған. – 20.10.1846, Қараой өңірі, қазіргі Атырау облысы Индер ауданы Жарсуат ауылдық округінің Қараой деген жерінде жерленген Жарсуат ауылынан 45 шақырым жерде жерленген - қазақтың көрнекті ақыны, сонымен бірге 1836-38 ж. Исатай Тайманов бастаған шаруалар кетерілісінің жалынды жыршысы ретінде де....

Былтыр Өзбекстанда той өткізуге байланысты заң қабылданды. Жаңа ереже бойынша тойдың алдында тапсырыс беруші (той иесі) мен тапсырыс алушы (тойхана) міндетті түрде келісімшартқа отыруы керек екен. Бұл - өзбектің «отыз күн ойын, қырық күн тойын» жасайтын ысырапшылдығын тыюдың бір жолы дейді білетіндер.

Жастық шақтағы ең терең әрі салиқалы ойлардың төресі –  «жарымды қалай таңдаймын?», «жар таңдағанда неге мән беру керек?» деген сауалдар төңірегінде. Әйтеуір, біріміз Төлегеннің Жібегіндей, Абайдың Әйкеріміндей аруды аңсап жүрміз, ал екінші тарап қиялына Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) пен оның сахабалары секілді иманды, парасатты жігіттердің образын сақтап қойған.

Суық мезгіл – сән әлеміндегі жарқын образдардан бас тартуға себеп емес. Мәселен, айтулы маусымда жарқыраған жасыл түсті total look немесе қалада тауға арналған шаңғы костьюмін киюдің еш әбестігі жоқ, деп хабарлайды "Сырласу" сайты. Себебі – биыл олар трендте! Айтулы маусымда сәннен қалмау үшін тағы қандай трендтерді білу қажет? Қызық болса, назар сал!

 I
Алайма, султан, алайма,
Астыма мінген арғымақ
Аяңдай түсіп қарай ма?
Арғымақ дейтін жығыл
Найза бойы жар келсе,
Жабыдайын жалтаңдап,
Түсер жерін қарай ма?!
Арғымақ атқа алтыннан таға қақтырса,
Кілегей қатқан көкше мұз
Ол көкше мұздан таяр ма?!
Атаның ұлы асылға,
Малынды бер де, басын қос,
Басыңа тарлық іс түссе, .... 

Құрметті оқырмандар! Осы мақалада балаларға және мектепке арналған тәуелсіздік туралы үздік және авторларымен өлеңдер жинағы жарияланды.

Туған күніңізбен! Өміріңіз қашан да көктемдей жарқын әрі шуақты, жаздай жылы әрі жайма шуақ болсын! Көңіліңіздің аспаны ешқашан түнермей, қақаған аяз жаныңызға батпасын! Кешегі батыл мақсаттарыңыз бүгінгі күн шындыққа айналсын!

Біздің өміріміз үлкен өзен іспетті. Сіздің қайығыңыздың қиындықтардан жеңіл өтіп, махаббат иірімінде басқаруын жоғалтпай, бақыт сарқырамасына жетуін тілеймін!

Құрметті сайт оқырмандары! Бүгінгі мақалада сіздерге арнап қазақ жігіттерінің суреттерін жинақтап жариялап отырмыз. Ішінде қазақ жігіттері ұлттық киімде, жылқымен, домбырамен, қылышпен, бүркітпен, тумен, садақпен, асықпен түскен суреттер жарияланды. Осы керемет суреттерді тамашалауды ұсынамыз!

Абылай хан Қарақалмақ Қатысыбанға қол жиып, шеру тар- тып барғанда, қалмақтың ханы Абылайға кісі салды дейді:

—Абылай мен екеуміздің таласымыз дін емес, дүние ғой. Дүние үшін жұртымызды қырылыстырмайық. Мен жекпе- жекке өзіме қараған қалмақтан бір сырттан тауып шығарайын, Абылай да өзіне қараған қазақтан (елінен) «осы сырттан-ау» деген біреуін таңдап шығарсын. Менің кісім Абылайдың шы- ғарған кісісін....

Темірдің шешесі Сақыпжамал осы баласына екіқабат кезінде түс көріпті. Түсінде ол бала емес, жылан туыпты. Сол жылан көз алдында үлкейіп айдаһар болыпты. Алдымен ол өзінің туған анасын жұтыпты, артынша сол кездегі Сыр- дария билеушісі Тоқалақты жұтыпты. Бұл түсін екіқабат келіншек үйіне кездейсоқ қонақ болған жолаушы кемпірге жорытыпты. Кемпір сатқындық жасап, бұл түсті Тоқалаққа айтып қойған. Қатал хан екіқабат келіншекті алдырып....

Ұлы мәртебелі Абдолла ханның дәуірінің бастапқы кезе- ңінде көрген түсі бар. Бірде ол түнде қадірлі басына тынығу жастығын жастанады. Оның ми алаңын ұйқының ауыр қолы жайлап...

Я, алла, құрметіне достың Махмұт,

Тілге яр бер, білінсін тұғры мақсұт.

Һаруан - Рашид халифа заманында

Бағдатта бір жігіт бар аты Масғұт.

Шаһардан бір күн Масғұт шықты тысқа,

Барды ма кезі келіп бір жұмысқа?

Бір ұры бас сап тонап....

Дәмі де жоқ, түсі жоқ
Пайдаланбас кісі жоқ.
Су

Қара таудай буралар,
Қара бұйра шудалар.
Бура жерге шөгеді,
Бұлау терін төгеді.
Бұлт пен жаңбыр

Қозғалмай бір орнында қарап тұрар,
Адамның қажетіне жарап тұрар.
Қаншалық жәбір көрсе, сабыр етіп,
Және де көбеймекке талап қылар.

 Жауабы

Аңдатпа

Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы 5–6 - сыныптар үшін «Қазақ тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасына сай құрастырылған. Әр сыныпқа ғылымдық және тәрбиелік мәні бар мәтіндер енгізіліп отыр. Оқу-әдістемелік құрал (оқыту қазақ тілді) қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімдеріне ұсынылып отыр.

 
Пікір жазғанғандар:
А.А.Токкужин  Новоселов орта мектебінің жоғары санатты қазақ тілі мен әдедиет пәні мұғалімі
Г.Б. Бекиш Аудандық білім бөлімінің әдіскері

«Туған өлке батыры »
«Ереуіл атқа ер салмай,
Егеулі найза қолға алмай,
Еңку-еңку жер шалмай
Ерлердің ісі бітер ме» - деп әрі батыр,әрі ақын Махамбет Өтемісұлының ерлікке шақыратын екпінді, жігерлі қанатты сөзі жас ұрпақты жігерлендіріп келеді.
Елдің абыройы халықтың рухында жатыр. Рухы әлсіз халықтың болашағы бұлыңғыр. Қай мемлекет болсын өз іргетасын ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрыпымен қабыстырған. Ата-бабаларымыз «Ақтабан-шұбырынды, алқакөл-сұламаны» бастан өткізіп, тәуелсіздіктің, ұлан-ғайыр даланың тарихын қан кешу арқылы тасқа басып кетті.Міне,бабалар аңсаған азат күнде өмір сүріп жатырмыз.
Отансүйгіштік қасиет әркезде де қастерлеуге....

Мен қазақстандықпын. Яғни, Қазақстан Республикасының азаматымын. Ұлтым – қазақ. Дүниеге Қазақ елі тәуелсіздік алғаннан кейін келдім. Сондықтан, елімнің қазіргі азаматтарының ішіндегі Совет үкіметін тек тарихтан ғана білетіндердің қатарынанмын. Әрине, атамнан, әжемнен, әкемнен және анамнан естіп білген тұстарым да бар. Ол кісілер үлкен тарихи құбылыстың куәләрі… Ал, біз, Қазақстанның бақытты ұрпағымыз! Біздің дәл осындай бақытты болуымызды бабаларымыз о бастан тілеп келді…
Қанның иісі тарамаған ауаны жұту, қанға....

Туған жер- қасиетті, қастерлі ұғым.
Қиын күндер өтті бастан әр қазақтың,
Ашаршылық бәрін көрді азаптың.
Егеменді ел атанып нұрлы елім,
Тәуелсіздік алған күн ең ғажап күн.

Маржан жырдан жүрегіме сыр тұнды ,
Мақтан тұтам қазақ....

Кешегі Абай, Мағжандар бастаған ұлы ақындардан бастап, қазіргі сөз ұстаған сүлейлерге дейін туған жер туралы тебіреніп жыр жазу- ұрпақтық парызға айналды. Себебі, туған жер, өскен өлке- әр ұрпақ үшін алтын бесік, құт орда. Сол үшін де қазақ халқы әлімсақтан бері туған өлкесін қорғау, оны жат қолына бермеу үшін «мың өліп, мың тірілді». Елінің үмітін ақтау жолында ұлт батырлары мен ел иелері «ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен» жер қорғады. Осының бәрі «туған жерге туыңды тік» дейтін халық ұғымы мен даналығына саятын ізеттілік пен ізгілік болмақ. Қай пенденің болмасын, туған жері- дара, ұлттық рухы осы жалқы ұғымның қазығына байланады.
Осы тұста менің алтын бесік, туған өлкем Аягөз....

Ата - бабаларымыздың ғасырлар бойы аңсаған ізгі арманы тәуелсіздік – киелі ұғым. Найзаның ұшымен, қылыштың жүзімен қасық қаны қалғанша ата – баба жерін қорғап, еркіндікті аңсаған бабаларымыздың асыл арманы да тәуелсіз ел болу еді. Елін, жерін жау аяғына таптатпай, сол туған жерінің қарыс қадамы үшін басын өлімге тіккен аталарымыздың бойындағы ерен күш, биік рухқа әр кез таңданамын. Аталарымыздың сол қасиеті елге мұра, ұрпаққа - ұран болып келе жатыр.
«Қаз тұрып қадам басқан тәуелсіздік сәбилік тұсауын....

Балаға есім беру аса жауапкершілікті іс екені сөзсіз. Психолог мамандардың айтуынша, жақсы есім баланың болмысына, тұлға болып қалыптасуына тікелей әсер етеді. Оған өзінің есімінің артықшылықтарын, өзімен аттас тұлғалардың өмірі, жеке қасиеттері туралы жиі айтып отырған жөн. Сонда ізгі қасиеттер баланың бойына да даритын болады. 

Күлме досыңа, келер басыңа.

Айырылмастай досыңа,

Қайырылмастай сөз айтпа.

Есіктен орын тапсаң, төрге озба.

Тойсаң тоба қыл.

Мен ауылым жайлы «Өз елін сүймеген адам еш нәрсені де сүйе алмайды» - деген Байронның сөздерімен өз ойымды бастағым келіп отыр. Әркімге туған жері, елі қымбат. Менің ойымша, адам баласы үшін туған өлкесінен асқан киелі нәрсе жоқ. Себебі, бұл мен түгілі аялаған анамыз, қолпаштаған әкеміз, туған - туыс, жора - жолдастың кіндігінен қан тамған туып өскен жеріміз. Қасиетті туған жерімде білім нәрін сусындаған мектебім, балалық шағым өтіп жатқан ауылым бар. Егер менен сен не үшін туған өлкеңді сүйесің десе, мен мүдірместен Мұқағали атамыз айтқандай, күн мен түнін, топырағы мен шаңын, қыбырлаған жәндігіне дейін сүйемін дер едім.

Менің туған жерім - Жаңатұрмыс ауылы. Тұғындарының....

Өр рухты  қазақтың тектілері,

Найзадай намыстары көк тіледі.

Арқаланып алдыңда мен сөйлейін,

Жырға қосып Бурабайдай текті жерді.

Жырларымды қондырып қанатына,

Алып ұшып көктемнің....

Азамат болып, ат жалын тартып мінер шаққа жеткеннен соң осы сұрақ әрбіріміздің көкейімізде жүруі  шарт. Жаһандық дәуірде жан-жағын жұлып жейтін алыптардың арасында тұрған егемен мелекетіміз үшін қызмет қылу – бұлжымайтын міндет. Ширек ғасырлық тәуелсіз тарихымыздың төңірегіне байыппен жіті назар салсаңыз, қарбалас қарекетті, тоқтаусыз тіршілікті, сәт сайынғы дамуды байқайсыз. Және жалғыз сала емес. Экономикалық өрлеу....

Ұшқан құстың қанаты талып, шығыстан шыққан күн батысына әрең жететін кең жазиралы даланы мекен еткен «қазақ» деген іргелі елміз. Ғасырлар бойы бағы мен соры кезектесе отырып, досқа ақ пейілін, қасқа найзасын, дауға қылышын сілтеген, тағдыры қаншама рет тағдыр таразысына түсіп, қыл үстінде тұрса да «құт дарып, қыдыр қонған» туған елді көздің қарашығындай сақтай білген елміз. Міне, осындай қиын сәтте қолы от көсеген, еңбекпен көсегесі көгерген....

Кең болсаң, кем болмайсың.

Қолы ашықтың, жолы ашық.

Игіліктің ерте, кеші жоқ.

Жүзігің алтын болғанша,