ҒТАХА 06.71.57

А. Алдаберген

Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды зерттеу университеті,

Қазақстан Республикасы, Қарағанды қ., aray.aldabergen.02@mail.ru

ТҮРКІСТАН – ОРТАЛЫҚ АЗИЯНЫҢ ІРІ ТУРИСТІК АЙМАҒЫ РЕТІНДЕ

Түркістан - Түркі әлемінің астанасы, Ұлы Жібек жолы бағытында орналасқан сауда және туризм орталығы. Мұнда ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұрасы болып табылатын сопылық уағызшы Қожа Ахмет Яссауи кесенесі орналасқан. Бұл еліміздің діни, тарихи, қасиетті және мәдени туризмінің негізгі орны, көптеген мұсылмандар үшін қажылық орны және "екінші Мекке"болып табылады.

Ел басшылығы қазір қаланы дамытуға ерекше көңіл бөлуде, әкімшілік-іскерлік аудан, қонақ үйлер, тұрғын үй және т.б. құрылысқа 1 млрд. доллардан астам мемлекеттік және жеке инвестициялар салынды. Өткен жылы Түркістан халықаралық әуежайы ашылды, Риксос, Hampton by Hilton және т. б. брендтік қонақ үйлер бар. Түркістанның жылына 3,5 млн. туристке (қазір 1,2 млн.) орасан зор туристік әлеуеті инвесторлардың ірі жобаларды іске асыруға мүдделілігіне сенуге мүмкіндік береді. Оның бай тарихы, рухани маңызы және архитектуралық ескерткіштері аймақтық туристік әлеуетін арттыруда маңызды рөл атқарады. Түркістанда орналасқан Қожа Ахмет Ясауи кесенесі ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мәдени мұра тізіміне енгізілген, бұл кесенені халықаралық туристер үшін ерекше мәнді етеді. Сонымен қатар Ұлы Жібек жолының бойында орналасуы оны сауда және мәдениет орталығы ретінде де танытады. Соңғы жылдары Түркістан облысында заманауи туристік инфрақұрылымдар, туристік объектілер мен қызметтер дамытылып, аймақтың экономикасына үлкен үлес қосуда. Туризм саласының дамуы Түркістанды тек тарихи астана ретінде емес, сонымен бірге заманауи туристік бағыт ретінде де танытады, бұл қалаға келген әрбір туристке ерекше тәжірибе сыйлайды. Осылайша Түркістанды  Орталық Азиядағы жетекші туристік аймаққа айналдыруда.

Түркістан аймағы бай тарихи мұраға ие және ашық аспан астындағы ерекше музей болып табылады. Облыс аумағында 1770 тарихи және мәдени ескерткіштер орналасқан, олардың ішінде халықаралық маңызы бар Қожа Ахмет Ясауи кесенесі де бар.Статистикаға сәйкес, 2023 жылдың III тоқсанында (IV тоқсан әлі жарияланбаған) облыс аумағындағы орналастыру орындарында қызмет көрсетілген келушілер саны 192 835 адамды құрады. Олардың ішінде ішкі туризм бойынша 187 479 келушіге, кіріс туризм бойынша 5356 адамға қызмет көрсетілді. 2023 жылдың қорытындысы бойынша «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейіне бір күндік келушілер саны 676 378 адамды, ал «Отырар» мемлекеттік археологиялық қорық-музейіне бір күндік келушілер саны 278 884 адамды құрады [1].

Соңғы жылдары экологиялық туризм әлем бойынша трендке айналуда. Аймақта да ол дамып келеді. Оған дәлел, өткен жылмен салыстырғанда табиғи территорияларға келушілер саны 2 есе артты (2022 жылы — 74,9 мың, 2023 жылы — 126,6 мың). Қазіргі уақытта облыста табиғи территорияларда және оған жақын аймақтарда 99 демалыс орны, 62 қонақ үй, 12 санаторий, 6 юрта және 1 аңшылық үйі орналасқан. Негізінен олар Толеби және Түлкібас аудандарында орналасқан. Арнайы қорғауға алынған табиғи территорияларда туристік тропалар мен маршруттар үшін 30 туристік жолақтар мен маршруттар құрылған. Шет мемлекеттермен автобус, әуе маршруттары ашылады. Жақында түркі мемлекеттері ұйымына мүше елдердің туристік сала басшыларының отырысы өтті. 2023  жылдың қазан айының қорытындысы бойынша облысқа қажылық туризм бағыты бойынша 868 203 адам келді. 2022 жылы бұл 726 545 болды. Экологиялық туризм бағыты бойынша аймаққа 123 176 адам келді. Яғни, екі есе көп. Біздің еліміз үшін ғана емес, бүкіл түркі әлемі үшін Түркістан өңірі мен Түркістан қаласы ерекше орын алады.

Келушілерді орналастыру орындарының саны да артты. Облыста 220 орналастыру орны — қонақ үйлер, хостелдер, демалыс аймақтары, балалар лагерлері бар. Сонымен қатар, 72 санаторлық-курорттық ұйым жұмыс істейді. Бұған қоса, ЮНЕСКО-ның биосфералық объектілер тізіміне енген «Ақсу-Жабағылы» және «Қаратау» қорықтары, «Сайрам-Өгем» ұлттық табиғи паркі және «Сырдария-Түркістан» аймақтық табиғи паркі орналасқан. Инвестициялар туризмді дамытуда маңызды рөл атқарады. Ресми статистикалық деректерге сәйкес, өткен жылдың 11 айында туризм саласындағы негізгі капиталға инвестициялар көлемі 46,7 миллиард теңгені құрады. Қазіргі уақытта облыс аумағында іске асырылатын туристік инвестициялық жобалардың пулі әзірленген. Осы жобаларға сәйкес, 2023-2024 жылдары облыс аумағында жалпы құны 37,9 миллиард теңге болатын 42 туристік инвестициялық жобаның құрылысы басталды.

Түркістан облысы — республиканың дамыған сауықтыру туризмі бар өңірлерінің бірі. Бүгінгі таңда облыс аумағында 72 емдік-сауықтыру ұйымы жұмыс істейді. Емдік-сауықтыру ұйымдарының нөмірлік қоры 7940 төсек-орынды құрайды. Туристік потенциалдың басым бөлігі Сарыағаш ауданының Коктерек ауылында орналасқан. Мұнда 51 емдік-сауықтыру орталығы, яғни жалпы санының 70,8%-ы бар. Әр жылы елді мекенде емдік-сауықтыру ұйымдарының саны артып келеді. 2019-2022 жылдар аралығында 16 емдік-сауықтыру ұйымы пайдалануға берілді.[3] Сонымен бірге қайықпен серуендеу, аттракциондар, ат спорты шоуы және «Алтын жұмыртқа» кинотеатрындағы 8D фильмдер.сонымен қатар, кешенде су үстінде театрда қойылымдар мен «Алтын Самұрық» ұшатын театры, сонымен қатар тарих пен мәдениет орталығы бар. Бұл кешенге әлемнің түкпір-түкпірінен келген туристер үшін ерекше орынға айналды.Түркістан қаласында арнайы мәдени-рухани аумақ құрылды. Оның аумағында "Ұлы Дала Елі" орталығы, Шығыс моншасы, амфитеатр, музыкалық субұрқақ, қабылдау орталығы сияқты мәдени нысандар салынды. Сондай-ақ, Түркістанда Тәуелсіздік жылдарында алғаш рет әуежай салынды. Халықаралық туризм және қонақжайлылық университеті, "Керуен-сарай" туристік кешені ашылды. Келушілер санын арттыру мақсатында биыл "Түркістан-Ташкент-Нұрафшан" халықаралық автобус рейсі ашылды. 2024 жылдың қаңтарынан бастап "Түркістан-Әбу Даби" халықаралық тұрақты әуе рейсі іске қосылады. Облыста туризм саласында жұмыс істейтін адамдардың саны 17 мыңға жетті.

2024 жылы Түркістан — түркі әлемінің туристік астанасы. Осыған орай, басқарманың тарапынан көптеген оқиғалық шараларды өткізу жоспарлануда. Ішкі туризмді дамыту мақсатында еліміздің барлық өңірлеріне арнайы ақпараттық тур басталды. Алдымен Маңғыстау, Атырау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстарында облыстың туристік потенциалын таныстыру бойынша ақпараттық тур өткізілді, сондай-ақ Өзбекстан мен Түркияда да таныстырылымдар өтті. Туристік қауымдастықтың өкілдеріне, туристік операторлар мен агенттіктерге, кәсіподақтар мен ірі мұнай компанияларының қызметкерлеріне Түркістан облысының туристік потенциалы таныстырылды. Шараның нәтижесінде жергілікті туристік ассоциациялармен, Кәсіпкерлер палатасымен және туроператорлармен меморандумдар жасалды.

Түркістанға халықаралық авиарейстердің санын арттыру мақсатында венгриялық «Wizz Air» әуе компаниясы «Түркістан – Абу-Даби (БАӘ)» бағытында рейстерді іске қосу бойынша жұмыс жүргізді. Рейстер заманауи А-321 ұшақтарымен аптасына 2 рет орындалады. Алғашқы рейс 2024 жылдың 16 қаңтарында жүзеге асырылды.

Қазіргі уақытта халықаралық «Әзірет Сұлтан» әуежайы 3 халықаралық (Стамбул, Эль-Кувейт, Абу-Даби) және 7 ішкі авиарейстерді (Астана, Алматы, Ақтау, Ақтөбе, Орал, Қарағанды, Қостанай) қызмет көрсетеді. «Qazaq Air» әуе компаниясымен «Түркістан – Самарқанд» бағытында әуе жолын ашу бойынша келіссөздер жүргізілуде.

Аймақ басшысының тапсырмасы бойынша облыстық мәдениет және туризм басқармасы «2024-2028 жылдарға арналған Түркістан облысының туризм саласын дамыту бағдарламасын» әзірледі. Аналитикалық жұмыста шетелдік және отандық туризм тәжірибелері ескеріліп, мақсатты индикаторлар белгіленді және 2024-2028 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары әзірленді. Бағдарламаның негізгі мақсаты — туристер санын арттыру, облыстың туристік потенциалын көтеру және туризм саласына инвестициялар тарту үшін қолайлы орта қалыптастыру. Іс-шаралар жоспары аясында 2028 жылға дейін облысқа келетін туристер санын 1 млн адамға, ал бір күндік келушілер санын 2,5 млн адамға жеткізу жоспарланып отыр.

Туристік Басқарма басшысы Әзімхан Қойлыбаевтың айтуынша, шаралар 4 бағыт бойынша жүргізілетін болады. Атап айтқанда, облыстың туристік потенциалын арттыру, туристік салаға инвестициялар тарту, экологиялық туризмді дамыту және емдік-сауықтыру туризмін дамыту бойынша жұмыстар жандандырылады. Бұл өңірде жаңа жұмыс орындарын құрып, облыстың өз кірістерін арттыруға мүмкіндік береді.Туризм саласы көптеген елдердің негізгі табыс көздерінің бірі болып табылады. Туристік әлеуетті жан-жақты дамытудың арқасында келушілер саны да артып келеді. Соңғы жылдары Қазақстанға көбірек адамдар барғысы келеді. Оның ішінде Түркістан қаласы да бар.

Басқарма өңірлік туризмді дамыту бойынша жұмысты жалғастыруда, үш бағытты дамыту ұсынылды. Біріншісі - Түркістан қаласында, Отырар, Сауран және Бәйдібек аудандарында орналасқан тарихи нысандарды қамтитын тарихи-танымдық туризм. Екіншісі-Түркістан маңындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен Жетікөл көлдері жүйесін қамтитын экоактивті туристік кластер. Үшіншісі-Сарыағаш, Арыс, Манкент қалаларындағы курорттық аумақтарды қамтитын емдік туризм. Бұдан басқа, облыс орталығына келушілер ағынын ұлғайту және олардың болу ұзақтығын ұлғайту мақсатында қаланың айналасында 60 км радиуста орналасқан туристік объектілерді дамыту және ақпаратты қала аумағында орналастыру қажет.

Туристердің ерекшеліктерін (жасы, сапардың мақсаты, күту, қанағаттанбау себептері және т.б.) мұқият талдап, осыған сәйкес қызмет көрсету жұмыстарын ұйымдастыру қажет.

Түркістанда туризмді дамыту мүмкіндіктері:

• 
  
• туристерді кем дегенде 2 түнге, 3 күнге дейін қалдыру үшін туристік пакеттер жасау керек.
  

Мысалы:

1-күн: Яссауи кесенесіне, Арыстан баб кесенесіне және жақын маңдағы қасиетті орындарға қажылықты ұйымдастыру.

2-күн: таңертең бірінші маршрут бойынша қажылықты ұйымдастырыңыз және түстен кейін екінші ғибадатханаларға барыңыз.

3-күн: сапарды таңертең аяқтау.

Тек Яссауи кесенесін жарнамалау арқылы туристерді тарту мүмкіндігі шектеулі болады. 50 км радиуста орналасқан басқа да қасиетті орындарды қамтитын туристік пакеттерді әзірлеген жөн. ол үшін Түркістан маңындағы маңызды киелі орындарды көрсететін арнайы карта жасау қажет.

С целью детального изучения развития туризма в Шардаринском районе представляется обоснованным провести SWOT-анализ (таблица 2).

Кесте 1

Түркістанның туристік мүмкіншіліктері бойынша құрамдық SWOT – сараптама

Бүгінгі таңда елімізде туристік индустрияны дамыту үшін, оның ішінде ішкі және шетелдік инвестицияларды тарту үшін барлық қажетті жағдайлар жасалған. Сондықтан аймақтағы инвестициялық тартымдылықты басқару мәселесі тұрақты экономикалық дамудың маңызды аспектісі болып табылады.

Түркістан қаласында туризмді дамыту мақсатында мынадай шараларды жүзеге асыру қажет:

Түркістан қаласының туристік әлеуетін Қазақстанмен және шет елдермен таныстыру болып табылады.

Түркістан мен оның маңайындағы туристік ресурстарды (тарихи, мәдени және рухани ескерткіштерді) жоғары деңгейде зерделеу қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. 
   
2. Асан Д. С. Туризм экономикасының жолдарын жетілдіру жолдары //Bulletin of the International University of Tourism And Hospitality. – 2023. – № I (1). – С. 17-30.
   
3. Абишева А.О. Туризм индустриясы: оқу құралы / – Түркістан: "Тұран" баспасы, 2022. – 197б.
   
4. Смыкова М. Р., Плюхин Р. В., Устенова О. Ж. Привлекательность туристских дестинаций Казахстана для иностранных туристов //География и водные ресурсы. –2022. – № 2. – С. 16-23.