Әңгімелер ✍️

Келесі күні мектепте жаңалықтың нағыз көкесі болды. Моника біздің оқиғамыз туралы айтып, жұрттың бәрі оны қызу талқылаумен болды. Сол күні басқа әңгіме болған жоқ. Мені де құттықтады. Кейбір балалар:

– Сен қандай бақыттысың, осындай шытырман оқиғаны бастан өткерген! Егер мен де осыған ұқсас нәрсе бастан кешір-сем, қандай жақсы болар еді, – десті.

Менің қаншалық жолым болғанын білмеймін. Қалай болғанда да, егер мен арман құтыларымен жұмыс жасамасам, ешқандай шытырманға ұрынбас едім деп ойладым. Мен жұмыс іздеп, Ханенкамппен таныспас едім, Трумпф ханым мен туралы оған айтпас еді, ал Трумпф ханым маған Бианкаға қамқорлық жасауды тапсырмас еді. Біздің тарих пәнінің данышпан мұғалімі дұрыс айтқаны сияқты:

– Сәттілік деген – оған анықтап қарасаң, бар-жоғы үлкен жұмыс пен мұқият дайындықтың нәтижесі ғана болып табылады.

Қалай болғанда да, Моника екеуіміз бірнеше күн мектептің қаҺарманы болдық. Тіпті жергілікті газеттің фотографы да бізге келді, ал келесі күні суретімізді басып шығарыпты және біздің қаншалықты батыл екенімізді егжей-тегжейлі сипаттап жазып-ты: фотосуреттерде Марсель бізбен бірге болмағаны өкінішті. Анам мен әкем газетті оқып отырып, бізді мақтан тұтты. Және жұрттың бәріне ол оқиға туралы айтып берді.

Бір күні таңертең сәттілік журналына жазып қоймақшы болып отырып, мен бұл оқиғаны қайта есіме түсірдім. Әрине, бұл керемет оқиға болды. Мен оны мақтан тұтам. Тіпті менің бүкіл өмірім осы бір жалғыз шытырман оқиғадан тұратындай сезімге ие болдым. Бұл өте қызық көрінді.

Мен ақшаға қызығушылық танытқаннан бері көп нәрсе өзгергенін байқадым. Менің өмірім қызықты бола баста-ды. Мен көптеген жаңа адамдармен таныстым. Мен тіпті ересектермен қызықты әңгімелер өткіздім. Мен көп нәрсені үйрендім – бұл мектептегідей емес еді. Мұның бәрі маған өте қызықты болды, өйткені бұлар өмірде пайдалы болатынын білдім. Тарих сабағында Ұлы Карлдың құрғақ мәліметтерін үйренуден гөрі Америкаға сапар шегу үшін ақша табуды үйре-ну әлдеқайда қызықты. Кейбір сабақтарда мен бұрынғыдан гөрі ыждаһатты болдым. Ағылшын тілі сабақтары өте қызықты бола бастады, өйткені мен мұны жақын арада қажет ететінімді білдім. Бұрын маған мәнсіз көрінетін нәрселер туралы ойлана бастадым. Ең бастысы, маған бәрі қатты ұнады. Менің ойым-ша, бұл ақша туралы ғана емес, сонымен қатар әр күн қызықты болды; мен айналамда қаншалықты көп мүмкіндіктер барын түсіндім. Және бұл туралы ойлана бастадым. Табыс журна-лының арқасында көп нәрсе түсінікті болды. Мен өзімнің жетістіктерімді ғана емес, көбінесе оларға не себеп болғанын да жазып қойдым. Мен, мысалы, өзімнің батыл екенімді білдім. Қорыққаным маңызды емес. Өйткені, Ханенкамп мырза маған бір кездері батыл адамдар да қорқыныш сезінетінін түсіндірген. Қорқатын адам батыл, бірақ қорқынышына қарамастан, алға

ұмтылады.

Мен көп жұмыс істеуге дайынмын, бірақ жұмыс маған ұнауы керек. Ата-анам мені әрқашан жалқау деп есесптейді. Бірақ бұл толық шындық емес, өйткені мен қазір ынталана бастадым. Мен күн сайын үш итпен жұмыс істеймін, оларды тамақтан-дырам, тараймын, серуендетіп, жаттықтырам. Бұл оңай болған жоқ, бірақ маған ұнады.

Алғаш рет мен өзімді ар-ұжданыма алдында жауапты сезін-дім. Мүмкін, басты айырмашылық та осы болар. Бұрын мен: «Егер сабақты жөндеп оқысам, онда мен өте жақсы студент болар едім» дейтінмін және бұл тек сылтау екенін өзім білетін-мін. Енді мен шынымен тырысам, енді сылтау болмайды. Мен шынымен не істей алатыным белгілі болды.

Сонымен қатар, мен іс жүзінде бұрын жасай алмай-тын нәрселерді жасай бастадым. Мысалы, мен ақша таптым.

Мен мұны істей бастағаннан кейін ғана мен оған қабілетті екенімді білдім.

Келесі бірнеше күн тыныш өтті. Мен иттермен көп айна-лыстым, бірнеше рет Марсельмен, Ханенкамптармен және Голдстерн мырзамен қызықты әңгімелер өткіздім. Мен көптеген сұрақтар қойып, көптеген жаңа нәрселерді білдім.

Голдштерн мырзадан мен бір жарым мың еуродан астам чек алдым. Маниге қамқорлық жасағаным үшін ақша алу маған әлі де біртүрлі болып көрінді. Өйткені, мен мұны үлкен қуанышпен жасағам. Бірақ Голдштерн мырза былай түсіндірді:

– Егер сен итіңнен айырылып қалып, оған біреудің қамқор болғанын көрсең, қуанар едің ғой. Сен Маниге дәл солай қамқорлық жасадың, сыйақы дәметпестен, сондықтан да бұл сенің жұмысыңды соншалық құнды етеді.

Мен келісуге мәжбүр болдым: еш жерде де Мани менің қолымда жүргендегідей жақсы өмір сүрмес еді.

Бір сөзбен айтқанда, мен чекті банкке апардым. Және ол ақшаны қалай болса солай бөлді. Жартысы, жеті жүз елу еуро, Мен өзімнің «тауығымды» өсіру үшін оны өз шотыма салдым. Дәл сондай қолма-қол ақша алғам, арман құтыларына үш жүз еуро салдым, ал шығындарыма жүз елу еуро қалдырдым. Бұл керемет болды: Америкалық құтыма үш жүз еуро, компьютер-ге арналған құтыма, тағы басқаларына. Мен әуелі бұны анама көрсетпекші болғам. Бірақ оданша тосын сый жасайын деп шештім.

Ханенкамптардан ақша алғаннан кейін мен оларды да сол схема бойынша бөлдім.

Мен олардан күніне екі еуро және Наполеонға үйрететін әрбір трюк үшін он еуро алдым. Кейде Мониканы жалдауға шығынданып, оған табысымның жартысын төледім.

Басында бұл маған онша әділ көрінбеді. Өйткені, маған ештеңе істеудің қажеті жоқ еді. Барлық жұмысты Моника жаса-ды, бірақ мен онымен бірдей алдым. Бірақ Марсель былай ақыл айтты:

– Жұмыстың өзі ол үшін төленгеннің жартысынан аспай-ды. Қалғаны – оны жүзеге асыру үшін қажет идея мен батыл-дықтың бағасы.

Мен мұны Моникаға түсіндірдім және оған Наполеон сияқты ит тауып, онымен жұмыс істеуді ұсындым. Бірақ ол бұл туралы ешкіммен сөйлесуге батылы бармайтынын айтты. Ол айына жетпіс бес еуро «қалта» ақшасын алады. Соған риза.

Мен өз балаларыма көп «қалта» ақшасын бермейтін болам деп шештім. Бірақ мен оларға сәттілік журналын жүргізіп, өз бетінше ақша табуды үйретемін. Неғұрлым ертерек болса, соғұрлым жақсы.

Тек мен бір нәрсеге қиналам. Манимен сирек әңгімелесетін болдым. Менің жұмысым көбейіп кетті, мен Марсельмен, ерлі-зайыпты Ханенкамптармен жиі сөйлестім; және Голдштерн мырзамен кездесулер көп уақытымды алды. Осының кесірі-нен Мани екеуіміз баспанамызға әрең бардық. Әрине, екеуіміз серуендеп, ойнадық. Бірақ аз сөйлестік. Мани қоятын көпте-ген сұрақтарға Голдштерн мырза және басқа да жаңа таныстар жауап берді.

Маниді бұл ренжітпейтін сияқты. Керісінше, ол бәрі дұрыс деп есептеп, тыныштықты құп көрді. Ол өзіне өзге қара-пайым иттер секілді қарауды ұнататын және Наполеон мен Бианкамен уақыт өткізгенді қалайтын. Олармен көңілді сезі-неді. Олар бірге ойнаған кезде, Мани басқа «қарапайым» ит сияқты көрінеді. Мен солай болуы керек деп есептеймін.

Анам, әкем үшеіміз үстел басында отырғанбыз. Олар бірде-бір сөз айтпастан, табақтарына мұңая қарап қояды. Егер олар ұрысып қалса, олар әрқашан өститін. Мен олармен қарыздары туралы тағы бір рет сөйлесуге шешім қабылдап, Мани айтқан кеңестер тізімін мұқият жаттап алғам. Бірақ қазір оның реті жоқ сияқты.

Әкем үнсіздікті бұзды:

– Кира, мен сенің шотыңның көшірмесін көрдім. Онда қазірдің өзінде көп ақша жатыр, – деді ол маған сынай қарап. «Көп ақша», – деп қосып қойды мән бере.

– Мен оларды Голдштерн мырзадан Маниге жақсы күтім жасағаным үшін алдым, – деп жауап бердім.

– Көрдіңіз бе, бәріне қалыпты түсініктеме бар, – анам иығынан жүк түскендей жеңілдеп қалған сияқты.

– Ал жеті жүз елу Еуро қолма– қол ақша алдың ғой, – деп жалғастырды әкем. – Сен оларды не істегеніңді айта аласың ба? Мен ыңғайсызданып қалдым. Менің ар-ұжданым таза болмағандықтан емес, маған сенбейтін сияқты сезіндім. Және

жөнсіз күмән.

Мен өзімді сабырлы ұстауға тырысып, ақшаны қалай тапқа-нымды түсіндірдім. Мен барлық табысымды қалай бөлетінімді айттым. Жартысы менің «тауығым» үшін, қырық пайызы – арманды орындау үшін, ал он пайызы өзімнің майда шығын-дарым үшін. Әрине, маған тағы да тауық пен алтын жұмыртқа туралы әңгіме айтуға тура келді, әйтпесе ата-анам ештеңе түсін-бейтін еді.

Әкем маған таң қалды. Бірақ қазір түсініктеме алғаннан кейін ол тынышталды. Ал анамның жайдары жымиысы мақта-ныш сезімін білдірді: «мен қызымды түсінемін». Әкем күрсінді: – Менің де табысымды осылай бөлуге мүмкіндігім болға-

нын қалар едім.

– Ал сен неге олай істемейсің? – деп сұрадым.

– Өйткені біз барлық ақшамызды жұмсауға мәжбүрміз, – деп түсіндірді ол. – Үйге, тамаққа, электр қуатына, тағы басқала-рына төлеу үшін ақша қайдан келеді деп ойлайсың?

– Бірақ сіз бұл мақсаттарға жұмсамайтын ақшаны мен сияқты бөле аласыз. – Мен бұл мүмкін екеніне сенімді едім.

– Бізде ештеңе қалмайды. Мен бір цент қалдыра алмаймын, – деп күңкілдеді әкем. – Біздің табысымыздың жартысынан көбі несиені төлеуге кетеді.

– Бірақ несиелердің жарнасы мүмкіндігінше аз болуы керек, – дедім мен.

– Иә, несие шарттарынан не түсінесің!? – деді әкем шыда-май.

– Қалай болғанда да, менің қызым қалай ақша табуға бола-тынын біледі, – деп анам маған көмектесуге асықты.

– Әшейін, реті келіп қалған ғой, – деді папам.

– Ал біздің тарих пәнінің мұғалімі үнемі айтады, – деп қостым мен, – шындап келгенде, сәттілік мұқият дайындық пен қажырлы еңбектің нәтижесінен басқа ештеңе емес.

Әкем маған ойлана қарады. Мен оған қандай да бір ой салған сияқтымын. Айтпақшы, менің әкем өте жақсы адам екенін атап өткен жөн. Бір өкініштісі, ол бәріне өз жағдайы кінәлі деп ойлайтын жаман әдеті бар. Сондықтан ол өзін құрбан сезінеді және басқалардың жолы болды деп санайды. Бірақ қазір оның ұстанымы сәл шайқалды.

– Мен тауар жеткізіп беріп жүретін бір кәсіпкер де сәттілік туралы бірдеңе айтқан. Осы сияқты... Иә, ол: «Ақымақтарда ғана сәттілік бір рет болады, ал ақылды адамдыкі үнемі сәтті» – деген. Сонда мен сәттіліктің ақылға қандай қатысы бар екенін түсінбеп едім. Енді мен мұның мағынасын түсініп отырмын. Егер сәттілік дайындық пен жұмыстың нәтижесі болса, мен соғұрлым көп дайындалып, жұмыс істейін.

Анам оның ойын ұға қойған жоқ:

– Ал сен көп ақша табуға қандай дайындық жасап жатыр-сың? – деп сұрады ол менен.

Мен күн сайын таңертең сәттілік журналына күнделікті міндетімді жазып қоятынымды айттым. Голдштерн мырзаның шоферы мен басқа қызметкерлері де солай істейтінін айттым.

– Бұл оларға не береді? – әкем түсінбеді.

– Біздің қанша ақша табатынымыз өзімізге деген сенімділі-гімізге байланысты. Ал өзіне деген сенімділік біз не нәрсеге назар аударатынымызға байланысты: біз не істей аламыз неме-се не істей алмаймыз. Менің сәттілік журналым болмаса, мен қайда және қалай ақша табуға болатындығы туралы ойлана бастамас едім.

Әкем ақырын басын изеді. Мен оның өзінің сәттілік журна-лын жасырын түрде жүргізе бастағанын көрсем, таң қалмас едім. Бірақ, әрине, ол мұны бірден мойындауға батылы бармас еді.

Мен оның қазір менің идеямды түсінуге дайын екенін сездім де:

– Әке, неге Голдштерн мырзамен қаржыңыз туралы сөйлес-песке?– дедім.

– Мен оны қызықтырмаспын деп ойлаймын, – деп күмән-данды ол.

– Мен онымен бұл туралы бұрын сөйлескен едім, – дедім мен асыға сөйлеп, – ол қуана қарсы алатынын айтты. – Әкемнің көңілін жайландыру үшін былай деп қосып қойдым: – Бұл итін бағып бергеніміз үшін Голдштерн мырзаның ризашылық білдірер мүмкіндігі.

– Бірақ олар ақша туралы айтпайды, – деді анам. Менде де шегіне салар ой болған жоқ:

– Сіз осы үстел басында ақша жөнінде қаншама сөз қозғаға-ныңызды ойлап көрдіңіз бе? Әдетте олар тығырықтан шығудың жолы ғана болатын. Бір рет осы мәселенің нақты, ұзақ мерзімдік шешімін табу туралы сөйлескен дұрыс шығар.

Анам мен әкем бір-біріне мән бере қарады. Егер мен осыны бұрынырақ айтсам, төбелерінен жай түскендей болар еді. Бірақ қазір ата-анам менің сөзімді байыппен қабылдай бастаған. Сөзімді ден қоя тыңдап, таразылайтын болды. Ақша табу және оны дұрыс жұмсау саған сенім білдіріп, сөзіңді байыппен тыңдауға қандай маңызды әсері боларын түсіндім.

Анам бірінші болып Голдштерн мырзамен сөйлесуге келісті. Менің ойымша, ол онымен әлі таныс емес еді, әшейін жай ғана қызығушылық танытты. Сондықтан мен оған қоңырау шалып, ата-анаммен кездестіруге уәде байладым.

Ішімнен алақайлай қуандым. Енді Голдштерн мырзаның оларға көмектесетініне сенімді едім. Яғни, ол оларға өздеріне өздері қалай көмектесе алатынын көрсетеді.