Ауа – райы. Қазақ тілі, 7 сынып, сабақ жоспары. 7 сабақ

Пән: қазақ тілі 

Сынып: 7 

А мәтін 

  Қазақ ұлты торғайлар арқылы ауа райының өзгерісін алдын-ала болжап біліп келген халық.Торғайлар топтаса ұшып, қайта-қайта ұшып қонып, денелерін әлсін-әлсін сілкінтуі жазда жауын көп жаууының, көктемде, қыста ауа райының бұзылуының белгісі болады.Жауын жауып жатқанда, торғайлар зуылдап ұшып жүрсе, кешікпей күн ашылады, жауын тоқтайды.Торғайлар топтаса ұшып жүрсе, жауын жауудың, биіктеу жерге тобымен қонып отырып, таранып, қауырсындарын сілки бастаса, күн жылынуының, бұта-бұтақтарға тығылып ықтаса, онда күн суытудың және борасын болатынының белгісі.Қыста торғайлар топтаса ұшса, күн жылынуының, торғайлардың қауырсыны үрпиіп көрінсе, жазда жауын жауудың, қыста қар жауудың белгісі болады.Ауа райы нашар күні торғай топтаса ұшса, күн ашылады.Торғайлар суды көп, ұзақ ішсе, жауын-шашынсыз, ашық күн болады.Бозторғай түнде әуендетсе, ертеңгісін тымырсық, ыстық күн болады.Егер кешке ағаштың бұтағына қонғыш келсе, тымық түн болады.Бұтаға бұққыш, тығылғыш келсе, кешікпей күн желдетеді. Дуадақ, тоқылдақ сияқты құстардың қылық, мінез-құлқы арқылы ауа райын алдын-ала болжайды.Дуадақтар беймаза құс.Олар жылы өлкелерге кетпей, жазда жүрген мекенінде қалып қойса, онда қыс жайдары, жұтсыз болады.Дуадақтың көбеюін заманның, яғни күннің жақсы болуына балайды.Ормандағы тоқылдақ құстар құрғақ ағаштарды тоқылдатып шоқыса, ауа райы бұзылатынының белгісі. 

Ә мәтін 

 Азаттық Алматыда жүрген селге байланысты табиғи апаттарды зерттейтін мамандармен онлайн-конференция өткізді.

 Тікелей трансляцияда көрсетілген онлайн-конференцияға қатысқан География институтының табиғи апаттар лабораториясының жетекшісі Виктор Благовещенский мен «Қазгидромет» мекемесінің аға ғылыми қызметкері Борис Степановтың таудағы мұздықтардың еруінен туындайтын селдің пайда болуы мен оның алдын алуға қатысты кейбір пікірлерін назарларыңызға ұсынамыз.

 Виктор Благовещенский: «Сел болуы мүмкін еді. Себебі жылда жаз кездерінде тауларымызда мұздықтар ерігенде сел жүру қаупі туады. Бұл қауіп жыл сайын қайталанады.«Қазселденқорғау» мекемесі мұздықтардың жай-күйін әуеден тікұшақпен тұрақты түрде бақылап отырады. Осыдан он күн бұрын бақылағанда жағдай соншалықты қауіпті емес болатын. Бірақ одан бері ауа температурасы + 37 градустан түспей ысып тұрды. Мұздықтарда температура ең жоғары деңгей – 20 градусқа жетті. Бұрын бұл бассейнде мұздық астындағы моренада көлшік пайда болғаны байқалмаған. Ал кешегі бөгет мұздық суларынан емес, жауын-шашын суынан жүретін селді тосуға арнап салынған.

 Алматыда шілденің 23-іне қараған түні қаланың бірнеше ауданы аумағында сел жүріп, жүздеген үйді су басқан. Адам шығыны болмағанмен, жер үйлер мен жолдар қатты бүлінген. Қалада ерекше зардап шеккен аумақ – былтыр құрылған Наурызбай ауданы. Ресми орындар Алматыда селге Қарғалы өзеніндегі бөгеттің жоғары жағында, яғни тау ішіндегі еріген мұздық пен жаңбырдан жиналған көлшік суының көтерілуі себеп болған дейді.