Мұхтар Әуезов «Абай жолы» роман-эпопеясы. Қазақ әдебиеті, 11 сынып, сабақ жоспары. 3 сабақ.

Сабақ: №3

Мектеп: Қарағанды қ. ХББ НЗМ

Күні:

Мұғалім: Есенжолова А.О.

Сынып:11L1

Қатысқан оқушы саны: 24

Қатыспағандар:

1-бөлім. Мұхтар Әуезов «Абай жолы» роман-эпопеясы. Ғасырлық туынды 1-2-кітап

11.3.1.1 шығарманы әлем әдебиеті үлгілерімен салыстырып, тарихи және көркемдік құндылығын бағалау

• М.Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясы мен Л.Толстойдың «Соғыс және бейбітшілік» роман-эпопеясындағы тарихи құндылықтарды салыстыру және сыни тұрғыдан бағалау;
• Роман-эпопеялардағы көркемдік детальдардың автор идеясын жеткізудегі маңызын талдай отырып, шығарманың көркемдік құндылығына баға беру

• Роман-эпопеялардағы тарихи құндылықтарды салыстырады және бағалайды;
• Көркемдік детальдардың автор идеясын жеткізудегі маңызын талдап, шығарманың көркемдік құндылығына баға береді.

• Роман-эпопеяның «Абай жолы» аталу себебін «Соғыс және бейбітшілік» роман-эпопеясымен салыстыра отырып анықтайды;
• Роман-эпопеялардағы кейіпкерлер мен оған қатысты тарихи оқиғаларды салыстырып, тарихи және көркемдік құндылығына сыни тұрғыдан баға береді.

«Мәңгілік ел» жалпықоғамдық құндылығы:

Мәдениет, тіл мен тарих бірлігі

Қазақ тілі, Қазақстан тарихы, орыс әдебиеті, өнер пәндерімен байланысады.

PowerPoint таныстырылымы

Тақырып бойынша өз ойларын сауатты және дәлелді жеткізе білуге даярлау, зерттеу қабілеттерін дамыту, әртүрлі мақсаттарда жазылатын жазба жұмысына сәйкес стильді таңдай білуге бағыттау.

Пән лексикасы және терминология: композиция, композициялық даму, лирикалық шегініс, оқшау эпизодтар, көркемдік аңдату сюжет, фабула, композиция, сюжеттік даму, сюжеттік байланыс, эпилог, пролог.

Мәтін талдау барысында қолданылатын тіркестер:

Бұл бөлім нәтижелі қарым-қатынас білімі мен түсінігін кеңейте отырып, 10-сыныпта дамытылған тілдік дағдыларды жалғастырады және өткен сыныпта оқыған бөлімдермен байланыс жасалады.

Жоспар

Жоспар бойынша орындалуы тиіс іс-әрекеттер

Қызығушылықты ояту

Оқушылар https://www.youtube.com/watch?v=V-SAh4jdssA сайтынан /57.05-58.22 дейін/ Лев Толстойдың «Соғыс және бейбітшілік» романы негізінде С.Бондарчук түсірген фильмнен үзінді көреді. Оқушылар Лев Толстойдың «Соғыс және бейбітшілік» романы, романның көтерген мәселесі жайында орыс әдебиеті пәнінен алған білімдерін еске түсіріп, романның «Абай жолымен» ұқсас тұстарын іздеп, өзара пікір алмасады.

Мағынаны тану

Оқушылар сабақ тақырыбы, оқу мақсаты, бағалау критерийлерімен таныстады.

1-тапсырма. ТЖ.

Оқушылар Л.Толстой эпопеясының «Соғыс және бейбітшілік» деп аталу себебін оқып, М.Әуезовтің роман-эпопеясын «Абай жолы» неліктен осылай атағанын ғаламтор деректері, ғалымдардың пікірлері арқылы зерттейді, атаудың тарихи құндылығын танып біледі.

Эпопея атауларының мәні, тарихи құндылығы

2-тапсырма ТЖ.

«Керемет пікірталас»

Барлық оқушылар бірнеше шағын топтарға бірігеді (қанша топ болатынын мұғалім белгілейді).

Əр топтан 1-2 өкіл шығып, «Соғыс және бейбітшілік» романындағы кейіпкерлер мен соған қатысты тарихи оқиғаны таңдап алады. Өздері «Абай жолы» роман-эпопеясынан осыған ұқсас оқиғалар тізбегін табады. Екі шығармадағы ұқсастық пен айырмашылықты тауып, концептуалды кесте толтырады. Кейіпкер бейнесін жасаудағы автор шеберлігі мен шығарманың тарихи және көркемдік құндылығын анықтап, сыни тұрғыдан баға береді.

Ұсынылатын тақырыптар:

1. Әкелер мен балалар, үлкендер мен жастар арасындағы қарым-қатынас мәселесі (Болконскийлер отбасы: әкесі мен ұлы)

2. Неліктен адамға білім керек? Ата-аналар жас ұрпақтың ой-санасын қалай қалыптастырады? (Князь Болконский және қызы Мэри немесе Ростовтар отбасы)

3. Отбасы мүшелерінің арасындағы қарым-қатынас қандай болуы мүмкін? (Болконскийдің інісі мен қарындасы)

4. Адам өміріндегі достықтың рөлі (Андрей Болконский және Пьер Безухов немесе Ростовтың графтығы және оның досы Анна Михайловна Дубецкая)

5. Заманына сай болу мәселесі (Пьер Безухов)

6. Адам тәрбиелеудегі ата-аналардың рөлі. (Ростовтар отбасы)7. Адам өміріндегі еңбектің рөлі (кәрі ханзада Николай Андреевич Болконский)

8. Үздіксіздік мәселесі. Балалар қандай өмірлік тәжірибеге, ата-аналар қандай маңызды құндылықтарға ие? (Болконскийлер: әкесі мен ұлы).

Концептуалды кесте

3-тапсырма ТЖ. «Тыңдайтын үшбұрыштар»

Оқушылар үш адамнан тұратын топқа бірігеді.

Спикер эпопеядағы тарихи шындықтың бейнеленуінен бір тақырыпшаны таңдап алып, талдау жасайды, Л.Толстой шығармасынан ұқсас мысал келтіре алады.

Интервьюер мұқият тыңдайды және жазып отырады, егжей-тегжейін анықтау үшін сұрақтар қояды.

Хатшы үдерісті бақылайды және «спикерге» де, «интервьюерге» де кері байланыс береді.

Келесі қадамда басқа оқушылармен ауысады, рөлдерді де ауыстырып орындайды.

Эпопеялардағы тарихи шындықтың бейнеленуі:

• Халқымыздың көші-қон, салт-дәстүрі;
• Ұлттық менталитетке тән жоқтау, ас беру рәсімдері:
• Тұрмыстағы күндес әйелдер ортасындағы хал-ахуал;
• Зере мен Ұлжан аналардың жас Абайға берген тағылымы;
• Абайдың Шөжеден ақындық; Бөжейден ақылға жүгінер қайраттылық; әкесі мен Алшынбайдан байлық жайлы ұғымдарды түсініп, тануы, түйсінуі. Осылардан ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұстайтын толық адам, яғни, жан-жақты дамыған кемел адам туралы қорытындыға келуі.

4-тапсырма ЖЖ., ТЖ.

«Тоғыз бриллиант»

Оқушылар екі шығармадағы «Тоғыз бриллиантты», яғни

М.Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясы мен Л.Толстойдың «Соғыс және бейбітшілік» роман-эпопеясын тарихи және көркемдік құндылығы жағынан әлемге әйгілі еткен қаламгерлердің 9 жетістігін әуелі жұбымен ақылдасып жазады, соңынан тобымен талдайды. «Галереяны шарлау» әдісімен жазғандарын тақтаға іледі, толықтырулар мен түзетулер енгізеді.

5-тапсырма ТЖ. «Соңғы сөзді мен айтайын»

Әр топқа Сабина Зәкіржанқызының абайтанушы Т.Жұртбаевпен сұхбатынан үзінді беріледі. Топ оқиды, өзара талқылайды, «Соғыс және бейбітшілік» шығармасынан осы оқиғаға ұқсас үзінді табуы мүмкін. Автор пікіріне өз ойларын «ПОПС формуласы» арқылы білдіреді, сұхбатта айтылған деректердің қазіргі таңдағы маңыздылығын сыни тұрғыдан бағалайды.

1-топ.

– Өзгеріске ұшыраған кейіпкерлерге толық тоқталып өтсеңіз...

– Мұхтар Әуезов романды жазу барысында өзі қаламаған көлеңкелі оқиғаларды күншуаққа шығарып, Абайдың өзіне қарама-қарсы майданда болған тартыс иелерін жағымды жан етіп суреттеді. Біріншіден, Абай мен Базаралы өмірде дәл романдағыдай етжүрегі езілген дос болмаған адамдар. Бірақ Базаралының кітаптағыдай өте келбетті, бір елдің бетке ұстар, өжет адамы болғаны шындық. Базаралы негізінен өзінің басына түскен қиындықтарды өзінің өжет мінезінен тапқан.

2-топ.

Екіншіден, Әмір мен Үмітей арасындағы махаббат – үлгі тұтатын махаббат емес. Бірақ Әуезов Абайдың образы жағымды шығуы үшін өзі жақсы білген Әмір мен Үмітей тағдырын да өзгеше сипатта берген. Әуезов мұнда да көркемдік шындықты шебер пайдаланған. Ол: «Менің көркем шығарма жазып отырғанымды оқырмандардың ескеруін сұраймын. Өйткені тарихи оқиғаға көркемдік көзқарас болады» – деп жазады. Ол кітапта суреттелген көркемдік шындықты кейіпкерлердің ойы арқылы өрбіткен. Тарихи шындық пен көркем шындықты жарастырудағы шеберлік деп осыны айту керек.

3-топ.

Үшіншіден, 1-кітапта басталып, 2-кітапта өзінің ілгері дамуын күтіп отырған Абай мен Ділдә арасындағы оқиға да басқа мазмұнда баяндалған. Бірақ бұлай етпесе, «Абай» романының жарық көрмейтінін біліп, Абайды еріксіз Әйгерімге ғашық еткен. Ал, өмірде Әйгерім мен Абайдың ортасындағы жарасым өте күрделі болған.

4-топ.

Төртіншіден, Абай мен Оразбай әуелде дос-жаран болған. Оспан Семей қаласына дау қуып келген Оразбайды күйменің артында салып, 200 шақырым жерге дейін қол-аяғын байлап апарып, азапқа салған уақытқа дейін олардың арасында ашық дүрдараздық болған емес. Тіпті, Абай сабалғанда Оразбай 40 ақботаның айыбын әкелген. Сонда Абай: «Оразбайдың ашуланса, ашуланатындай маған сақталып қалған ескі кегі мен ызасы, көрген әділетсіздігі бар еді. Сол бүгін судың бетіне шыққан ғой. Мәңгілік достық болса да, мәңгілік жаулық жоқ, кештім» – деп, татуласып, бесік құда болған. Абай бауырына басқан немере қызы Ақылияны Оразбайдың немересі Сәниязбекке атастырып, екеуі бесік құда болған.

5-топ.

Мұхтар Әуезовтің қаламгер ретіндегі шеберлігі осы тарихи, өмірлік, көркемдік шындықтың арасындағы үйлесімдікте жатыр деп ойлаймын. Көркем шығарма – тарихи тұлғаның өмірбаяны емес, оның көзқарастарының жиынтығы. «Абай» романы арқылы «Абай – қазақтың ғана емес, иісі адамзатқа ортақ ұлы гуманист ақын» деген ұғым қалыптасты. Демек, жазушы өзінің авторлық идеясын толығымен орындап шыққан. Ол өмірлік және тарихи шындықты көркем шындыққа жығып бере отырып, ұлы ақынның бейнесін абсолюттік мінсіз кейіпкер деңгейіне көтере білді.

Рефлексия

«Ойлаудың алты қалпағы» әдісі арқылы пікір білдіреді.

Сабақ туралы 4 топтан 4 оқушы пікір білдіреді.

«Қызыл қалпақ» -эмоциялар болжамдар, сезу, алдын ала сезу;

«Сары қалпақ» -шуақты оптимизм, логикалық позитивті көзқарас білдіру;

«Жасыл қалпақ» -шығармашылық өсу, мүмкіндіктер, идеялар ұсыну;

«Көк қалпақ» -бағдарлама, үдеріс, ұйымдастырушы, шолу, шешім қабылдау.

Қосымша ақпарат

Дифференциация – Сіз оқушыларға көбірек қолдау көрсету үшін не істейсіз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай тапсырма беруді көздеп отырсыз?

Бағалау – Оқушылардың ақпаратты қаншалықты меңгергенін қалай тексересіз?

Пәнаралық байланыс

Қауіпсіздік ережелері

АКТ-мен байланыс Құндылықтармен байланыс (тәрбиелік элемент)

Дифференциацияны берілетін тапсырма, күтілетін нәтиже, қолдау көрсету, бөлінетін уақыт, қолданылатын дереккөздер арқылы жүзеге асыруға болады.

Дифференциация сабақтың кез келген бөлімінде қолданылады.

Бұл бөлімді оқушылардың сабақ барысында алған білімдерін бағалау үшін қолданылатын әдіс-тәсілдеріңізді жазу үшін пайдаланыңыз.

Сабақ жоспарын құру үшін сізге өзге пән мұғалімдерінің көмегі керек пе?

Берілген тапсырмалардың қайсыбірі оқушылардың қауіпсіздігіне немесе денсаулығына қауіп төндіре ме?

Оқушылар сабақ барысында өздерінің АКТ дағдыларын дамыта ала ма?

Осы сабақ барысында НЗМ құндылықтарын дамытуға қандай мүмкіндік бар?

Ойлан

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары жүзеге асырымды болды ма?

Бүгін оқушылар нені үйренді? Сыныптағы оқу атмосферасы қандай болды?

Дифференциацияны жүзеге асыру қолымнан келді ме?

Мен жоспарланғануақытымды ұстандым ба?

Мен жоспарыма қандай өзгерістер енгіздім және неліктен?

Төменде берілген бөлімді осы сабақ туралы ойларыңызды жазу үшін пайдаланыңыз. Сол жақ бағанда берілген сабағыңызға қатысты ең маңызды сұрақтарға жауап беріңіз.

Жалпы баға

Сәтті өткен екі нәрсені атап көрсетіңіз (сабақ беру және оқытуға қатысты)?

1.

2.

Қандай екі нәрсе сабақтың одан да жақсы өтуіне ықпалын тигізер еді (сабақ беру және оқытуға қатысты)?

1.

2.

Осы сабақ барысында сынып немесе жеке оқушылар туралы менің келесі сабағыма дайындалу үшін қажет болуы мүмкін қандай ақпарат алдым?