Сұйықтың беткі қабатының қасиеттері. Жұғу, капилярлық құбылыстар. Физика, 10 сынып, сабақ жоспары.

Ұзақмерзімді жоспар бөлімі:

Сұйық және қатты денелер

Мектеп: ХББ НЗМ Петропавл қаласы

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні: Касленкина Н.Е., Крючков В.Н., Rori Bua Ian

Сынып: 10

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақ тақырыбы:

Сұйықтың беткі қабатының қасиеттері. Жұғу, капилярлық құбылыстар.

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме):

10.3.4.2 Сұйықтардағы беттік керілу коэффициентін әртүрлі тәсілдер арқылы анықтау

 Бағалау критерийлері

Оқушылар:

• Сұйықтың беткі қабатының қасиеттерін атайды;
• Капиллярлық құбылыстардың не екендігін түсінеді;
• Беттік керілу бойынша тәжірибелер жүргізеді.

 Тілдік мақсаттар

Студенттер:/Students can:

Сұйықтың беткі қабаты, капиллярлар, дымқылдау, беттік керілу коэффициенті.

Диалог үшін пайдалы баянды сөйлемдер:

• Беттік керілу құбылысы деп...
• Беттік керілу құбылысын ... бақылауға болады
• Беттік керілу ... сипатталады

Құндылықтарды дарыту

 (жаһандық азаматтықтың маңызды белгілері) (АЖ)

Құндылықтарды дарыту арқылы оқушылардың бойында ұйымшылдық, ынтымақтастық, құрмет сезімдерін сіңіру. Мысалы топтық және жұптық жұмыстар барысында оқушылар арасында жауапкершілік және сыйластық тәрбиелері қалыптасады.

Нәтижелі қарым-қатынас дағдысын дамыту ,сыныптастарының көзқарастық пікірлеріне сыйластықпен қарау,функционалдық сауатылықты дамыту, өз біліміне деген жауапкершілік пен өзбетімен оқу дағдысын арттыру

АЖ білімі мен түсінігі: ұжымдық істеріне, әрекеттеріне жауапкершілік

АЖ бағалау: қоршаған ортаға деген дұрыс көзқарас, ұжымдық іс-әрекетке жеке жауапкершілік

АЖ дағды:диалог құра білу,басқалардың пікіріне сыйластықпен қарау

Тақырыптың шешуші сәттерін жұптық және топтық талқылау кезіндегі құндылықтарды дарыту

 Пәнаралық байланыстар

Химия пәнімен байланыс

 АКТ қолдану дағдылары

Презентация Power Point

Рандомдық доңғалақ:

https://castlots.org/razdelit-na-gruppy/ https://www.jamestease.co.uk/team-generator/

Бастапқы білім

Заттың ішкі құрылысы, сұйықтар.

Сабақбарысы

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Ресурстар

• сабақ

Мұғалім мен оқушылардың өзара сәлемдесуі (алдымен мұғалім кезекпен оқушылардың саусақтарына өзінің сәйкес саусақтарын тигізеді, бас бармақтан бастап:

• әрқашан (басбармақты тигізіп);
• және әр нәрседе (указательными);
• үлкен (средними);
• жетістік (безымянными);
• тілеймін (мизинцами);
• Сәлеметсіздер ме! (толық алақанмен жанасу)

Әрі қара жұпта оқушылар дәл солай қайталайды.

Осылайша сыныпта бірлесе жұмыс істеу үшін жағымды орта туындайды.

Мұғалім сұрақ-жауап арқылы білімдерін актуалдауды ұсынады:

• Заттың газ түрінен сұйық күйге ауысу процессі қалай аталады?
• Кері процесс қалай аталады?
• Сұйықтардың булану жылдамдығы қандай факторларға тәуелді?
• Қаныққан бу дегеніміз не?
• Қаныққан будың қысымы неліктен көлемге тәуелді емес?
• Қанықпаған бу дегеніміз не?
• Критикалық температура деп нені атайды?
• Қайнау деп қандай процесті айтамыз?
• Неліктен қайнау кезінде температура тұрақты болып қалады?
• Қайнау температурасы сұйық бетіндегі ауа қысымына қалай тәуелді?

Мұғалім осылай оқушыларды жаңа тақырыпқа бағыттайды. Оқушылармен сабақ мақсаттары мен жетістік критерийлерін талдайды.

Сабақтың тақырыбы:

Сабақтың оқу мақсаты:

Сұйықтардағы беттік керілу коэффициентін әртүрлі тәсілдер арқылы анықтау

Бағалау критерийлері:

Оқушылар:

• Сұйықтың беткі қабатының қасиеттерін атайды;
• Капиллярлық құбылыстардың не екендігін түсінеді;
• Беттік керілу бойынша тәжірибелер жүргізеді.

Слайд 1

Слайд 2-11

Слайд 12-15

Мұғалім рандомдық доңғалақ арқылы 2 топқа бөлінуді ұсынады https://castlots.org/razdelit-na-gruppy/ (немесе келесі сілтемені қолдануға болады https://www.jamestease.co.uk/team-generator/ )

Содан кейін оқушылар топтарда отырып, мұғалім әр топқа тапсырма береді:

1 топ:

1. «Беттік керілу» мақаласымен танысу.

2. Сұрақтарға жауап беру:

• Беттік керілу деп қандай құбылысты атайды?
• Беттік керілу құбылысын қайда бақылауға болады?
• Беттік керілу қандай шамалармен сипатталады?

3. Тәжірибе орындау:

«Өмірлік жағдайларда сұйықтар пішінін зерттеу».

Құрал-жабдықтар: алюминий, мыс, шыны, парафин пластинкалар; күнбағыс және зәйтүн майы; судағы спирт ерітіндісі, сым, шприц немесе шыны түтік.

2 топ:

1. «Капиллярлық құбылыстар» мақаласымен танысу.

2. Сұрақтарға жауап беру:

Капиллярлық құбылыстар дегеніміз не?

Капиллярлық құбылыстарды қайда бақылауға болады? Капиллярлық құбылыстар қандай шамалармен сипатталады? Какими величинами характеризуются капиллярные явления?

3. Тәжірибе орындау: «Сұйықтың көтерілу биіктігінің капилляр диаметрі мен сұйық тегіне тәуелділігін зерттеу».

Құрал-жабдықтар: әртүрлі диаметрлі шыны түтіктер, су, сызғыш, тікбұрышты пішінді мөлдір ыдыс.

Тапсырмаларды орындаған соң, әр топ басқаларға орындалға жұсытары бойынш есеп береді. Екінші топ сұрақтар қояды және қажетті мәліметтерді дәптеріне жазады.

Зертханалық жұмыс орындау

Зертханалық жұмыс СҰЙЫҚТЫҢ БЕТТІК КЕРІЛУ КОЭФФИЦИЕНТІН ӨЛШЕУ»

Жұмыс мақсаты: беттік керілу құбылысын зерттеу; тәжірибе түрінде судың беттік керілу коэффициентін тұзақ және тамшы үзілу тәсілі арқылы анықтау.

Құрал-жабдықтар: ДПН типті динамометр; фронталды жұмыс үшін штатив; дистилденген су; миллиметрлік бөліктері бар 30 см өлшегіш сызғыш.

Мазмұны мен жұмысты орындау тәсілі

 Тепе-теңдік күйінде сұйықтың еркін беті минимумға ұмтылады.

1-сурет

 Жұқа L қабат пайда болу кезінде (1-сурет) сұйық беті шегі бойымен беттік керілу күші F әсер етеді

F=2 σ l

(1)

мұндағы σ- беттік керілу; 2 көбейткішінің болу себебі, қабаттың екі беті бар.

Осыдан

 (2)

 Беттік керілу күші модулі F ДПН типті сезгіш динамометрмен, ал сым тұзағы еніне тең қабат енін өлшегіш сызғышпен өлшейді. ДПН типті динамометр (2-сурет) ашық қысқышы 7 бар түзу ұшты өлшегіш серіппе 5 бар корпустан 3. Қысқыш тұзақты 8 динамометрдің өлшегіш серіппесімен жалғау үшін қажет. Өлшегіш серіппе шкаласында мәндерді өлшеу үшін стрелка 6 бар. Зерттелетін сұйық шыны ыдысқа 9 құйылады.

2-сурет

 Беттік керілуді өлшеу үшін сым тұзақты сұйыққа толықтай батырады, содан соң, баяу сұйықтан шығарады. Сол кезде тұзақта қабат пайда болады. Динамометр серіппесінің серпімділік күші модулі бойынша беттік керілу F күшіне теңескен кезде, қабат жарылады.

 Беттік керілудің күштік сипаттамасы: сұйықтың беттік керілу коэффициенті σ сандық мәні бойынша фазалар бөлігі сызығы ұзынды бірлігіне әсер ететін күшке тең. Сұйықтың бетінің ауданы кішірейтуге ұмтылу қасиеті сұйықтың аз көлемі шарға жақын пішінді қабылдайды. Бұл жағдайда тамшыға әсер ететін ауырлық күші аз және тамшы пішіні беттік энергиямен анықталады. Салмақсыздық күйінде тамшылардың шартәрізді пішіні осымен түсіндіріледі. 2-суретте үзілу кезіндегі су тамшысы бейнеленген.

Сурет 2.

 Тамшы үзілер алдында радиусы түтік радиусынан кіші мойынша пайда болады. Бұл мойынша айналасында жоғары бағытталған Fσ беттік керілу күші әсер етеді, үзілер мезетте ауырлық күшіне тең. Егер мойынша радиусы r = R, онда Fσ =2πRσ = m₁g, мұндағы m₁- сұйықтың бір тамшысының массасы. Сұйықтың бір тамшысының массасын біле отырып, σ анықтауға болады: σ = m₁g/2πR.

 Штатифте краны бар жіңішке түтік (пипетка) сумен толтырылып, орнатылған. Түтік ұшының радиусы R= 0.7 мм. Сонымен қатар тамшыларды жинауға арнлаған ыдыс және электронды таразы бар.

Жұмыс орындау тәртібі

Тапсырма 1. Тұзақ үзілуі әдісі арқылы судың беттік керілуін өлшеу

•  ДПН динамометрі құрылысын зерттеңдер.
•  Өлшеу жүргізуге құралды дайындаңдар. Ол үшін ашық ашық қысқышқа 7 тұзақты 8 іліңдер (2-суретті). Орнатқыш винтті 1 ұстап тұрып, жапқыш винтті 2 бұрыңдар. Стақанды бұрып 4 және винттің 1 басын басып, динамометр стрелкасын шкаланың нөлдік бөлігіне қойыңдар. Тоқтақыш винтті бұрыңдар.
•  Ыдысқа 9 дистилденген су құйыңдар және оны тіреуішке 10 орнатыңдар. Ұстағыш винтін 11 бұрып, тұзақ суға толық бататындай етіп, ыдысты көтеріңдер.
•  Суы ба ыдысты баяу түсіріңдер. Ол үшін ұстағыш винтін 11 тұзақтан созылған сұйық үзілгенше дейін бұраңдар. Динамометр шкаласы арқылы қабаттың үзілу күшін байқаңдар.
•  Беттік керілуді формула (2) арқылы есептеңдер.

•  Өлшеулерді үш рет қайталаңдар. Беттік керілудің орташа мәнін есептеңдер.

Тапсырма 2. Тамшыларды үзу тәсілі арқылы судың беттік керілу коэффициентін анықтау

• Тамшыны жинауға арналаған бос ыдысты электронды таразы арқылы массасын өлшеңдер; алынған масса m₀ мәнін 1-кестеге жазыңдар(ыдыста су болмағандығына көз жеткізіңдер).
• Кранды ашу арқылы, сұйықтың ағуы кезінде (басқа ыдысқа) жеке тамшылар үзілуініне қол жеткізіңдер.
• Тамшына жинауға арналған ыдысты қойып, оған N тамшы тамызыңдар. Су тамшылар бір-бірімен бірігіп ақпауы қажет. Тамшылар саны кестеде берілген (өзгертуге болады).
• Электронды таразыда массасы m суы бар ыдысты өлшеңдер. Мәнін кестеге жазыңдар.
• Өлшеген соң, суды төгіп тастау, ыдысты құрғату қажет.
• 2-5 пунктерін берілген N мәні үшін орындаңдар.

Кесте

Өлшеу нәтижелерін сараптау.

 1. Әр N (тамшы саны) үшін N тамшылар массасын табыңдар. Ол үшін суы бар ыдыс масссасынан бос ыдыс массасын азацту қажет: mN =m - m₀. Мәндерді кестеге жазыңдар.

 2. Әр N үшін бір тамшы массасын есептеңдер: m₁ = mN/N. Мәндерді кестеге жазыңдар.

 3. Үзілер алдындағы тамшы мойнының шеңбер ұзындығына L=2πR тең фазалар бөлігі шекарасының ұзындығын есептеңдер. Мойын радиусы r түтіктің ұшының ішкі радиусына тең деп есептейміз R = 0,7мм.

4. Формула бойынша әр жағдай үшін сұйықтың беттік керілу коэффициентін σ есептеңдер. Есептеулерді ХБЖ-да жүргізіңдер. Мәндерді кестеге жазыңдар.

 5. σ_орт орташа мәнін анықтаңдар.

Бақылау сұрақтары

•  Сұйықтың беттік керілуі дегеніміз не?
•  Неліктен (2) формулада 2 көбейткіші бар?
•  Судың беттік керілу күші модулін өлшеу неліктен түзусызықты бөлікпен емес, П-типті пішінге ие тұзақ арқылы өткізілді?
• Беттік керілу коэффициенті қандай факторларға тәуелді?
• Беттік-белсенді заттар деген не? Олардың қолданылуына мысалдар келтіріңдер.
• Неліктен сыртқы күштер әсер етпегенде, сұйық тамшысының пішіні сфера тәрізді? Түсіндіріңдер.
• Капиллярлық құбылыстар деген не? Жұғу кезінде капиллярлардағы сұйық деңгейінің көтерілу құбылысын түсіндіріңдер. Көтерілу биіктігі немен анықталады?

Слайд 16

1-топқа арналған карточкалар

2-топқа арналған карточкалар

Өз бетімен жұмыс барысында не оқып- үйренгендері бойынша бірін-бірі толықтырады.

Рефлекия. Бағалау критерийлері (талдау)

Мұғалім сынпқа сұрақ қояды:

«Қандай қиындықтар болды? Әлі де нені қабылдау қиын?»

Қиындықтарға байланысты мұғалім үй жұмысын анықтайды.

Егер барлығы түсінікті болса, дәптер бойынша өткен тақырыпты қайталау жеткілікті.

Егер материалды түсінуде қиындықтар болса, қосымша ақпарат реітнде оқулыққа жүгінуді ұсынады.

Слайд 17

Рефлексия. Бағалау критерийлері (оқу мақсаттарын талдау).

Мұғалім оқушыларға сұрақ қояды:

«Сабақ барысында қандай қиындықтар туындады?Біз үшін әлі нені түсіну қиын?»

Қиындықтарды талдау.

Қиындықтарға байланысты мұғалім үй жұмысын анықтайды.

Егер барлығы түсінікті болса, дәптер бойынша өткен тақырыпты қайталау жеткілікті.

Егер материалды түсінуде қиындықтар болса, қосымша ақпарат реітнде оқулыққа жүгінуді ұсынады.

Саралау – оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз?

Денсаулықжәнеқауіпсіздіктехникасыныңсақталуы

Барлық оқушылар:

Көпшілік оқушылар:

Кейбір оқушылар:

-сұрақ-жауап арқылы бағалау;

-екі жұлдыз – бір тілек арқылы топтық жұмысты бағалау;

-өзара бағалау.

Мектептегі қауіпсіздік техника ережелерінің түсіндірме жұмыстарын жүргізу;

Сабақбойынша рефлексия

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? Оқушылардың барлығы ОМ қолжеткізді ме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма?

Сабақжоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?

Жалпыбаға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?