Гомеостаздың әсер ету механизмі. Биология, 9 сынып, қосымша материал.

Ұзақ мерзімді жоспар:

9.2C Координация және реттелу, биофизика

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні:

Сыныбы:

Қатысқандар:

Сыныбы:

Сабақтың тақырыбы

ГОМЕОСТАЗДЫҢ ӘСЕР ЕТУ МЕХАНИЗМІ.

Осы сабақта қол жеткізілетін оқыту мақсаты (оқу бағдарламасына сілтеме)

ағзаның ішкі орта тұрақтылығын сақтау механизмін түсіндіру

 Сабақ мақсаттары

• Ағзаның ішкі орта тұрақтылығын сақтау механизмдерін сипаттайды және түсіндіреді
• Теріс және оң кері байланыс тетіктерін анықтайды.

 Бағалау критерийлері

Оқушылар

• Ағзаның ішкі орта тұрақтылығын біледі.
• Ағзаның ішкі орта тұрақтылығы туралы бұрын алған білімдерін қолданады.
• Өз бақылауларына талдау жүргізеді.

 Тілдік мақсаттар

Оқушылар:

- бір гомеостатикалық процесс бойынша есеп құрады және ұсынады (тыңдау және сөйлеу дағдысы)

Пәндік лексика және терминология

гомеостаз, теріс кері байланыс, реттеуші механизм, белгілі жол, қайтару, түрлендіру, ауытқу

Қалыпты деңгейден кез келген ауытқу… Өзгеріс анықталғанда, реттеу тетіктері деңгейді қайтарады…

Теріс кері байланыс шамамен тұрақты деңгейді қолдайды, бірақ ол өзгеруі мүмкін

 Құндылықтарды дарыту

Құрмет, ынтымақтастық, академиялық адалдық, үздіксіз оқу.

 Пәнаралық байланыс

Химия – химиялық заттардың атаулары.

Ағылшын тілі – тілдік дағдыны дамыту

АКТ қолдану дағдылары

Ақпаратты іздеу

 Бастапқы білім

Нерв жүйесінің типтері, нерв жүйесінің функциялары және оның құрылымдық компоненттері-7 сынып,

ағзаны қалпына келтіру, өмір сүру және демалу үшін ұйқының мәні-7 сынып.

Таяқшалар мен құтышалардың, шаш жасушаларының құрылымы және олардың функциялары-8 сынып. Эндокринді, экзокринді және аралас бездердің орналасуы-8 сынып.

Сабақтың барысы

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекеттер

Ұйымдастыру сәті

Стартер: "Гомеостаз" ұғымына байланысты сөздерді мұғалім таңдату арқылы оқушылардың жақын арадағы даму аймағын анықтайды.

Мақсаты: оқушылардын гомеостаз туралы білетінін анықтау.

Бағалау критерийлері:

-Оқушы таңдаған терминнің анықтамасын ұсына алады

- Таңдаған термині бойынша мысалдар келтіре алады.

-Терминдер бойынша қысқаша түсінік бере алады

(С) Гомеостаз терминін еске түсіру және анықтау.

Гомеостаз мысалдарын талдау. Ағзалар үшін гомеостаздың артықшылығын талқылау.

1. Ішкі ортаның салыстырмалы тұрақтылығы деген не?

2. Ағзада ішкі ортаның гомеостазы қалай жүзеге асады?

(М) Оқушыларға "гомеостатикалық көрсеткіштер" сызбасын көрсету

Сыныпқа сұрақ: Гомеостазды неге сақтау маңызды, неге ағза оны барлық қол жетімді құралдармен белсенді қорғайды?

(Оқушылардың жауаптары)

Оқушылармен бірге қорытынды жасау:

Адам ағзасының жекелеген жасушалары қоршаған ортаның өзгеруіне өте сезімтал. Жасушаларда су мен минералды тұздар тұрақты мөлшерде сақталады. Көптеген жасушалар дистилденген суға жылжуы кезінде бірден өледі. Тұтас ағзаға келетін болсақ, ол шөлде және су мен тұздардың артық түсуін де көтере алады. Гомеостаз қатты және тұрақты емес. Оның барлық көрсеткіштері өте өзгермелі және барлық уақыт кері байланыс принципі бойынша реттеледі. Кез-келген көрсеткіштің әр өзгеруі ығысуды жоюға бағытталған жауапты реттеуші сигнал тудырады.Гомеостазды қолдау механизмі маятник немесе таразыға ұқсайды.Биологиялық жүйелердің тұрақтылығы өзін-өзі реттеу жолымен жүзеге асады

Өзін – өзі реттеу-бұл қалыпты өмір сүруді қамтамасыз ететін деңгейден қандай да бір физиологиялық функцияның немесе ішкі ортаның тұрақтылығының ауытқуы, бұл константаның бастапқы деңгейге қайта оралуының себебі болып табылатын реттеу.

Кері байланыс: мұғалім – оқушы.

(Ж) "Кері байланыс" терминін түсіну үшін оқушылардан көзді жабуды және қандай да бір затты салуды сұрайды. Оқушылар сурет салғанын көрмеді. Бұл жағдайда миға (реттеуіш) қағазда не пайда болатыны туралы ақпарат (реттелетін параметр) түспейді. Сондықтан қолдың қозғалысында дәлсіздікті түзету мүмкіндігі болмайды (нәтиже). Біз неғұрлым күрделі сурет жасағымыз келеді, бірақ соғұрлым суреттің сапалылығы төмендейді. Ал ағзаны тиімді басқару үшін реттеуіштер өз қызметінің нәтижелері туралы үнемі ақпарат алуы тиіс. Мұндай ақпаратты беру кері байланыс деп аталады.

Мақсаты: Оқушыларды өз бетімен кері байланыс терминін анықтау.

Тапсырма аяқталғаннан кейін оқушыларға "кері байланыс" анықтамасын тұжырымдауды ұсыныңыз. Анықтаманы дәптерге жазу.

(С) Кері байланыс – жүйеде басқару объектісінің жай-күйі туралы сыртқа сигналдарды реттеп беруді көздейді. Оның оң және теріс кері байланыс түрлері бар.

Сыныпты 4 шағын топқа бөлу

Тапсырма:

1 топ: Кері байланыс сипаттамасы

2 топ: Кері байланыс кезіндегі гормондар секрециясы

3 топ: Оң кері байланыс сипаттамасы

4 топ: Оң кері байланыстың мысалында гормондар секрециясы сипаттамасы

Бағалау критерийлері:

- Топ арасындағы ұйымшылдық

- түсініктің нақты дәлелдемелермен болуы

- Постердің көркемділігі

(Т) Топтарға теріс және оң кері байланыс механизмдерін салыстыруды ұсыну.

Оқушыларға көмек ретінде С. В. Барабановтың " Биология. Адам» кітабынан:

Кері байланыс кезінде реттелетін параметрдің кез келген өзгерісіне жауап ретінде реттеуіш (регулятор) оны бұрынғы шамасына қайтаруға ұмтылады. Мысалы, егер қанға глюкозаның көп мөлшері түссе, онда глюкозаның қаннан жасушаға көшуіне ықпал ететін инсулин – гормонның секрециясы күшейеді. Нәтижесінде қандағы глюкоза мөлшері азаяды. Керісінше, қандағы глюкоза концентрациясының төмендеуі инсулин секрециясының бәсеңдеуіне алып келеді және қандағы глюкоза деңгейі қайтадан жоғарылайды. Теріс кері байланыс белгілі бір деңгейде қандай да бір параметрлерді сақтау үшін қолданылады.

Оң кері байланыс кезінде реттелетін параметрдің бастапқы деңгейінен шағын бастапқы ауытқуы реттеуіштің осы ауытқуды одан әрі күшейтуге бағытталған іс-әрекетін тудырады (кейбір шегіне дейін). Нәтижесінде өздігінен көтерілетін секіру процесі дамиды. Оң кері байланыс ағзада қандай да бір жылдам және күшті өзгерістерге жету үшін қолданылады. Мысалы, жүйке жүйесінің белсенділігін арттыратын адреналиннің шығуы, бұл гормонның секрециясын одан әрі күшейтеді. Осылайша, оң кері байланыс шеңбері тұйықталады, нәтижесінде қандағы адреналин мөлшері күрт артады.

Оқылған мәтін бойынша оқушылар Венн диаграммасын жасайды.

(Т)Тапсырма: Оң және теріс кері байланысты салыстыру

Бағалау критерийлері:

• Диаграмма нақты, түсінікті толтырылады
• Кері байланыстар арасындағы түсінік мысалдармен келтіріледі
• Айырмашылықтар айқын ажыратылады

Оқушылар тапсырманы орындап болғаннан кейін, екі топқа бірігеді. Өздерінің диаграммаларын салыстырады, тексереді, толықтырады.

Кері байланыс: оқушы – оқушы.

(ҚБ) Бекіту кезеңі

1 тапсырма. Физикалық жүктеме кезінде тұрақтылықты қамтамасыз ететін ағзадағы өзгерістерді дұрыс тәртіпте орналастырыңыз.

Бағалау критерийлері:

1.Реттіліктің сақталуы

2.Нақты жауаптардың болуы

3. Уақытты тиімді қолдану

1.Тамыр соғуының ұлғаюы

2. СО₂-нің жоғары концентрациясы

3.Тыныс алудың жиілеуі.

4.Адреналиннің бөлінуі.

5.Бұлшық ет жасушаларына О₂ белсенді түсуі.

6.Тершеңдік.

7.Қан тамырларын кеңейту.

8.СО₂-ден қанның тотығуы.

2 тапсырма. Берілген сөйлемдерді кесте бағаналарына бөліңіз.

1.жатыр қабырғаларының бұлшықет жиырылуының күшеюі окситоциннің бөлінуіне және айқасудың күшеюіне әкеледі 2.қоршаған орта температурасының төмендеуі қан тамырларының тарылуы мен бұлшықет дірілін тудыра отырып,температураның жоғарылау механизмін қамтиды

3.жапырақтың сағағы арқылы буланған ылғал өсімдіктің тамыр жүйесі арқылы топырақтан алынған ылғалмен алмастырылады, оны қызып кетуден сақтайды

4.стресс жағдайында адреналин гормонының секрециясы артады және осылайша қан қысымы қалыпты деңгейде сақталады. 5.алкогольді шамадан тыс қолданудың әсерінен ағзаның сусыздануына әкелетін вазопрессин секрециясы төмендейді. 6.ыдыстың бүтіндігі бұзылғанда тромбаны құрайтын көптеген ферменттер белсендендіріледі және қан кетуді тоқтатады.

7.адам ағзасындағы көмірқышқыл газының концентрациясының артуы өкпенің белсенділігіне және көмірқышқыл газының көп мөлшерін шығаруға әкеледі.

8.шекті электр әлеуеті іс-қимылдың әлдеқайда үлкен әлеуетін генерациялайды

Өзін-өзі бағалау (мұғалім дұрыс жауапты презентациямен ұсынады)

Мақсаты: жаңа тақырып бойынша алған білімді бекіту

Сабақ соңында оқушылар рефлексия өткізеді:

- не білдім, не үйрендім

- не түсініксіз болды

- немен жұмыс істеу қажет

Саралау –оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы

Дифференциация тапсырмаларды таңдауда, нақты оқушыдан күтілетін нәтижеде, оқушыға жеке қолдау көрсетуде, оқушылардың жеке қабілеттерін ескере отырып, Оқу материалдары мен ресурстарын таңдауда көрсетілуі мүмкін.

Жеке және жұптық жұмыс

.

Сабаққа рефлексия

Сабақ мақсаттары/оқыту мақсаттары жүзеге асырымды болды ма?Бүгін оқушылар неніүйренді? Оқыту ортасы қандай болды? Менің бөліп оқытқаным өз мәнінде жүзеге асты ма? Мен өз уақытымды ұтымды пайдалана алдым ба? Мен жоспарыма қандай өзгерістер енгіздім және неліктен?

Жалпы бағалау

Сабақтың қандай екі мезеті ең табысты (сабақ беру мен оқытуды қарастырыңыз)?

1:

2:

Қандай екі мезет сабақты жақсартты (сабақ беру мен оқытуды қарастырыңыз)?

1:

2:

Мен сабақ кезінде сынып пен жекелеген оқушылар туралы не білдім, келесі сабаққа дайындалуға не көмектеседі?