Ғабит Мүсрепов «Ұлпан» повесіндегі қыз тағдыры. Қазақ әдебиеті, 9 сынып, сабақ жоспары. 3-4 сабақ.

№

Үзіндіден кілт сөздерді белгілеңіз

Кейіпкерлерді сомдаудың қай тәсілі қолданылған

1

Түрікмен Мүсіреп: Мен иттерімді адал жан-жануарға ауыздандырмай жүрмін. Сонша сұлу жаралғанды итке талатып, қанға бояп соғып алуды обалсынамын. Менің құмарым қасқыр мен түлкі ғой..

Символ. Нәзік жанды әйел заты.

2

Алдай Мүсіреп аңшы адам. Балдаққа сүйеген оң қолында «түлкі перісі» атанған томағалы қара бүркіт, арқасында жалғыз оқ, аяқты шиті мылтық. Азырақ асыға сөйлейтін, азырақ асыра сөйлейтін адам.

Автордың мінездемесі

3

Есеней ойы: Кенесары «сідік-масы» ақылсыз адам болып шықты. Қазақ хандығы дегеннің шек-шеңбері де жоқ, бұлжымай тұрар заңы да жоқ. Біреуі хан сайланса, хан Шыңғыстың барлық ұрпағы елді ру-руға бөліп алып билеп, ойына келгенін істей беретін. Тоймайтын да, қоймайтын да. Енді сол заманды Кенесары қайта орнатпақшы! Ол заманнан бұл ел біржола безініп болған. Маңдайы тайқылау, төбесі шошақтау көрініп еді, Кенесары ақылды адам болмай шықты.

Өзге кейіпкердің берген бағасы

4

Шыңғыс: — Есеке, менің қиналысым қандай екенін сіз жақсы білсеңіз керек еді. Екі оттың ортасында қалмадым ба! Ел не қыламын десе де өзі білсін. Мен аға сұлтан болсам, сіз жеті бидің бірісіз. Патшаның қызметіндегі адамдармыз... Бізге әскер беріп қойған жоқ, сене де бермейді. Хан сайлай ма, сайламай ма, ол елдің өз жұмысы. Біздің басқарып отырғанымыз бір-ақ дуан. Кенесарыны хан сайлаймыз деушілер «Үш жүз» көлемінде сөз байласып жатқан көрінеді. «Үш жүзге» біздің әміріміз жүре ме? Мен осының біріне де араласқым келмейді. Бізге шын-ақ сеніп, әскерін беріп отырған ақ патша да жоқ. Өзді-өзін қырқыса бер дегендей ме қалай?—деп тоқтады.

Кейіпкер сөзі

5

Есеней: Амалы қайсы, өзін оққа тосып мұны аман алып қалған бірінші досының паналап отырған жеріне көз аларта келіпті. Не деген ұят, қандай өкініш! Қосалқы атын айыпқа тартқаны батырдың көңіліне дақ қалдырмай жұбатар ма, жоқ па! Ертең өзі барып өкінішін айтып өтіл сұрар-ау, сонда да әулекі аңшы Мүсірепке сеніп едім деудің өзі қандай ұят!

Ішкі монолог

6

Артықбай: Сол он шақты оқтың бірі Есенейді арт жағынан қорғап келе жатқан Артықбай батырдың белдемесінен қадалып еді. Бұдан әрі түйеге теңделіп келіп, Стаптың әскерлік емханасында Артықбай батыр алты ай жатып шанаға түсіп қайтты. Содан бері ол шойырылған шойнақ. Екі аяғы сал болып қалған жансыз. Есенейге тиер екінші оққа өз арқасын тосты да оны аман алып қалды, өз міндеті кісіде, мүгедек.

Автордың баяндауы

№

Үзінді

Астарлы мағынасы

1

 Кедейлік не істетпейді. Бағлан аузында отыратын бір саудагер Түлен дегенмен құда болып едім. Баласы таз ба, мерез бе, білмеймін, әйтеуір Ұлпанжан құлан-таза безініп кетті. Шойнақ шалды басынып алып қашуға келгендерін көрмейсің бе!

2

Саудагер қу ұл баласы жоқ шойнақты басынып, әуелі қалыңға берген бес құлынды биемді қайырып бер деді. Артықбай онысын дұрыс көріп, көніп еді, бес биенің он жылдан бергі өсімін сұрады. Оның өзі Артықбайдың маңдайына бітіп көрмеген көп жылқы болып шығады екен. Артықбай қалың малға алған бес құлынды биені қайырды да, өсім дауынан әлі құтыла алған жоқ.

3

Ұлпан әкесінің қасына отыра кетті де жылай бастады. Қонақтарына арызын айтқандай, өксіп жылап отыр. Не деген қорлық! Бұл күнге дейін ешкім бетіне қарсы келіп көрмеген ерке өскен Ұлпан малға сатылып кете беретін көп қыздың бірі екен-ау!