Әлем әдебиеті үлгілерімен үндестік («Балаби мен Сырым» шешендік сөзі мен әлем әдебиеті үлгілерін салыстыру). Қазақ әдебиеті, 9 сынып, дидактикалық материал.

1-тапсырма. Ж

Шешендік сөзді оқып, идеясын, негізгі ақпарат пен жанама ақпаратты анықтаңыздар. Сыни пікір жазыңыз.

 БАЛАБИ МЕН СЫРЫМ

 Сырым бiр жылы орта жүзге барғанда сол елдiң Балаби деген биiне кез келедi. Сырым мен Балаби екеуi көп әңгiмелеседi. Балаби Сырымға бiрнеше сұраулар қояды, Сырым жауап бередi.

 – Сiз ағайынды нешеу едiңiз? – дейдi Балаби.

 – Мен ағайынды екеумiн, – дейдi Сырым.

 – Сiздi Даттан ағайынды он бiр деп естушi едiк.

 – Сiз түсiнбедiңiз, мен Даттан он бiр екенiм рас, бiрақ та олардың маған қанша керегi бар? Менiң ағайынды екеумiн дегенiм – бiреуi өзiм, екiншiсi – халқым.

 – Сөз анасы не, Су анасы не, Жол анасы не? – дейдi Балаби.

 – Сөз анасы – құлақ, Су анасы – бұлақ, Жол анасы – тұяқ, – деп жауап бередi Cырым.

 – Өтiрiк пен шынның арасы қанша жер, неше шақырым болар? – дейдi Балаби.

 – Өтiрiк пен шынның арасы төрт елi. Көз бен көргеннiң арасы, құлақ пен естiгеннiң арасы неше шақырым деп менi алдамаңыз, – дейдi Сырым.

 – Ақылды қандай адамға айту керек?

 – Ақылды ұққанға айту керек.

 – Ат не үшiн шабады? Ер не үшiн шабады?

 – Ат шабысына қарай шабады, Ер намысына қарай шабады.

 – Бұл дүниеде не тәттi? – дейдi Балаби.

 – Аста тұз тәттi, Адамда дос тәттi, – дейдi Cырым.

Дескрипторлар:

• Мәтіннің негізгі идеясын анықтайды;
• Негізгі және қосымша ақпаратты анықтайды;
• Сыни пікір жазады.

2-тапсырма. Ж.

Аристотель мен Сократтың нақыл сөздерінен Сырымның сөздерімен үндес келетінін тауып, салыстыра талдау жасап, шағын сын мақала жазыңыз.

Аристотельдің нақыл сөздері:

• Маған достық та, шындық та қымбат. Дегенмен әрқашан шындықты бірінші орынға қоямын.
• Халыққа қызмет етіп, жақсылық жасау үшін ғаламды төңкеріп бай болып немесе күллі адамзатты басқарып, патша болуымыз міндетті емес. 
• Бар ғаламның байлығын ұсынса да, ешкімнің доссыз өмір сүруге батылы жете қоймас.
• Басымыздағы нығметтердің қызығы оны достарымызбен бөліскенде арта түседі.
• Достарын бағалап, оны сүйетін адамдарды бағалаңыздар.
• Жақсылық жасау - оның жанының мүмкіндіктерін барынша пайдалану ғана.
• Өзіміз қандай қарым-қатынасты қаласақ, достарымызға да дәл сондай қарым-қатынаста болайық.
• Адамды басқару өнеріне қызығып зерттеп жүрген адамдар халықтың болашағы оның жастарын тәрбиелеуде екендігін анық біледі.
• Жомарт адам - керек кезде керекті адамға керекті нәрсесін беретін жан.
• Кеудесі кең адамның артықшылығы сол - жақсылықты өз пайдасы үшін емес, шын жаны ашығаннан қылады. 
• Ақылдылық - біліміңді дұрыс пайдалана білуде.

Сократтың нақыл сөздері:

• Әрбір адам күн сияқты, тек оған жарқырауға мүмкіндік беру керек.
• Ақшасы жоқ адам кедей емес, арманы жоқ адам кедей.
• Тек бір ғана жақсылық бар ол - білім, тек бір ғана жамандық бар ол - надандық.
• Мен көп нәрсені білмейтінімді білемін, алайда басқалар мұны да білмейді.
• Адамдарды таныған сайын, өзімнің итімді қатты қадірлеймін.
• Қалаған адам - амал табады, қаламаған - себеп табады.
• Ашулы адам ешқандай пайдасыз басқаларды зәбірлейді.
• Әлемді өзгертпес бұрын, өзіңді өзгерт.
• Абыройсыздықпен өмір сүргенше, батылдықпен өлген артық.
• Сөз сүйектен өтпесе, таяқ та көмектеспейді.
• Табиғат көп көріп, көп тыңдау үшін екі көз, екі құлақ берді, ал аз сөйлеу үшін бір ғана ауыз берді.
• Достарыңның жүрегін құр қошеметпен емес, көңілден шыққан шынайы сөздермен жаулап ал.

Дескрипторлар:

• Стильдік, жанрлық ерекшелігін сақтайды;
• Мақала құрылымын сақтайды;
• Салыстыра талдау жүргізеді;
• Нақыл сөздерді орынды қолданады.