Ахмет Йассауи «Даналық кітабы». Қазақ әдебиеті, 8 сынып, қосымша материал. 13-сабақ.

Мемориалдық мұражай

Қожа Ахмет Иассауи

 Қожа Ахмет Иассауи – түркі руханиятының басты тұлғасы. Оның асатаяғының түскен жері – Маңғыстау, ол да қазақтың аса маңызды рухани орталығы. Қожа Ахмет Иассауи  шәкіртінің білімі мен көрегенділігін тексеру үшін терезеден өзінің  қасиетті аса таяғын лақтырып жібереді де шәкірттеріне  «ұшып кеткен таяқты табыңдар»  дейді. Шәкірттері ұшып тұрып таяқты іздеуге кетеді. 

Тек бір шәкірті ғана қалады, ол таяқтың да, оны лақтырған адамның да қасиеті бар екендігін, таяқтың қай жерге барып түсетінін де айтып, ұстазынан бата сұрайды. Бата алған  шәкірт өзінің діттеген жеріне барып, шаншылып тұрған таяқты табады да, сол жерге мешіт салады. 

Дәл осындай аңыз Бекет ата есімімен де байланысты. Бекет ата ұстазы Пақыржаназының лақтырған  асатаяғының артынана іздеп Маңғыстауға келеді. Осыған ұқсас аңыз Шопан атаға да қатысты айтыла береді. 

Біздер үшін маңыздысы – осындай аңыздық мотивтің болуы.Осындай символикалық  қисынды  Апполон мен Абариске  қатысты қолдануға болады.Апполон – ұстаз, Абарис – шәкірт. Апполонның Абариске садақ оғын сыйға тартса , Қожа Ахмет Иасауидің  асатаяғын  Шопан атаға (Есен атаға, Сұлтан епеге) беруі Ұқсастық па  әлде байланыс па?! 

Зал туралы Миф – нақты бір  тарихи уақытта,  нақты бір  географиялық  кеңістікте,  нақты  бір  саяси-әлеуметтік, мәдени,  шаруашылық  жағдайында  тірлік етіп  жатқан адамзат  қоғамының өзі  өмір сүріп  отырған орта  туралы,  ғалам  туралы,  адам  туралы,  оның

Ит пен қасқыр Иттің де  қасқырдың да  мифтік бейнелері  бастапқы  ортақ  бейне – ілкі жыртқыш  бейнесінен  өрбіп  шыққан. Ит –адамзаттың  қолға  үйреткен  ең  алғашқы  мақұлығы. Иттің  мифтік  бейнесін дұрыс  түсіну үшін ең  алдымен иттің  аңшылық  өмірге

Символ

  Біз  мынау  жалған  дүниені  тек  символдар  арқылы  ғана кескіндей аламыз, өйткені, шексіз ғаламның кескінін де, мөлшерін де, оның қандай материалдан  және қандай жолмен пайда болғанын да, Жаратушы иенің оны қалай жасағанын да шын мәнінде көре, біле, тани

Уақыт тізбегі

 Бұл схемалық  кескін  адамзат  дамуының  уақытпен  тізбектелуі. Бұл  тарихымызды  тануымыздың  басы. С. Қондыбай  өздеріңіз  байқағандай  3 – сатыға  бөлген.  

1 – Ілкі Төр  заманы.

2 – Тете  Ердем немесе «күлдіктер»  заманы.

3 – Ресми  түркі заманы

ТУ тақырыбы

Ту – әскербасының  қол  астына  қарайтын  әскердің  белгісі.

Ту – тірі  жанды сипатқа  ие  мифологиялық  кейіпкер, әскери  магияның аса  маңызды нысандарының  бірі. Туды  таңдаулы  жауынгер,  не  қолбасшы  арнайы  таңдаған  адам  ұстаған. Оны  «туғашы»  деп Тоғыз ту

Көшпелілер тарихында  «тоғыз  тулы»  деген  тіркес бар. Махмұт  Қашқари  түркі  мемлекетінің  ханы жері мен  халқының  көлеміне  қарамастан  тоғыз  тудан  асырмайды.  Тоғыз  санына  ерекше  мән  берген. Ханның 

Ту қандау

Қазақта  «ту  қандау»  деген  ғұрып  болған. Ел тағдыры, жер  тағдыры  сынға  түскен  шақта,  шешуші  шайқастың  алдында  ақ  боз  атты  құрбандыққа  шалып,  ақ  туға  оның  қанын  жаққан.

Қазақта  туды  сүймейді, ол –

Ғаламның екі үйі

Бүкіл  бір ғаламды  бір  үй  деп  аламыз. Үй  екі  бөлмеден  тұрады. Ішкі  үйді  шартты  түрде – Төретам  немесе  Көңіл  сарайы  деп  атаймыз. Ертегі мәтіндерінде үй айналасындағы  нәрселердің  барлығы кездеседі.

Сыртқы үй – көп

Үш қиян

Үш  қиян – «Қырымның  қырық  батыры» жырлар  циклінде ғана сақталған, тек  XIX-XX ғасырлардағы  Батыс  Қазақстандық  ақындардың шығармаларында қолданылған  атау.

1. Үш  Қиян  XIV-XVI  ғ.

Үш жүз

Үш  жүз түсінігі  XVII ғасырларда рулық-тайпалық, территориялық  ерекшеліктерге  байланысты қалыптасқан  басқару  жүйесі.

С. Қондыбай  «Үш  жүз»  туралы түсінікті  реконструкциялау арқылы көрсетеді.

Тоғыз саны

Қарап отырсаңыз, адам жанының саны тоғыз екен, ең жоғары билік иесінің тоғыз туы болуы тиіс. Түркі  халықтарының мифтік келтірілімінде «жеті жан» және «тоғыз жан» деген түсінік бар. «Тоғыз жан»  жөнінде  Едіге  Тұрсынов жүргізген екен. Олар – тын, сүне,

Қырық бір бөлмелі үй

Қазақ  халқының  ауыз  екі  тіл  мен  фольклорлық  мәтіндерінде  кездесетін  «қырық»  және  «қырық  бір»  сөзі – көп  жағдайда  кез  келген  өлшемнің (уақыттың, кеңістіктің, әрекеттің  т.б.)

Көкімбет

Көкімбет туралы аңыздың екі нұсқасы  бар. 

Біріншісі: Көкімбет деген мерген болыпты. Бір күні батырдың әйелі,оны қасиетті құсты әкелуге жұмсайды. Мерген құсты ұстап әкеледі. Бірақ әлдебір шаруамен жолға шығып кетеді. Пісіп тұрған

Ғаламдық жұмыртқа

Көптеген халықтар  мифінде  «ғаламдық жұмыртқа» ұғымы жиі кездеседі. Қазақ ұғымында  мифтік жұмыртқа туралы түсінік сақталмаған. Өйткені, қағазға түсірілген мәлімет жоқтың қасы. Жұм-ырт-қа  буындарының соңғысы көнетүркілік жұрнақ. Қазақ тілінде «жұм»

Әйелдер бейнесі

Әйелдің  мифтік  бейнелердің  барлығы – бір  бастаудан,  Ұлы  Ана  бейнесінен  өрбіп  шыққан  вариациялар екендігі,  оның  өзі  іс  жүзінде Нұрдың,  Ілкі  Төрдің  тірі  символы болып  табылады. 

Мифологиялық Ұмай

Билікөлдегі  жартастан  табылған  мына  суретті  Ұмай  деп  есептейді. Ұмай – дейтүркілік мифологиядағы  Ұлы  Ана  есімдерінің  бірі. Қазақ,  қырғыз  келтіріліміндегі  Ұмай  жас босанатын келіншектердің,  босану процесінің, жалпы  алғанда 

Нага - жылан басты әйел бейнесі

Қазақ тіліндегі «нағашы» сөзі адамның шеше жағынан болатын туыстықты білдіреді. Бірақ  осы сөздің астарын білеміз бе? «Нағашы» сөзінің көне мағынасы «арғы ана, әже»  дегенді білдірген, яғни тек әйелдерге қатысты атау болған. «Ажи» - жылан – баба, әже –

Тақырбас әйелдер культі

Нефертити – Египет билеушісі (фараоны) Эхнатоның сүйікті әйелі. Өз заманында Нефертити  құрбандық шалу, мінәжат ету және діни  мерекелерге күйеуімен бірге қатысып,Египеттің діни өмірінде  маңызды орын алды. Жоғарғы билікпен шексіз мүмкіндікке ие

Қам, Қама және Қамажай

«Қамажай» – қазақ  халқының  бес  мың жыл  бұрыңғы  тарихи  болмысын  бейнелейтін  би. Би адамдардың  күнделікті еңбек  процесіндегі  іс-әрекеттері,  өзін  қоршаған дүниеден  алған  сезім  әсерлерін қимыл қозғалыстар мен  ишаралар  арқылы

Қорқыт пен Апаллон

Қазақ мифологиясында Қорқыттың мифтік бейнесі тым күрделі. Соған қарамастан көптеген зерттеулер бар. Мифтік зерттеулері саусақпен санарлықтай. Әзірге бізге үшеуі таныс. Ол туралы жазған Олжас Сүлейменов, Зира Наурызбаева, С.Аязбекова.<br< p=""></br<>

Қожа Ахмет Иассауи

 Қожа Ахмет Иассауи – түркі руханиятының басты тұлғасы. Оның асатаяғының түскен жері – Маңғыстау, ол да қазақтың аса маңызды рухани орталығы. Қожа Ахмет Иассауи  шәкіртінің білімі мен көрегенділігін тексеру үшін терезеден өзінің  қасиетті аса таяғын лақтырып

Аңыз, әңгіме және мұрағаттар

Нұртөле туралы аңыз.

Ертеде бір елді ордалы жылан жайлап алып, адамдарын жеп құртуға айналыпты. Жыландардың үлкендігі сондай, біреуі бір үйді орап алады екен. Адамдарға уын шашып жібергенде еті ағып түсіп, сүйегі қалады. 

Жылқы қазақтың ең басты сипатқа ие жануары

Айдаһар,  жылан, жылқы

Жылқы – арғықазақтың  болмысында, оның  рухани  дүниесі  мен  дүниетанымында  ең  басты  сипатқа ие  тіршілік  иесі.  Қазақтың тіршілігінде,  тарихында, мәдениеті    мен  әдет-ғұрпында,  салт-дәстүрінде  жылқы  малының алатын  орны

Семсерге тағзым

  Семсер – шабатын, түйретін  қарудың  бір түрі. Ол қола  дәуірінде  пайда  болған. Семсер  культінің қалыптасуы  шамамен  б.з.д.1 мыңжылдықта  басталған. Қазақ ертегілерінде екі жүзді  шапқыш қару  бейнесі  жоқ. Аңыз  ертегілерде  қайқы  пішінді.

Құстар және миф

Табиғи  ортада құстың түрінің де, атауының да көп  екендігін  ескере отырып,  құсқа  қатысты мифологиялық келтірілімдердің  де  көп   болатындығын  білуге болады. Соның  бірі  қазақ  жадында күні  бүгінге  дейін  сақталған мифтік  құс  бейнесі – Құмай.

Ғаламдық ағаш

Ғаламдық ағаш – аса маңызды мифтік культ нысандарының бірі. Қазақ сенімінде де ғаламдық ағаш культі сақталған. Ғаламдық  ағаш – бүкіл ғаламның  өзін тұрпаттаушы  символ. Қазақтар  ғаламдық ағаштың  атауын  «бәйтерек» дайді. Бәйтерек тің  тұрақты

http://shetpe.muzey.kz/kz/ekspoziciyalik_zaldar/mifologiya_zaly?title=kustar_jane_mif_504&page=2#title