Мектеп жасындағы есту қабілеті дамуы бұзылған баланы инклюзивті ортада әлеуметтендіру жолдары

«№66 мектеп-лицей» КММ

Дефектолог-логопед

Шарапат Р.Ш.

МЕКТЕП ЖАСЫНДАҒЫ ЕСТУ ҚАБІЛЕТІ ДАМУЫ БҰЗЫЛҒАН БАЛАНЫ ИНКЛЮЗИВТІ ОРТАДА ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ ЖОЛДАРЫ

 

Аннотация қазақша

Есту қабілеті бұзылған балалардың бірнеше ерекшеліктері бар. Есту қабілеті бұзылған балалары есте сақтау үшін көмекші құралдарды қолданады. Еліміздің қоғамдық өмірінде болып жатқан өзгерістер мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтендірудің объективті жағдайларын айтарлықтай өзгертеді.Бұл мақалада осы процестердің анықтамалары келтірілген, сонымен қатар мектеп – жасындағы оқушыларға психологиялық - педагогикалық сипаттама берілген.

---

Аннотация на русском

Есть несколько особенностей детей с нарушениями слуха. Дети с нарушениями слуха используют вспомогательные средства для запоминания. Изменения, происходящие в общественной жизни страны, существенно меняют объективные условия социализации детей с ограниченными возможностями.В данной статье приведены определения этих процессов, а также дана психолого-педагогическая характеристика учащихся школьного возраста.

---

Abstract

There are several features of children with hearing impairments. Children with hearing impairments use memory AIDS. Changes taking place in the public life of the country significantly change the objective conditions for the socialization of children with disabilities.This article provides definitions of these processes, as well as psychological and pedagogical characteristics of school-age students.

---

Қазіргі заманғы әлеуметтік-экономикалық жағдайда елімізде мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтендірудің рөлі туралы мәселе өткір сипатқа ие болып отыр. Осыған байланысты балаларды оқыту мен тәрбиелендірудің мақсаттары, міндеттері, мазмұны мен технологиялары қайта ойластырылады. Мүмкіндіктері шектеулі балаларды әлеуметтендіруге іс-әрекеттік көзқарас тұрғысынан балалардың әлеуметтік маңызы бар мінез-құлық тәжірибесін, қоршаған адамдармен қарым-қатынас мәдениетінің нормаларын, адамгершілік және еңбек мәдиетін бірітіндеп меңгеруі үшін жағдай жасау қажет. Мүмкіндіктер шектеулі балаларды әлеуметтік бейімдеу және оңалту проблемалары балалардың жеке мүдделері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, тұрмыстық, жеке, және қоғамдық маңызы бар қажетті қолжетімді салаларға енгізу арқылы мақсатты әлеуметтік педагогикалық ықпал ету жағдайында шешіледіСоңғы уақытқа дейін мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтендіру бойынша жұмыс негізінен жалпыға бірдей қабылданған қарым-қатынас құралдары жүйесі арқылы жүзеге асырылады. Соңғы жылдары, гуманизациялау, демократияландыру идеяларын іске асырудың арқасында мүмкіндігі шектеулі балалардың білім беру жүйесінде білім алудың жаңа нысандары, оқытуға инновациялық тәсілдер пайда болды. Г.Л. Зайцева, Э.И. Леонгард, Н.Д. Шматко сияқты авторлардың еңбектері. Балалардың әлеуметтік-эмоциялық дамуын зерттеуге арналған. Қазіргі мамандандырылған білім беру мекемелері даму кезеңіндегі маңызды әлеуметтік-педагогикалық міндеттерді шешу мақсатында мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту мен тәрбиелеуді жетілдіру жолдарын іздеу мәселесі алдында тұр.

 Мамандандырылған білім беру мекемелерінің назары өмірлік құзіреттілік пен шыңармашылық қабілеттерін дамытуға, мүмкіндігі шектеулі балалардың әлеуметтік бейімделуіне баса назар аударатын білім беру мен тәрбиелеудің мазмұны мен технологиясын жаңартуға бағытталған. Осыған байланысты мүмкіндіктері шектеулі балаларды әлеуметтендіру мәселесін зерттеудің маңыздылығы артады. Әлеуметтік педагогтың түзету қызметі саласында, мүмкіндіктері шектеулі балалардың проблемаларын шешуде есту қабілеті бұзылған балалар елеулі санатын құрайтын осындай балаларды әлеуметтік интеграциялау әдістері нашар көрсетілген атап өткен жөн. Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтендіруге арналған зерттеулер санының көбеюі кезінде әлі күнге дейін мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік ықпалдастыру әдістемелерінің жүйесі жоқ екеніне негізделеді. Маңызды әлеуметтік-педагогикалық міндеттерді шешу мақсатында оны дамытудың жаңа кезіңінде мамандандырылған білім беру мекемелері мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту мен тәрбиелеудің жаңа әдістерін іздестіру мәселесі алдында тұр. Қазіргі қазақстандық қоғам мәселелерінің бірі мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтендіру мәселесі болып табылады. Бүгінгі әлемде бұл мәселе тек ғылыми ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік мәнге ие.

Есту қабілеті бұзылған балалардың есту сезімдері мен қабылдауының жоғалуына байланысты көру сезімдері мен қабылдаулары ерекше рөл атқарады. Есту қабілеті бұзылған баланың көру анализаторы қоршаған ортаны тануда және сөйлеуді міңгеруде жетекші болып табылады. Есту қабілеті бұзылған балалардың көру сезімдері мен қабылдауы еститін балалрға қарағанданашар дамыған ( Л.В. Занков, И.М. Соловьев, Ж.И. Шиф, К.И. Вересотская), ал кейбір жағдайларда жақсы дамыған. Сағырау балалар еститін бала назар аудармайтын қоршаған ортаның егжей-тегжейін жиі мазалайды. Есту қабілеті бұзылған балалар түстердің реңктерін нәзік саралайды.

Есту анализаторы функциясының ішінара бұзылуы кезінде сөйлеу қозғалысы әлсіз, түсініксіз, нашар сораланған болады. Балалардың есту қабілетінің жоғалуы артикуляторлық қозғалу сезіміне ғана емес, тыныс алу аппаратының қозғалу сезіміне де кері әсер етеді. (И.М. Соловьев, Ф.А.Рау) Есту қабілеті бұзылған балалардың ауызша сөйлеуін меңгеруде қозғалыс сезімдері маңызды рөл атқарады.

Кіші жастағы есту қабілеті бұзылған балалардағы қосымша сезімдер ( тактильді, температуралық, қимыл-қозғалыс сезімдері) нашар дамыған. (И.М. Соловьев). Олар осы сақталған талдағышты пайдалана алмайды. Жаңа затты алған соң, олар  оларды манипулциялай бастайды, не оның бетіне алақанның барлық бетін, барлық саусақтарды пайдаланбай ,саусақтардың ұшымен ғана жанасады.

Есту қабілеті бұзылған балаларға вегативтік жүйенің тұрақсыз жағдайы, шаршағыштық, моториканың бұзылуы, эмоциялық саланың лабильділігі тән. (А.Н. Артоболевский, С.С. Ляпидевский, 1963)

Есту қабілеті бұзылған балалардың әлеуметтік тәжірибені меңгеруі естілетін әлеммен қалыпты қарым-қатынастың бұзылуы салдарынан айтарлықтай қиын және еститін бала кенеттен, табиғи және салыстырмалы түрде жеңіл пайда болатын кең танымдық материал оларға арнайы оқыту және ауыр күш жігер жағдайында беріледі.

Есту қабілеті бұзылған балалардың абайсызда немесе ерікті түрде есте сақтауы өзінің естуші құрдастарынан кем болмайды. ( Т.В. Розанова). Бұл балалар бейнелі материалды естігеннен гөрі жақсы есте сақтайды, өйткені олардың көру тәжірибесі бай ( көрнекті есте сақтау) (В.В. Синяк , М.М. Нудельман). Бірақ сонымен қатар әдебиетте мектепке дейінгі жастағы есту қабілеті бұзылған балалар заттардың орналасуы орнын нашар есте сақтайтыны туралы, кіші мектеп жасындағы- бейнеге немесе нақты  функционалдық мақсатына ұқсас заттардың орналасу орнын шатастыратыны туралы деректерді кездестіруге болады.

Есту қабілеті бұзылған балалардың бірнеше ерекшеліктері бар. Есту қабілеті бұзылған кіші сынып балалары есте сақтау үшін көмекші құралдарды қолданады. Бірнеше ұқсас заттарды есте сақтаған кезде олар салыстыру әдісін нашар қолдана алады.

Есте сақтау кезінде әріптердің бос болуы, әріптердің, буындардың, сөздердің ауысуы болуы мүмкін. Бұл сондай-ақ сөз мәндерінің жеткіліксіз бөлінуінің нітижесі. Есту қабілеті бұзылған, сөйлеу тілін кейінірек меңгерген балалардың ойлау өызметінің дамуында басқа танымдық процестерге қарағанда ерекше ерекшеліктер байқалады.

Есту қабілеті бұзылған балалар ұзақ уақыт көрнекі – бейнелі ойлау сатысында қалады, яғни ой сөзбен емес, суреттер мен ойлайды. Есту қабілеті бұзылған бала еститін құрдастарынан күрт артта қалады, бұл танымдық іс – әрекеттегі жалпы артта қалушылыққа әкеледі.

Есту қабілеті бұзылған балаларда олардың ойлау дамуындағы жеке айырмашылықтар байқалады.Есту қабілеті бұзылған балалардың төрттен бір бөлігі естуші құрдастарында ойлаудыі осы түрінің даму деңгейіне сәйкес келетін көрнекті ойлаудың даму деңгейі бар.

Есту қабілеті бұзылған тұлғаның даму ерекшеліктері бірқатар факторларға байланысты: есту қабілетінің зақымдалу уақыты, есту қабілетінің жоғалу дәрежесі, зияткерлік даму деңгейі, отбасындағы қарым – қатынас, тұлғааралық қарым – қатынастың қалыптасуы. Сөйлеудің артта қалуы есту қабілеті бұзылған балалардың әлеуметтік байланыстарының шектелуіне, олардың және олардың ата – аналарыныі фрустрациясының пайда болуына әкеп соғады. Өмірлік жоспарларды талқылаудағы, ішкі өмір оқиғаларын сипаттаудағы қиындықтар әлеуметтік өзара іс-қимылдың шектелуіне алып келеді.

Есту қабілеті бұзылған балалар олардың еститін құрдастарына қарағанда қоғамға бейімделмеген. Айналасындағылар естігендерге қарағанда есту қабілеті бұзылған балаларға басқаша жататындықтан, оларда жеке тұлғаның ерекше белгілері пайда болады және бекітіледі. Есту қабілеті бұзылған бала оған және естімейтіндерге жан-жақты қарымқатынасты байқайды: бір жағынан ол өзіне деген сүйіспеншілігін, өкінішін, жанашырлығын сезінеді ( соның нәтижесінде өзімшілдік қасиеттер жиі пайда болады), екінші жағынан-өз қалпының ерекшелігін сезінеді және кейде ол жақындар үшін ошақ болып табылады деген пікір қалыптасады.

Есту қабілеті бұзылған балалардың өздері туралы түсінігі жиі дәл емес, оларға өздерінің қабілеттері туралы және оларды басқа адамдардың бағалауы туралы шектен тыс көзқарастар тән. Есту қабілеті орташа интеллектуалдық даму деңгейі бұзылған балаларда негізінен жоғары өзін-өзі бағалау байқалады. Жоғары интеллектуалдық деңгейі бар есту қабілеті бұзылған балаларда негізінен барабар өзін-өзі бағалау байқалады, яғни олар жалпы сол жастағы қалыпты дамушы балаларға жеке тұлғаның даму деңгейі бойынша сәйкес келеді.

 Есту қабілеті бұзылған кіші мектеп жасындағы балалар өздерінің оқу іс-әрекетін барабар бағалайды. Бұл қызметті бағалау үшін объективті сыртқы көрсеткіштер бар-белгі, оған сүйену оқудағы жетістіктердің барабар талдауына әкеледі.

 Айтпақшы, өзін-өзі бағалау мінез-құлық процестерінің қалыптасуында маңызды рөл атқармайды,оның талап ету деңгейін анықтайды. Өзін-өзі бағалау және таңу көбінесе адамның эмоционалдық көңіл-күйі, оның жеке тұлғасының жетілу дәрежесі болып табылады. Өзін-өзі бағалау мен талаптану деңгейін қалыптастыру индивидтің психикалық дамуының факторлары болуы мүмкін қайшылықтарды көрсетеді.

Талаптану деңгейі бір жағынан, қызметті табысты орындаудың субъективті жағдайлары болып табылатын адамның қабілетіне және олардың бағалауына барабар байланысты, екінші жағынан - осы қабілеттердің қалыптасуын анықтайды. Әдетте, талаптану деңгейі тұлғаның тұрақты жалпыланған белгісі ретінде сипатталады. Оның алғашқы көріністері екі - үш жастағы балаларда олардың жеке басының қалыпты дамуы кезінде байқалады .

Есту қабілеті бұзылған балаларда моральдық – этикалық түсініктер мен ұғымдарды қалыптастыруда үлкен қиындықтар бар, нақты, шеткі бағалар басым; эмоциялық жағдайлардың себепті шартталуын түсіну және жеке қасиеттерін анықтау және түсіну қиын. Бұл олардың айналасындағыларды дұрыс бағалауына да, сондай-ақ осындай балаларда өзін-өзі дұрыс бағалауын қалыптастыруға да кедергі келтіреді

 Сенсорлық ақау балаға адамзат жинақтаған тәжірибе алған ересектермен қалыпты қарым-қатынаста кедергі келтіреді, естуші құрдастарымен қарым-қатынасты қиындатады. Есту қабілеті бұзылған балалардың психологиялық жайсыздығын сезіну, жалпы көңіл-күйінің, көңіл-күйінің нашарлауын, белсенділігін жоспарлау, өзін-өзі бақылау, ұйымшылдық, еңбекке психологиялық дайындық дағдылары мен біліктерінің қалыптасуының төмен деңгейінің салдары деп санауға болады.

Есту қабілеті бұзылған балалардың әлеуметтену процесінде бірқатар жеке ерекшеліктерін қалыптастыру қажет:

- тұлғаның шығармашылық және танымдық белсенділігі, өзін-өзі реттеудің жоғары деңгейі);

 -интеллектуалдық-тұлғалық сипаттамалар жиынтығы, олар эрудицияны, жеке тұлғаның мәдениетін, ақылдың сыншылдығын және т. б., бірлескен қызметке қатысушыларды барабар қабылдау және бағалау қабілетін анықтайтын тұлғаның перцептивті қасиеттері.;

 - қарым-қатынас дағдылары, оған қажеттілік;

 - өзін-өзі бағалау және талаптану деңгейі.

Осылайша, мектепке дейінгі жастағы есту қабілеті бұзылған балалар өз қызметінің нәтижелерін бағалайтын, оларды басқа тәрбиеленушілердің нәтижелерімен салыстыратын, жалпы қабылданған мінез-құлық нормаларын қалыптастыратын жұмыс түрлерін кеңінен қолдану қажет.

Есту қабілеті бұзылған балаларды әлеуметтендіру процесінде топтық тәсілдің негізгі мәні бар, бұл ретте есту қабілеті бұзылған балалардың психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, әлеуметтік-педагогикалық жұмыстың әдістері мен нысандарын таңдау қажет.

Есту қабілеті бұзылған балалар-өте қарапайым балалар. Олар сондай-ақ жүгіруді, ойнауды, билеуді, көңіл көтеруді және жүзуді жақсы көреді, түрлі заттармен эксперимент жасайды, салады, мүсіндейді және сурет салады. Бірақ олар жиі ойнамайды. Сөйлеу тілінің орнына ол сөз сөйлейді, кейде сөйлейді, сөйлейді түсінбейді. Бұл оның мінез-құлқы, егер жасына байланысты сөйлей алмайтын болса, қарым-қатынас түсінбейтін болса, қалыпты есту бар құрдастарынан күрт ерекшеленеді. Ал олардың бөлінбейтін Лепсі айналадағыларға мүлдем табиғи нәрсе ретінде қабылданады ("өйткені ол әлі кішкентай!").

Есту қабілеті бұзылған балалар естілушілермен бірге өмір сүруге және олармен тең мүмкіндіктерге ие болуға тиіс. Бұл балаларды әлеуметтендірудің басты міндеттерінің бірі.

 Ең алдымен, балада есту патологиясының болуын мүмкіндігінше ерте анықтау керек (сөйлеу әлі дамымаған бір жылға дейін). ЛОР – дәрігерде (алғашқы 2-4 айда, 1 жылда және одан әрі — әр жарты жылда) алдын алу тексерулерін елемеуге болмайды. Егер ата-анада күдік пайда болса және бала өзін "басқа балалар сияқты емес" деп сезінсе, дереу маманға жүгіну керек. Ол алғашқы тексеруді жүргізеді және қажет болған жағдайда бала мұқият тексерілетін мамандандырылған медициналық орталыққа жібереді. Әйтпесе, қымбат уақытты жіберіп, артта қалу әлдеқайда қиын болады.

Есту қабілеті бұзылған баламен ойнауға ешқандай ерекше заттар қажет емес. Ең көп таралған ойыншықтар — қуыршақтар, машиналар, аңдар, текшелер және т.б. қолданылады. Бірақ ойын формальды жаттығуларға айналмауы керек.

 Ауызша сөйлеуден басқа, баланы оқуға үйрету маңызды. Балаларға баспа әріптерімен жазылған сөздер жазылған тақтайшалар ұсынуға болады. Алдымен балалар сөздерді тұтас қабылдайды, оларды жеке әріптерге үйретпейді, олар буындарды оқымайды. Бірінші қадамнан бастап оқу олар үшін мағыналы процесс болып табылады: әр сөздің артында көрініс, сурет тұр. Балалардың сөйлеуін түсінуі үшін үнемі жұмыс істеу қажет, өйткені басқа адамның айтқан сөзін оқу немесе қайталау-бұл түсіну дегенді білдірмейді.

Оқумен бірге баланы хатқа үйрету керек. Фломастерлердің көмегімен жазылмаған альбом парақтарында баспа әріптерімен жазуға болады. Бұл ретте бала парақта өз қолын еркін ұстайды және кез келген жерде және кез келген өлшемдегі әріптерді жібере алады. Уақыт өте келе хат сипаты ретке келтіріледі,ол тегіс және ұқыпты болады.

 Есту қабылдауын дамыту бойынша сабақтар ерекше маңызға ие. Есту қабілеті бұзылған балаларды қоршаған әлем дыбыстарын тыңдауға, сөйлеуге, есту арқылы қабылданатын сөздердің құрылымы біртіндеп нақтылануы үшін онда әртүрлі элементтерді ажыратуға үйрету қажет. Даму үстіндегі есту қабылдауы мұндай балаларға қоршаған адамдардың ауызша сөйлеуін жақсы түсінуге көмектеседі. Есту қабылдауын дамыту бойынша сабақтар көптеген жылдар бойы күн сайын 20-30 минуттан өткізілуі тиіс. Есту қабілеті бұзылған бала басқа балалармен ойнауға сирек қатысады. Бұл ересектер бала өмірінің білім беру жағына тым алаңдаушылық тудырғандықтан және оның микросоциумдағы орны туралы ойланбайды. Ал бұл туралы ойлау сабақ басталған сәттен бастап қажет.

 Ата-аналар өз баласының кереңдігін жасырмауы, айналадағылар оның сөйлеу сапасына қатысты таңқаларлық білдіруі өте маңызды. Өйткені мұның себебі-кейбір қорқынышты жұқпалы ауру емес, есту қабілетінің төмендеуі. Балаға мейірімді қарым-қатынас кеңістігін арнайы құру қажет. Тек туыстары ғана емес, таныстары да, жақын жердегі көршілері атааналар баламен айналысатынын, оны сөйлеуге, тыңдауға, басқалардың сөздерін түсінуге үйретуі тиіс. Ал егер уақыт өте келе баланың сөз жинаудағы, жазудағы, оқудағы, суреттегі, қолдан жасалған, бидегі немесе дене жаттығуларын меңгерудегі жетістіктерін көрсететін болса, оң нәтиже әсер әсерін тигізбейді. Баланың қалыпты мінез — құлқы оған тек ересектерді ғана емес, сонымен қатар балаларда да тартады, "дос болуға" деген ықылас пен ықыласты тудырады-кем дегенде ойнау.

Бұл ретте сөйлеу екінші жоспарға ауытқиды, бірақ ойын барысында есту қабілеті бұзылған бала (тіпті егер ол сөйлеуді жетік білмесе де), жағдай көмектесетіні анық болады. Түсініспеушілік қабырғасы бұзылады,қарым-қатынас еркін және табиғи болады, сондықтан балада коммуникативтік дағдылар қалыптасады.

Баланың достары санының өсуі маңызды. Бұл үшін ата-аналарға ауладағы ойындарға көңіл бөлмей, еститін балаларды өз үйіне шақыруға және бүкіл компания үшін қандай да бір қызықты іс-әрекет пен ойындарды ұйымдастыруға пайдалы. Есту қабілеті бұзылған бала басқа балаларға жақын әрі қызықты болады, өйткені ол көп нәрсені жасай алады, қызықты ойындар ойлап табады,олардың қалай ойнайтынын түсіндіреді. Ата-аналар балада мейірімділік, басқа адамдарға көмектесуге дайын болу, айналасындағыларға мұқият болу сияқты қасиеттерді тәрбиелеуі керек. Мінездің осы қасиеттеріне оның социумға табысты бейімделуі көп жағдайда байланысты. Сондықтан балада мұндай қасиеттерді тәрбиелеу керек. Мысалы, баласымен бірге көршілерге отбасылық мерекеге байланысты азық — түлікті жатқызуға болады, кездесу кезінде-танысын, оның қалай сезінетінін,Қоянды туған күніне туысқандарының немесе достарының біреуіне өз қолдарымен сыйлық жасауға ұсыну.

Бірте-бірте танысдардың салыстырмалы тар шеңберінен бала едәуір кең кеңістікке өтеді. Және отбасы бұл көшуді дұрыс әзірлеуі тиіс. Алдымен бала тек ата-анасымен бірге дүкенге барады және олар оны сатып алу процесіне қосады. Мысалы, әкем ақша төлейді, ал ұлы немесе қызы сатушыдан тауар алады. Кейінірек бала сатып алуға бару керек. Ата-аналар алдын ала талқылап, онымен қандай да бір затты сатып ала отырып, пайдалану қажет болатын сөздік айту керек. Дербестіктің жаңа көрінісі табысты болу үшін ата-аналарға сатушыға есту қабілеті бұзылған бала келетінін алдын ала ескерту керек. Бұл жағдайда бала дұрыс түсінеді, дұрыс айтылмаған үшін ескерту жасамайды. Енді біздің үйлердің жанында дүкеншілер, шатырлар, дүңгіршектер көп орналасқандықтан, аудан тұрғындары мен сатушылар, әдетте, досының соққысын біледі. Сондықтан келісу қиын болмайды. Біртіндеп бала жақын орналасқан сауда нүктелерін және оған жаңа мінез-құлық түрлерін меңгереді.

Есту қабілеті бұзылған бала үлкен болған сайын, оның социумға қосылу мүмкіндігі соғұрлым көп болады. Ол кітапхана абонентіне айналады, мұражайларға, репертуарды түсіну үшін қолжетімді театрларға, тіпті балаларға арналған концерттерге барады. Осы іс-шаралардың барлығын ата-аналар да алдын ала әзірлеуі тиіс. Бала қайда баратынын, ол жерде не көретінін, жаңа сөздермен таныстыруды, оны мұражайларда, театрларда дұрыс мінез-құлыққа дайындайды. Үйге оралғаннан кейін баламен қайта әңгімелесіп, оны және көрмеден немесе спектакльден алған әсерлерін талқылау керек .

Осылайша, есту қабілеті бұзылған баланы әлеуметтендірудің жоғарыда сипатталған әдістері отбасында мінез – құлық мәдениетіне қосылады, оларда әлеуметтік мінез-құлық, құндылықтар бір жағынан қалыптасады және қоғамға-екінші жағынан интеграцияланады.

Мектепке дейінгі білім беру мекемесі жағдайында есту қабілеті бұзылған балаларды әлеуметтендіру.

 Айқын ықпал етеді, толыққанды қарым-қатынас пен балабақшасына бару. Балабақша негізінде жалпы қабылданған мінез-құлық нормалары қалыптасады. Есту қабілеті бұзылған бала міндетті түрде ата-аналарға арналған концерттерге, мерекелік ертеңгіліктерге және басқа да осындай ісшараларға белсенді қатысуы тиіс. Ол өлең оқып, би билеп, музыкалық аспапта ойнай алады. Бұл да есту қабілеті бұзылған балаларды әлеуметтендірудегі маңызды қадам-жариялылық балаларды үлкен аудитория алдында ұялшақтық пен қорқынышты жеңуге үйретеді .

Саңырау балаларды әлеуметтендіру үшін экскурсия мен жорықтар өте пайдалы. Бұл жағдайда ол топта, командада әрекет етуді үйренеді; өз мүдделері мен ниеттерін басқалардың тілегі мен мүдделеріне бағынуды үйренеді. Қоршаған орта туралы түсінік кеңейтіледі, баланың сөйлеуі жетілдіріледі, өйткені ол әртүрлі жастағы көптеген сөйлеуші және естуші адамдармен қарым-қатынас жасайды.

Есту қабілеті бұзылған баланың өмірінде ойын рөлі естілетін мектепке дейінгі балаға қарағанда маңызды емес, ол қиялды, бейнелік ойлауды, тілдік қарым-қатынасты дамытуға негіз болып табылады.

Есту қабілеті бұзылған балаларға ойындарға қатысу үлкен пайда әкеледі, бұл мінез-құлық мәдениетін қалыптастырудың ең тиімді құралдарының бірі. Ол қоршаған ортаны танып білу тәсілі ретінде, балаға қандай да бір жағдайда өзін қалай ұстау керектігі туралы жарқын, қолжетімді және қызықты түрде түсінік береді, өзінің мінез-құлық мәнеріне ойлануға мәжбүр етеді. Бұл балаға бейонфликтсіз мінез-құлықты қалыптастыруға мүмкіндік береді. Белгіленген тәртіпті сақтау этикеттік ережелерді орындаудың маңызды шарты болып табылатындықтан, ойынның тәртіптілігі туралы ұмытуға болмайды. Бұл мақсаттар үшін ойындардың әртүрлі түрлерін қолданады.

Ересектердің дұрыс және дәйекті басқаруында ойын саңырау және нашар еститін балалардың адамгершілік, ақыл-ой және сөйлеу дамуының маңызды құралы болып табылады. Пәндік және ойын әрекетін қалыптастыру және байыту арқылы естудің төмендеуінен зардап шегетін естімейтін баланың даму жағына әсер етуге болады. Ойын барысында балалар ойыншықтарға байланысты байланысқа түседі, сондықтан мұнда олардың қарым-қатынасы өте дәлелді және табиғи түрде ұйымдастырылуы мүмкін. Балалар ойындарда қоршаған өмірді бақылау және оған қатысу арқылы алған әсерлерін көрсетуге тырысады. Заттар мен ойыншықтармен іс-әрекет барысында олардың мақсаты, қасиеттері мен қарым-қатынасы барынша толық танылады.

Қорытындылай келе, зерттеліп отырған мәселенің мақсаты білім беру мекемелерінің отбасында есту қабілеті бұзылған балаларды сәтті әлеуметтендіру үшін жағдайларды анықтау болды. Есту қабілеті бұзылған балаларды әлеуметтендіру, әлеуметтену проблемаларын зерттеу барысында «есту қабілеті бұзылған балаларды әлеуметтендіру» түсінігіне анықтама беріліп, бірқатар тұжырымдар жасалды:

1) мүгедек балаларды әлеуметтендіру - мұндай балаларды қоғам өміріне қажетті белгілі бір құндылықтар мен жалпы қабылданған мінезқұлық нормаларын игеріп, қабылдай алатындай етіп қоғамға біріктіру. Мүмкіндігі шектеулі балаларды сәтті әлеуметтендірудің шарттарының бірі - оларды тәуелсіз өмірге дайындау, оларға «ересек өмірге» кіруге қолдау көрсету және көмектесу, бұл үшін алдымен отбасында және білім беру мекемелерінде балалардың әлеуметтік бейімделуіне педагогикалық жағдайлар жасау қажет;

 2) әлеуметтенудің негізгі проблемасы - эмоционалды-еріктік саладағы ауытқулар, әлеуметтік өзара әрекеттестіктің бұзылуы, өзіне деген күмән, өзін-өзі ұйымдастыру мен мақсаттылықтың төмендеуі, жалпы қабылданған мінез-құлық нормаларын қалыптастыру;

 3) әлеуметтену процесінде бала қоғамдағы өмірге қажетті қасиеттерді игереді, белгілі бір құндылықтар мен мінез-құлық формаларын игереді. Сонымен бірге, ол өзі әлеуметтік мінез-құлық пен тұлға аралық қатынастардың нормаларын жасауға, тиісті әлеуметтік рөлдер мен функцияларды сәтті жүзеге асыру үшін қажетті дағдыларды игеруге белсенді қатысады;

4) есту қабілеті бұзылған балалардың тұлғалық және танымдық белсенділігінің дамуы есту қабілеті дамитын балалардың дамуынан ерекшеленеді және өзінің психологиялық сипаттамаларына ие, олар қоғамға әлеуметтік интеграция кезінде де ескерілуі керек;

 5) есту қабілеті бұзылған балаларда, әлеуметтену процесінде белгілі бір шарттарға сәйкес жеке тұлғалық сипаттамалардың тұтас жиынтығын қалыптастыру қажет, есту қабілеті бұзылған балалар қоғамның толық мүшесі болады;

6) әлеуметтенудің негізгі міндеттері қоғамдағы өмірге, коммуникативті және әлеуметтік құзіреттілікке қажетті құндылықтар мен жалпы қабылданған мінез-құлық нормаларын қалыптастыру болып табылады, сәтті әлеуметтенудің ең тиімді әдісі - ойын.

 Осы жұмыстың мақсаты әлеуметтік бейімделу кезінде балаларға практикалық көмек көрсету болды: эмоционалды реакция мен мінез-құлық стереотиптерінің бұрмалануын жою, баланың құрдастарымен толыққанды байланысын қалпына келтіру, сонымен қатар міндеттерді шешудің мүмкін жолдарын анықтау.

 Зерттеу мақсатына сүйене отырып, біз ата-аналарға, тәрбиешілер мен мұғалімдерге есту қабілеті бұзылған балаларды әлеуметтендіру бойынша ұсыныстар ұсындық Осылайша, зерттеуде алға қойылған мақсаттарға қол жеткізіледі.

 Зерттеудің бастапқы позициясы бойынша берілген гипотеза өзінің растауын тапты.

 Алайда, бұл зерттеу мүгедек балаларды әлеуметтендіру мәселесін толығымен жоюды талап етпейді.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы - есту қабілеті бұзылған балаларды отбасында және білім беру мекемесінде әлеуметтендіру үшін ұсынымдар әзірленген және негізделген. Осы зерттеудің материалдары арнайы оқу орындарында мүгедек балаларды әлеуметтендіру әдістерін дамытуда, сондай-ақ мүгедек балалармен түзету жұмыстары бойынша мамандарды даярлау мен қайта даярлауда қолданылады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1.Боскис Р.М. Учителю о детях с нарушениями слуха. – М. Просвещение, 2001 – 215 с.

2. Вопросы воспитания и обучения аномальных детей дошкольного возраста. /Под ред. Л.П. Носковой. – М.: Просвещение, 2005 – 305 с.
3. Выгодский Г. Л. Обучение глухих детей сюжетно-ролевым играм. - М.:Просвещение, 2001 – 187 с.
4. Головчиц Л.А. Возможности дифференциации обучения и воспитания слабослышащих детей.// Дефектология. – 1991. - № 2. – с. 45 – 52.
5. Головчиц Л.А. Коррекционное воспитание слабослышащих детей с трудностями в обучении. // Дефектология. – 1993. - № 4. – с. 49 – 56.

5.Гонеев А.Д. и др. Основы коррекционной педагогики: Уч. пособие для студентов высш. уч. заведений / Под ред. В.А. Сластенина. - М.: Академия, 2001 – 280 с.

6.Гуровец Г.В., Ленок Я.Я. Коррекционно-развивающие игры как метод обучения в специальной педагогике.//Дефектология – 2001- №2- С.77-83

7.Дошкольное воспитание аномальных детей /Под ред. Л. П. Носковой. – М.: Просвещение, 2003 – 253 с..

8.Зыкова В.К. Социально-бытовая ориентировка /В.К Зыкова – М.:ВЛАДОС.2007 – 198 с.

9.Ермолаева М.В. Психологические рекомендации и методы развивающей и коррекционной работы с детьми. — М.: Издательство "Институт практической психологии"; Воронеж: Издательство НПО "МОДЭК", 2001 – 138 с..

10.Изучение слабослышащих детей в процессе обучения/ Под ред. Проф. Р. М. Боскис. – М.: Педагогика, 2001 – 132 с.

Толық нұсқасын 30 секундтан кейін жүктей аласыз!!!

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Facebook | VK | WhatsApp | Telegram | Twitter

Қарап көріңіз 👇