Биология | Қазақстан Республикасының фармацевтикалық нарығын талдау

Қазақстанның дәрілік препараттар нарығының жалпы сипаттамасы.

Халық пен Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау мекемелерін дәрілік препараттармен және арнаулы медициналық бұйымдармен қамтамасыз ету маңызды әлеуметтік мәні бар проблемалардың қатарына жатады. Халықтың ауру – сырқауының жалпы жоғары деңгейі салдарынан медикаменттерді тұтынудың ұлғаюы сипат алады. Осыған байланысты дәрілік препараттарға сұраныс анықталады. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында 6,5 мың фармацевтикалық қызметтің объектілері әрекет етеді. Олардың ішінде 2 % өнеркәсіптік өндірістер, 8 % дәріханалық қоймалар, 90 % дәріханалық ұйымдардың тармақталған жемісі. ҚР дәріханалық ұйымдардың 98 % жеке меншікте, 3 % мемлекеттік меншікте болып отыр.
ҚР фармацевтикалық өнеркәсібінің тұрақты даму тенденциясы бар. Егер 1997 жылы соммасы 9 миллион АҚШ долларын құрайтын дәрілік препараттар шығарылса, 1998 жылы – 10 миллион доллар, ал 1999 жылы - 11,5 миллион АҚШ доллары. 1997 жылы дәрілік препараттардың 132 түрі өндірілді, ал 2003 жылы бұл көрсеткіш 30-40 % өсіп, 700 түрді құрады.
Отандық өндіріс галендік препараттарды, дәрілік өсімдік шиқізатты, антибиотиктерді, акциналарды, сарысуларды, рентген құрал – жабдықтарын, таңу материалдарын өндіретін 90 кәсіпорындармен көрсетілген. Олардың ішінен 51 кәсіпорын Алматы қаласында қызмет етеді. Осы кәсіпорындардың тек алтауында ғана өмірлік маңызы бар дәрілік заттардың 64 түрі шығарылды.
ҚР фармацевтикалық және медициналық өнеркәсібінің ірі кәсіпорындары мыналар болып табылады:
1. «Химфарм» ААҚ (Шымкент қаласы) дәрілік препараттарды жасау мен ендіруге, ампулдық, дәрілік түрлерді антибиотиктерді өндіруге маманданған. Бұл республикада наркотиктік препараттар (прамедал, морфин, эфедрин) мен этил спиртінің үлкен көлемдерін өндіретін жалғыз өндіруші.
2. «Алматы фармацевтикалық фабрикасы» АҚ (Алматы қаласы) тұңбалардың, эликсирлердің, тамшылардың, экстрактрадың, майлардың, линименттердің ірі өндірушісі.
3. «Береке» АҚ (Орал қаласы) флакондардағы залалсыздандырылған ерітінділердің өндірушісі.

Дәрілік препараттарды өндіретін шетел үлесі бар кәсіпорындар:
1. «Қазақ Аджанта фарма ЛТД» ЖШС (қазақстан – үнді кәсіпорны).
2. «Ақсу – Дзен» ЖШС БК (қазақстан – корей кәсіпорны).
3. «Глобал фарм» ЖШС БК (қазақстан – корей кәсіпорны).
4. «Экофарм» ЖШС БК (қазақстан – бельгиялық кәсіпорны).


Бүгінгі күні біздің республикамыздың нарығы дөрілік препараттармен қамтылған. Біздің республикамыздың дәрілік нарығының қанығуы тіркелген позициялар саны бойынша Ресей мен Украинадағыдан анағұрлым жоғары және герман нарығын қанығуына жақын.
2002 жылдан бастап республикада «Дәрілік препараттардың мемлекеттік реестры» деген электронды анықтамалық шығып жатыр. Көп жылдар бойы осында өмірлік маңызы бар дәрілік препараттар жетіспей жүр.
Қазақстанның фармацевтикалық нарығының сиымдылығы әртүрлі ақпарат көздерінің мәліметтері бойынша 150-300 миллион АҚШ долларын құрайды. Бүгінгі күні Қазақстанда 7000 астам дәрілік препараттар тіркелген.
Дәрілік тәуелсіздік мәселесінің тиісті шешімі – мемлекеттік дәрілік саясаттың басымдылығы – отандық зерттемелерді мемлекеттік қолдау кезінде және сапалы бәсекеге қабілетті дәрілік препараттарды өндіргенде ғана мүмкін болады.


2. Қазақстан республикасының фармацевтикалық нарығын талдау.

Қазақстанда дәрілік препараттарды өндірумен айналысатын 100-ге тарта кәсіпорын тіркелді. 2005 жылы жалпы соммасы 3,16 миллион теңгені құрайтын медициналық препараттар өндірілді, бұл 2004 жылмен салыстырғанда 110 %-ке жоғары. Айта кететін жайт, 2005 жылы медициналық препараттардың экспорты 305,8 милиион теңгені құрады.
Қазақстан Республикасын медициналық препараттармен негізгі жабдықтаушылар препараттарды әкелу көлемінің қысқару ретімен келесі кестеде көрсетілген:

Кесте 1 - ҚР медициналық препараттармен негізгі жабдықтаушылар.


Бағасына байланысты Санына байланысты
1. Ресей 1. Ресей
2. Германия 2. Үндістан
3. Үндістан 3. Беларусь
4. Венгрия 4. Литва
5. Словения 5. Германия
6. Франция 6. Польша
7. Польша 7. Франция
8. Литва 8. Венгрия
9. Болгария 9. Швейцария

2005 жылы импорт көлемі 26 милииард теңгені (186,6 миллион АҚШ долларын) құрады, 2004 жылмен салыстырғанда 26 % өскенін білдіреді.
Берілген мәлімметтер бойынша ішкі күштер нарық қажеттіліктерінің 11% қанағаттандырады (сурет 1).
Бірақ орташа қазақстандық тұтынушының дәрілік препараттарды сатып алудың нақты көлемдері дамыған елдердегі (АҚШ, Батыс Еуропа) медициналық препараттарды тұтынумен салыстырғанда бірнеше рет (шамамен 10 рет) төмен. Бұл «өмір сүру деңгейі» деген факторға байланысты.


Сурет 1 – дәрілік препараттарда ішкі қажеттіліктердің қанағаттану құрылысы.

Дәрілік препараттарды таңдағанда тұтынушылар мыналарды басшылыққа алады:
• Өзіндік тәжірибесі. Тұтынушылардың негізгі бөлігі өзін нашар сезінген кезде дәрігерге бармай, тексеруден өткен дәрілік препараттарды қолданады. Бұл ОРЗ мен ОРВ – ді емдеуге арналған халық арасында кең тараған дәрілерге қатысты.
• Дәрігер кеңесі. Негізінен дәрігерге екі жағдайда: «қатты қысқан кезде» немесе «бұндай бұрын болмаған кезде» барады.
• Таңыс адамдардың кеңесі. Таңыстардың кеңесіне негізінен аурулардың алдын алу кезінде жүгінеді.
• Жарнама. Көптеген адамдар дәрілерді сатып алғанда жарнамаға сұйенетінін мойындамайды. Сонымен бірге, кейбіреулері жарнаманы естіген кезде көбінесе жарнамаланған дәрілік препаратқа сапалы зат ретінде сенім білдіретінін айтады.
• Фармацевтердің кеңестері. Адамдардың көпшілігі алдымен дәрігерге бармай, дәріханаға барып, сол жерде кеңес сұрайды.


Бұл жағдай келесі суретте көрсетілген:

Сурет 2 – Дәрілерді таңдау қалай жүзеге асырылады.



Қазақстандағы нарықтық қарым – қатынастардың дамуымен байланысты тауарлардың әртүрлінгінің өсуі тек қана азық – түлік тағамдарының нарығына ғана емес, сондай-ақ дәрілік препараттар нарығына да үлкен әсерін тигізді. Қазіргі уақытта дәрілік препараттар нарығында әлемдік фармацевтикалық нарықтың барлық танымал өндірушілеріұсынылған. Бұл жағдай тұтынушыға өзіне негұрлым ыңғайлы және тиімді дәріні таңдауға мүмкіндік береді.
Қазақстандағы дәрілік препараттар нарығын қарастыралық TNS Gallup Media Asia кампаниясының Қазақстаннның он бір ірі қалаларында жүргізген пікір – сұрауларының нәтижелері Қазақстанда дәрілік препараттарды бүкіл халықтың 80 пайызы пайдаланатынын көрсетті.
Халық арасында неғұрлым кең тараған дәрілік препараттар болып бас ауруына қарсы дәрілер және ауырмайтын етуге (жансыздандыруға) бағытталған дәрілер саналады. Осындай препараттарды дәрілік препараттарды алатын түтынушылардың 72,5 пайызы сатып алады. Екінші орында – суық тию мен тұмауға қарсы дәрілерді тұтынушылардың 54,3 пайызы сатып алады. Ал үшінші орында – тұтынушылардың 40,7 пайызы сатып алатын жөтелге қарсы дәрілер тұрады (кесте 2).
Кесте 2 – Жарты жыл бойынша дәрілер мен медициналық препараттарды сатып алу.


Дәрілер / медициналық препараттар %
Бас ауруына қарсы дәрілер және басқа да ауырмайтындай етуге көмектесетін препараттар 72,5

Суық тию мен тұмауға қарсы дәрілер 54,3
Жөтелге қарсы дәрілер 40,7
Антибиотиктер 32,1
Байлайтын (таңатын) материал 30,4
Тұмауды (насморк) емдеуге арналған препараттар 30,4
Дәрілік шөптер мен терімдер 28,7
Тамақ ауруына қарсы препараттар 23,9
Балаларға арналған қызуды төмендететін препараттар 23,2
Дәрумендер 22,6

Дәрілік препараттарды тұтынушылар осы заттарды көбінесе дәріханада алуды ұнатады, дәрілерді сатып алудың осы орнын респонденттердің 96,2 пайызы көрсетті. Тек қана тұтынушылардың 6,9 пайызы дәрілік препараттарды дәріханалық дүнгіршектерде де сатып алатынын көрсетті.

Кесте 3 – Дәрілерді / медициналық препараттарды сатып алу орны.

Сатып алу орны %
Дәріханада 96,2
Дәріханалық дүнгіршектк 6,9
Супермаркетте 0,8
Басқа жерде 0,8
Қолдан сатып алу 0,2

Дәрілік препараттарды сатып алғанда респонденттер көбінесе олар сатып алатын тауардың сапасына көңіл бөледі (бұндай жауапты дәрілік препараттарды тұтынатын сатып алушылардың 88 пайызы берді). Тұтынушылардың тек 12 пайызы ғана дәрілерді таңдап алғанда алардың сапасына емес, көбінесе бағасына қарайды (сурет 3).

Сурет 3 – Дәрілерді / медициналық препараттарды сатып алғанда бағасына көңіл бөлу.


Сонымен қатар айта кететін жайт, дәріқағазсыз (рецепті жоқ) дәрілік препараттарды сатып алған кезде ер адамдар мен басқа жастағы топтардың респонденттеріне қарағанда көбінесі 25 пен 44 жас аралығындағы әйелдер жауапты болады.
Нарықта ұсынылған әртүрлі ауруларды емдеуге бағытталған көптеген дәрілік препараттардың арасында көбінесе жыл бойы халықты қинайтын тұмауға қарсы дәрілер белгілі болып табылады.
Қазақстанның формацевтикалық нарығы қарқынды даму үстінде және жақын болашақта украиналық нарықты басып озуы мүмкін. Бірақ бұл тек мына жағдайда болуы мүмкін: егер Ресейдің табысты мысалына жүгініп, Қазақстанның билік күштері отандық фармацевтерге қажетті қолдау көрсеткенде.
Арапшылардың пікірінше, бүгінгі таңда ресейлік фармацевтикалық нарық ТМД елдерінің арасында дамыған болып есептеледі, ал медициналық препараттардың украиналық нарығы дамуы жағынан 2 жылға артта қалып қойды, ал қазақстандық нарық 4 жылға артта қалды. Ресейдегі фармацевтикалық саланың дамуында маңызды рөлді қосымша дәрілік қамтамасыз етудің мемлекеттік бағдарламасы атқарады. Бұл бағдарлама мемлекет бюджетінен қаржы құралдарын бөлу есебінен нарық көлемін ұлғайтуға мүмкіндік туғызды. Сы бағдарлама есебінен 2005 жылы ресейлік нарық 25 – 28 % - ға өседі деп болжанған еді.
Қазақстанның дамуы дәрілік препараттар нарығына шетелдік өндірушілер де қызығушылық білдіреді. Сарапшылардың айтуынша, бірнеше шетелдік фармацевтикалық кампаниялар Қазақстандағы өздерінің фирмалары мен өкілдіктерінің инфрақұрылымына күрделі инвестициялар салуды жоспарлап отыр. Бұл нарықта отандық фармацевтердің позициялары едәуір көзге түседі. Ірі украиналық компаниялар, атап айтқанда, «Дарница», «Фармак» және «Борщаговский ХФЗ» компаниялары нарықтың 57 % алып жатыр. Бірақ күшейп жатқан бәсекелестікті және Қазақстан нарығының даму қарқынын есепке алғанда, нарық үлестерінің бөлінуі жақын уақыт аралығында өзгеруі мүмкін.
Денсаулық – адам бақытының маңызды бөлігі. Бұл жерде кәсіптік мансап пен қаржылық тұрақтылық та екінші орында болады. Осы денсаулық туралы құттықтауларда, салтанатты сөз сөйлегенде айтады, туыстары мен жақындарына үнемі ескертіп отырады. Бірақ денсаулықтың ерекше рөлін жақсы біле отырып адамдар бұл нәрсені «алыс жәшікке» салып, жұмысқа немесе жай демалысқа өздерінің қалауын білдіреді.
Адамдардың өз денсаулығына деген қарама – қайшы қарым – қатынасы – бұл қорқу, жалған наным, сенбеушілік, жалқаулыққа негіделген кәдімгі адамдық фактор ма? Осы сұраққа жауап ретінде «GFK» компаниясының мамандары жүргізген зерттеулердің нәтижелері болады.
Бұл жоба бір уақытта әлемнің 14 елінде жасалды. Бұған біздің азаматтармен қоса 15000 респонденттер қатысты. Пікір сұрау халықтың денсаулығының жағдайы мен Еуропа және Қазақстан территориясындағы медициналық жүйе туралы жалпы ақпарат алу мақсатын көздеген. Бұл жерде елдердегі медицина дамуына және азаматтардың жеке көңіл – күйіне жер ететін негізгі факторлар көрсетілген. Бұл зерттеуде австриялықтар, чехтер, словактар, венгерлер, словенецтер, хорваттар, боснийлар, сербтер, поляктар, ресейліктер, украиндықтар, румындықтар, бұлғарлар мен қазақстандықтар өзінің жеке денсаулығын, медициналық сақтандыру жүйесін, фармацевтикалық өнімдердің сапасы мен сатып алу мүмкіндігін, медициналық қызмет көрсетудегі халықтың қанағаттану дәрежесін өздігінен бағалайды.
Хорваттар, словенецтер, ресейліктер, украиндықтар, поляктар және австриялықтар қатты ауырған жағдайда шетелдік компаниялардан гөрі жергілікті фармаецвтикалық компаниялардың өнімдерін сенімділікпен сатып алады. Өз кезегінде, сұралған 1000 қазақстандықтардың ішінен 41% халықаралық фармацевтикалық компаниялардың өнімдерін таңдайды, тек 14% ғана отандық өндірушілерді таңдайды. Қалған респонденттердің 45% ауырған кезде жергілікті немесе шетелдік дәрілерді таңдауда ерекше табандылықты таңытпайды және де ер адамдар әйелдерге қарағанда төменірек міншілдікпен сипатталады (сурет 4) ....