Экономика | Қ Р Зейнетақымен қамсыздандыру құқығы түсінігі

Қ. Р. Зейнетақымен қамсыздандыру құқығы түсінігі.

Қ. Р – ның “Қазақстан Республикасында зейетақымен қамсыздандыру туралы” 20.06.1997 жылғы заңынан өзге де құқықтық нормативтік кесімдер бар. Осы нормативтік құқықтық кесім төмендегі құқықтық қатынастарды:
1. Қ. Р. Азаматтарды зейнетақымен қамсыздандырудың құқықтық және әлеуметтік негіздерін белгілеуді;
2. Мемлекеттік органдардың, меншік нысандарына қарамастан, жеке және заңды тұлғалардың зейнетақымен қамсыздандырылуға конституциялық құқығын іске асыруға қатысуын;
3. Қ. Р – ның азаматтары Қ. Р. Заңдарында белгіленген тәртіппен зейнетақымен қамсыздандырылуға құқығын;
4. Қ. Р – ның аумағында тұрақты тұратын шетелдігі мен азаматтығы жоқ адамдар, егер Қ. Р. Заңдарында және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, Қ. Р. Азаматтарымен бірдей зейнетақымен қамсыздандырылу құқығын пайдалануды да реттейді.
Зейнетақымен қамсыздандырудың басты қағидаттары:
- дербес зейнетақылық жинақтау қағидаты;
- зейнетақы жүйесін мемлекеттік реттеу;
- азаматтардың зейнетақылық қорланудың мемлекеттік немесе мемлекеттік емес зейнетақылық қорларында жүзеге асырылуын таңдау құқығын қамтамасыз ету;
- азаматтардың ең төмеңгі зейнетақы алу кепілдігі;
- әр азаматтың еңбеккежарамды жасында зейнетақылық қор жинақтауға қатысу міндеттілігі;
- еңбекке жарамды азаматтың өзін жасы ұлғайған кезіндегі жеке жауапкершілігі;
- азаматтың ерікті түрдегі қосымша зейнетақымен қамсыздану құқығы қағидаттары болып табылады.
Аталған құқықтық қатынастармен қатар зейнетақы туралы заңнама, азаматтарға зейнетақымен қамсыздандыру жөніндегі мемлекеттің кепілдігін айқындайды.
1 – ден мемлекет 1998 жылдың 1 – қаңтарына дейін зейнеткерлікке шыққан азаматтарды зейнетақы төлемдерінің белгіленген мөдшерін сақтай отырып, 1999 ж. 1 сәуірге дейін зейнетақымен қамсыздандыру жөніндегі кепілдікберілген.
2 - ден, 2005 жылдың 1 шілдесінен зейнеткерлерге мемлекеттік базалық зейнеақы төлеміне кепілдік береді. Мемлекеттік базалық зейнетақы төлеміне орталықтан және жинақтаушы зейнетақы қорларынан зейнетақы төлемін, сондай – ақ мүгідектігі бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алуына қарамастан төленеді.
3 – ден, орталықтан төленетін зейнетақы төлемдерінің мөлшерін арттыру Қ. Р. Үкіметі белгілегентәртіппен жыл сайын жүргізілуіне мемлекет кепілдік береді.
4 – ден, мемлекет еңбек сіңірген жылдары бойынша зейнетақы алуға құқығы бар және осы құқығын зейнетақы тағайындайтын және оны төлеуді жүзеге асыратын органдарда 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін тіркелген азаматтарды зейнетақымен қамсыздандыруға кепілдік береді, бұл жағдайда оларға қызметтен кеткеннен кейін төленеді.
5 – ден, жинақталған зейнетақы қаражатының сақталуына кепілдік (заңның 6 бабы).
Қ. Р. Жасына сай зейнетақы тағайындаудың мүлдем жаңа механизмі көзделген және зейнетақы жүйесі мына тәсілдермен жүзеге асырылады:
1) 1998 жылдың 1 қаңтарына дейін зейнеткерлікке шыққан азаматтарға бұрын белгіленген зейнетақы мөлшерін сақтай отырып зейнетақы төлеу;
2) 1998 жылдың 1 қаңтарынан кейін заңнамаға сәйкес зейнетақы алуға құқығы бар азаматтарға зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан зейнетақы төлеу;
3) Жинақтаушы зейнетақы қорлаоынан зейнетақымен қамсыздандыру;
1. Толық мөлшерде зейнетақы тағайындау еркектерге – 63 жасқа, әйелдер – 58 жасқа толғанда, еңбек стажы 1998 жылдың 1 қаңтарында еркектерде – 25, әйелдерге – 20 жыл б.т.
2. Төменше және барынша радиоциялық өңірлерде тұратындарға
3. 5 одан да көп бала туып, оларды сегіз жасқа дейін тәрбиелеген әйелдер 53 жасқа толғанда жасына байланысты зейнетақы алуға құқылы.



Еңбек стажы.
Орталықтан төленетін зейнетақы төлемдерін толық көлемде есептеу орташа айлық кірістің 60 пайызын есептеп, ал 1998 жылғы 1 қаңтарға дейінгі қажетті еңбек стажынан тыс жұмысынан істеген әрбір толық жыл сайын зейнетақы төлемдерінің мөлшері 1 пайызға өсіріледі, бірақ ол табыстың 75 пайызынан аспауы тиіс.
Еңбек стажына енетін жұмыс кезеңдері:
1) Еңбек шарты бойынша жеке және заңды тұлғалар ақы төлейтін жұмыс;
2) Әскери қызмет;
3) Құқық қорғау органдарындағы қызмет;
4) Мемлекеттік қызмет;
5) Кәсіпкерлік қызмет
6) 1 – топтағы жалғызілікті мүгедекке және өзгенің жәрдем көрсетуіне мұқтаж жасына байланысты зейнеткерге, сондай – ақ 80 жасқа толған қарт адамдарға жасаған уақыт;
7) Атом сынақтары, экологиялық апаттар салдарынан зардап шеккен не иммундық тапшылық вирусын жұқтырған не ж.қ.т.б – мен ауыратындарға, 16 жасқа дейінгі мүгедекке күтім жасаған уақыт;
8) Жұмыс істемейтін анасының жас баларды бағып - күткен, бірақ әрбір баласы 3 жасқа толғаннан аспайтын жалпы жиынтығы 12 жыл ішіндегі уақыт және т.б. Қ.Р. “Зейнетақымен қамсыздандыру туралы” Заңының 11 бабының бірінші тармағындағы 19 – 16 бөліктерінде көрсетілгендер зейнетақы тағайындау кезінде есепке алынады.
Стаж – еңбек қызметінің іс жүзіндегі ұзақтығымен, яғни қызметкер жұмысқа алынған күннен бастап жұмыстан босатылған күніне дейін есептелінеді. Алайда, заңдар стаждың жеңілдетілген жағдайда да есептілінетін кездері көзделген (заңның 2 тармағы) Мысалы; Семей сынақ полигонына жапсарлар жатқан аудандардағы 1949 жылғы 29 тамыздан бастап 1963 5 шілдегі дейінгі кезеңде жұмыс істеп, әскери қызмет атқару – үш есе мөлщерде тағайындалады.
Еңбек стажын растау. 1998 жылғы 1 қаңтарға дейінгі кезекте орталықтан зейнетақы төлемдерін есептеу үшін еңбек стажы еңбек кітапшасымен расталады. Еңбек кітапшасы жоқ және онда тиісті жазбалар болмаған кезде еңбек стажы жұмыс туралы мәліметтерді растайтын құжаттардың негізінде не сот шешімінің негізінде расталады.
Зейнетақымен қамсыздандыру.
Зейнетақы реформаларын одан әрі жетілдірудің қадамдарының бірі Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша зейнетақыны саралап арттыру болып табылды. Арттырылған зейнетақы мөлшерін 1 млн. 30 мың зейнеткер немесе олардың жалпы санының 64 % алды. Жұмыс стажы мен жалақы мөлшеріне байланысты зейнетақыларға қосымша нөлден 4800 теңгеге дейін (әр жағдайда жеке) құрайды. Зейнетақыны арттырудың орташа мөлшері республика бойынша 2300 теңге құрады. Зейнетақыларды қайта есептеу нәтижесінде 5000-6000 теңге шегінде ең төмен зейнетақы алатын зейнеткерлердің саны екі есеге қысқарды, зейнетақылар мөлшері орташа 23,4 % (6485 теңгеден 7927 теңгеге дейін) өсті және 6000-нан 12000 теңгеге дейінгі мөлшерде зейнетақы алатын зейнеткерлер үлесі екі есеге жуық көбейді.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін дамыту жалғасуда. 2003 жылғы 1 желтоқсанда 6,1 млн. адам (активті және пассивті салымшыларды қосқанда) жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қатысушысы болды, бұл жұмыспен қамтылған адамдардың 89,3 % немесе республиканың экономикалық белсенді халқының 81,3 % құрайды. Зейнетақы жинақтары 356 млрд. теңге құрайды. Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің параметрлерін жетілдіру жөнінде шаралар қолданылуда: арнайы нормативтік актілермен (2003 жыл) ерікті кәсіптік зейнетақы жарналарының мәселелері, жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін ғұмырлық зейнетақы төлемдерінің схемалары реттелуде. Қазақстан Республикасы Үкіметінің:
“2003 жылғы 1 қаңтардан бастап ЗТМО төленетін зейнетақы төлемдерінің мөлшерін арттыру туралы” 2003 жылғы 14 қаңтардағы;
“Қазақстан Республикасының аумағында еңбек қызметін жүзеге асыру үшін шетелдік жұмыс күшін тартуға 2003 жылға арналған квотаны белгілеу туралы” 2003 жылғы 14 қаңтардағы № 11;
“Жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің біріңғай тарифтік -біліктілік анықтамалығы мен Қызметшілер лауазымдарының анықтамалығын қолдану жөніндегі ынтымақтастық туралы келісімді бекіту туралы” 2003 жылғы 14 қаңтардағы;
“2002-2005 жылдарға арналған мүгедектерді оңалту бағдарламасының қаржы бөлігін өзгерту жөнінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 29 желтоқсандағы № 1758 қаулысына өзгерістер енгізу туралы” 2003 жылғы 15 қаңтардағы;
“ Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қырғыз Республикасы Үкіметінің арасындағы шекараға іргелес облыстарда ауылшаруашылық жұмыстарымен айналысатын еңбекші-мигранттардың еңбек қызметі және оларды әлеуметтік қорғау туралы келісімді бекіту туралы” 2003 жылғы 16 қаңтардағы;
“Халықты жұмыспен қамту туралы ” 2001 жылғы 23 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңын іске асыру жөніндегі шаралар туралы” Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 19 маусымдағы қаулысына, Қазақстан Республикасына шетелдік жұмыс күшін тартуға жұмыс берушілерге арналған рұқсат беру туралы қолданылып жүрген Ережеге өзгерістер енгізу бөлігінде өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” 2003 жылғы 20 қаңтардағы;
“Жаппай саяси қуғын-сүргіндер құрбандарына ақшалай өтемақылар төлеу ережесін бекіту туралы” 2003 жылғы 23 қаңтардағы № 82;
“Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 11 қаңтардағы қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” 2003 жылғы 24 қаңтардағы;
“Бала тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақы төлеу ережесін бекіту туралы” 2003 жылғы 25 ақпандағы;
“2003 жылға арналған республикалық бюджетте Ақтөбе облысы Шалқар ауданының, Қызылорда облысы Арал және Қазалы аудандарының халқына мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек көрсету үшін көзделген мақсатты трансферттерді бөлу ережесін бекіту туралы” 2003 жылғы 28 ақпандағы ;
“Ерікті кәсіптік зейнетақы жарналарын есептеу үшін қабылданатын ай сайынғы табысты белгілеудің ережесін және Салымшылар өз қаражаты есебінен олардың пайдасына ерікті кәсіптік жарналарын жүзеге асыратын қызметкерлер кәсіптерінің тізбесін бекіту туралы” 2003 жылғы 15 мамырдағы;
“Қазақстан Республикасы Үкіметінің резервінен қаржы бөлу туралы ” 2003 жылғы 30 мамырдағы;
“Міндетті зейнетақы жарналарын есептеудің, ұстап қалудың және жинақтаушы зейнетақы қорларына аударудың ережесін бекіту туралы” “Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 15 наурыздағы қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” 2003 жылғы 11 маусымдағы;
“ 2003 жылғы 1 маусымнан бастап зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан төленетін зейнетақы төлемдерінің мөлшерін арттыру туралы ” 2003 жылғы 11 маусымдағы;
“Жинақтаушы зейнетақы қорларынан міндетті зейнетақы жарналарының, ерікті кәсіптік зейнетақы жарналарының есебінен қалыптасқан зейнетақы жинақтарынан төленетін зейнетақы төлемдерін жүзеге асыру ережесін және Кесте бойынша зейнетақы төлемдерінің мөлшерін есептеуді жүзеге асыру әдістемесін бекіту туралы” 2003 жылғы 4 шілдедегі № 661;
“Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 11 маусымдағы № 803 қаулысының күші жойылды деп тану туралы” 2003 жылғы 18 тамыздағы № 819;
“Қазақстан Республикасының 2004 - 2006 жылдарға арналған республикалық бюджетінің болжамды көрсеткіштері туралы” 2003 жылғы 12 қыркүйектегі № 927;
“Қазақстан Республикасы мүгедектерінің қоғамдық бірлестіктері құратын, тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өндіретін ұйымдардан конкурсты ұйымдастырушылар сатып алатын тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің 2004 жылға арналған номенклатурасы мен олардың көлемі (пайызбен көрсеткенде) туралы” 2003 жылғы 7 қарашадағы № 1114; ....