Экономика | Ежелгі заманда бухгалтерлік есептін қалыптасуы

Есептерді сақтау ежелгі заманда ағаш, пергамент, тері, папирус, қалайы тақтайында бірақ жиі рек жас тақтайшалар, ал одан кейін папирус пен пергаменттерді болды. Бірақ есептің негізгі жетістіктері оның техникалық сақталуында емес, есептің системалық регистерінде еді. Бұл жерде тек қана есеп кітапшалары ғана емес бір- бірімен байланысты жетілген система қалыптасты.
Жанин Шарара –Руссо болжауынша, римдік есептеу системасын сақтау өз бастауын гректерден алды, ол жақта бұған дейін өзі екі тіркеу бар еді: эфемериду және трапецитик. Римдіктердің ойынша тек қана осы практикамен қолданды. Біз Франсуз әріптесіміздің қаншлықты шындықты айтып тұрғанның айтуға қиналамыз, Грек және Рим байланысы практикалық тізімде болу мүмкін емес. Өйткені, біріншісінің құрамында ешнәрсе белгілі емес, ал екіншісі біз көріп тұрғанымыздай белгісіздеу.
Осылай, есептік регистрдің системасы ежелгі Римдік бугалтерияның бірінші кітабы Adversaria, ал шаруашылық өмірдің күнделікті фактілерін жазып отыру үшін арналды. Бұл кітіпқа кейінрек «Ұмытылмас» деп немесе Мемориял деп атады. Оны барлық зерттеушілер осылай түсінді. Бірақ М. Виллалбос және Ф. Гертц кітапты кассаның қозғалысын ғана бақылады және оның мемориялдық емес кассалық атау керек деді. Кейінрек М. Бартошек бұл кітаптын құрамын толықтырды. Ол кітапты кассалық және ресконторлық деп қарастырды. Екі кітапты ерекшелексек: Codex accepti et expensi және Codex rationum domesticorum. Зерттеушілердің арасында бұл кітіпқа байланыста көп карама-қайшылықтар пайда болды. Біреулер оны өрбіткісі келсе, Италяндық формамен есепті оны бірінші журналдың кодексімен байланыстырды, ал екіншілері бас кітаппен. Бірақ, кейбір себептерге байланысты Л.И Гомберг пен А. М. Вольф өз тұжырымдарында қайтпай тұрып алды. Алайда, есептің біркелкі қолдануының өлшеуші туралы еш қандай мәлемет жоқ болды, сондықтан оны Бас кітаптың сестемалық жазудың және Италяндық есептеу формасы деп айтуға болмайды.
Басқа ғалымдар тобы бірінші кодексті «Кассалық кітап» немесе «ресконтро» немесе дәлірек айтатын болсақ «кассалық ресконтро» деп атады.
Екінші кодекс «сестемалық жазу» кітабы деп түсіндірілді. П Гарнье бұл кодексті «Бас кітап» деп санады, мұннда 1 айдын қорытындысы жазылып тұрды.
Ф Мелис сестемалық жазудың мазмұнынан бір кодекске тіркеді, онда барлық есеп шотта ақшаның жылжуы, қарыз, мүлік бәріде тіркелді, ал
М. Бартошек екі кодекстін атауында синоним ретінде қарастырды, ал екеуінде айдын қорытындысы «Adversaria» тіркелді деп айтты.
Ал енді Тессиенің ойынша, бізге бұл кітаптардың біреуіде жетпегені үшін, бұдан бір мәлемет алу мүмкін емес деп ойлады. Алайда біз ескі фактордан да, бас тарта алмаймыз. Материалдық құндылықтар ақшаның өлшеуімен саналады. Римде қарапайым бухгалтерия болды, ешқандай материалдық есептеумен қаржысыз болды. Егер осылай болатын болса барлық бірінші топтын авторлары қателескен. Сонымен қатар екінші группаның авторларыда қателескен.
Ал егерде дәлірек айтатын болсақ «Adversaria» бұл черновая кітіп деп ойлады Цицерон, ал кодекс-бұл таза жазуға арналған кітап, сонымен қатар кодекс таза заңдық толық құжат. Кодексті дәлірек айтатын болсақ ол системалық жазу емес, хронологиялық жазу деп есептелді.
Сонымен, системалық жазу екі кодекске бөлінді Codex accepti et expensi және Codex rationum domesticorum. Біреуінде тек қана ақшаның қаржылық есептеуі жүргізілсе, екіншісінде материалдық есептеулер (вино, бидай, май және т.б) жүргізілді. Бұл екі кодекстен Сальдо шықты. Системалық жазу екі кодекстін арасынан шыққанна байланысты, онда біз «Adversaria» тек қана «ақшаның жылжуы мен есептеулері» туралы операциялар жүргізілген. Қалайда болса сотта тексеру жүргізілген. Кодексте ешқандай алдын өзгертілген түзетулер болмауы керек. Цецерон бұл процесті ұтып алды, ал кодекстегі жазуды «Adversaria» қарағанда анықрақ екенін дәлелдеді.
Авторлардың көбісі екі жақты жазудың характерін қолдады, ал басқаша сол жақта – кіріс жазылса, сол жақта шығыстар жазылды. Р. Байгель тіркеудің есептеуін төрттіктеп бөліп, ал кірісті кассаға түскен қаржы деп, ал шығысты- кассадан шыққан қаржы деп түсіндірді. Алайда, ежелгі Римдік кітаптардың барлығы шаруашылық жағынан бірдей жазылды десек қателесеміз. Бұл жерде келтірілген тұжырымның барлығы шындық, бірақ бұлар бір кітап болғанымен әрқайсысына әр түрлі нұсқады жазылған. Сондайақ 191 -192ж ж Кройкстің көрсеткені Римдік попирусты алайық, онда біз екі жақты жазуды анық көреміз және де ол жерде шаруашылық өмірдің фактілері тіркеліп отырғаны анық көрсетілген.
Римде бюджеттік есеп бүкіл ел көлемінде дамыды және ол жақта «бревариум» деген кітап жүргізіліп отырды. Кейінрек бұл кітап империалдық есептеу кітабы деген атау алды. Кейбір зерттеушілер мысалы, Г Хумберг және А. Вульф бревариумды хандық смета деп атады. Ал Р. Байгель, К. П Кейль және К.Г Деметриску бревариумды хандық сметадан басқа оған мемлекетке қарасты мүлік және азаматтар, және армияға шақырылғандар жазылады. Н. С Помазков мемлекеттік есептің шаруашылығын былай көрсетті: құжаттын міндетті түрде жазылуы немес т.б. Римдік империя кезінде системалық жазу өте үлкен көлемін алды және сондай-ақ системалық жазу қаржылық байланыстығынан өз дамуын алды.
Банктік есеп көп авторларының ойынша, Афинада протаститке сай келеді. Бірақ М. Фойхт пен К.М Смирнов бұл көз-қарасқа басқаша қарады. Олар бұл кодексті латындық деп ойлады. Бірінші көз қарасты бұл есеп елде тиімді сияқты болып көрінді. Римдіктер мұны мақтан тұтқан, оны құрметтеді. Системаның ролі «ratio» деген мағынаны берді. Бұл сөз тек қана есепті ғана емес белгілі тәртіп, системаны, ақылды деген мағынаны берді.
Тексерушілермен бақылаушылардың белгілі бір апараты құрылды, бірақ сондада жалған жазырулылар көп болды. Осығын байланысты Монтненоның бір әнгәмесі бар. «Петилий Сципионнан сенатта толық қаржы туралы есеп беруді сұрағанды, Сципиона бұл жайында жазылған кітапты алды да « бұл кітіпты барлық кіріс және шығыс» толық жазылған деді. Алайда Сципионнан бұл кітапты тексеруге сұрағанда, ол кітапты беруден бас тартып бәрінің көзәенше жыртып тастады. Сципионның айтуынша бұл ол үшін ұят деп айтты. Ежелгі Римде есептін басты мақсаты бақылау еді.
Есеп Римнің мәдинеттік өміріне ісініп кірді. Театрияарда, әдәбитте бухгалтерлік практиканы көп салыстырады.
Петронный таза емес бугалтерияда байып шыққан адамды есіне алды. Ол бухгалтерияны жақсы көрді, және арнайы құлды ұстады. Ол құл түскен алдын оған есептік кітапты оқу керек еді. Ал ұлы Гроций бухгалтер болып жұмыс істеді содан шыға Сен Нюстюнның – сөздері бар «Әлем Римдіктерден кейіе тоқтап қалды».
Корыта келе Ежелгі әлемнің есебі - бұл фактордың есебі. Инвентаризация және тура тіркеу онның құрамына кіреді. Тура тіркеу белгілі бір объектке бағытталады. «қарандар деп айтты ежелгі дүниенің адамы – мұнау стол, мұнау үй бұл сиыр, және т.б осының бәрі факт деп есептелді, тура және констатация. Уақыт өте келе төлеу тіркеуі пайда болды. Есептің қызметкер объектті тіркеудің орнына біріншісіне алдынғы құжаттардан мәлемет алды. Қанша көп тексерудің нәтижелеріне сай келетін болса, ал сонша есептің практикасына пайдалы, ал инвентаризацияға пайдасыз. ....