Бағдарламалау | Шымкент қаласы Самал мөлтек ауданындағы учаскелердің орналасуының электрондық картасын жасау

КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында жаңа ғасырдан бастап компьютер технологиясына көп көңіл аударылуда. Яғни Қазақстан Республикасының барлық аумағын компьютерлендiру қолға алына бастады. Осы жұмыстардың нәтижесiнде Қазақстан Республикасының азаматтары республиканың кез-келген нүктесінде тұруына қарамай жаңадан келген жаңалықтармен таныс болып отырады. Тәжірибеден білетініміздей уақтылы алынған информация - бұл өлшенбейтін байлыққа тең. Осылардан келiп шығатыны информациялық технологияның дамыған ғасырында компьютерлік техниканы қолданбай жұмыс істейтін мемлекеттік және коммерциялық мекемелер, жоғарғы оқу орындары және т. б. көптеген салалар кемде-кем деп айтсақ та болады.
Информациялық технологиялардың дамуы қолданбалы математиканы инженерлік ізденістерде қолдануға кең жол ашып берді. Өмірімізге өндірістік, технологиялық және инновациялық процесстермен бірге информациялар ағыны кіріп келді. Кез келген маман экономиканың өтпелі кезеңінде, өз міндетін жаңа талаптарға лайықты етіп орындау үшін, информациялық технологиялармен жұмыстарын шеберлікпен жүргізе білуі қажет. Қазіргі кезде информацияны пайдалана және жоғары деңгейде талдай білген маман әрқашан сұраныста.
Қазіргі таңда барлық алгоритмдік тілдер - объектке бағытталған бағдарламалау әдісін қолдануда. Бұл әдіс алгоритмдік тілдің дамуының жоғарғы эволюциялық сатысы болып есептеледі. Объектке бағытталған бағдарламалау әдісі - басқа бағдарламалау әдістерінің жетістіктерін өз ішіне ала отырып, бағдарламалау процессінде абстракттық құрылымдардан пайдалана алады. Әдісте қолданылатын негізгі ұғым - объекттің үш қасиеті бар. Осы қасиеттер негізінде, көп-теген абстракт объекттер құрылып, олар библиотекаларда сақталуда. Пайдаланушы өз бағдарламасында сол объекттерді шақырып, қажет болса, дамытады. Объекттің қасиеттерінің мағынасы төмендегідей [1]:
 инкапсуляция
 мұрагерлік
 полиморфизм
Инкапсуляция - деп процедура мен деректерді біріктіріп, объект құруды айтады. Объектте сипатталған процедураны - әдіс дейміз. Әдісте локал айнымалылар мен процедуралар да енгізуге болады.
Мұрагерлік - деп ілгері анықталған объектті пайдалана отырып, жаңа объект құруды айтады. Бұл объекттер бірлесе отырып, иерархиялық ағаш құрайды. Ағаштың жоғарғы сатысындағы объектті - аналық, ал төмендегілерін - мұрагер объект дейміз. Мұрагер объект аналық объекттің әдістері мен деректерін пайдалана алады.
Полиморфизм - деп аналық және мұрагер объекттерде аты бірдей, бірақта орындайтын жұмысы әр түрлі әдістерден пайдалануды айтады. Мұрагер объект аналық объекттің әдісін пайдалана отырып, әдіске жаңа деректер мен локал әдістер енгізеді.
Деректер қоры дегеніміз - құрылымы арнайы тәсіл бойынша ұйымдастырылған берілген форматтағы файлдар жиынтығы болып есептеледі.
Деректер қорын Borland Delphi объектке бағытталған программалау ортасында жасалыну себебi, өйткенi Borland Delphi объектiке бағытталған программалау ортасы кез-келген қосымшаны дайындауға болатын, жылдамдығы тез қуатты тiлдердiң бiрi болуы және де басқа деректер деректер қорымен жақсы байланысатын болуы.
Деректер қорын басқару жүйесi - деректер қорымен жұмыс iстеуге арналған Borland Delphi ортасындағы программалар қатарына кiретiн тiлдердiң бiрi Paradox тiлi болып табылады [2, 3].
Жоғарыда көрсетiлген жұмыс салаларының бiрi ретiнде Шымкент қаласы Самал мөлтек ауданындағы участке иелері туралы мәліметтер, яғни аты-жөні, туылған жылы, жұмыс орны, жанұясы, т.с.с. алуға болады. Осы мәліметтерді өңдеуді Borland Delphi объектке бағытталған программалау ортасында деректер қоры ретiнде жасау жұмыс барысын жеңiлдетедi.
Қарастырылған Шымкент қаласы Самал мөлтек ауданындағы участке туралы деректер қорында Paradox программасында кестелердi құру және оны сақтау үшiн, ал Borland Delphi объектке бағытталған программалау ортасы осыларды, яғни құрылған кестелердi басқару үшiн қолданылған. Бұл проекттегі негiзгi жұмыстар жиһаздарды iздеу, өңдеу, енгiзу болып табылады. Яғни, осы программада кестелер өзара бiр-бiрiмен байланыстырылып жұмыс атқарады. Программа барысында сұраныс беру арқылы өз шартымызды қанағаттандыра аламыз.
Сонымен электрондық картаны жасауда екі программалау ортасынан пайдаланылды:
 Borland Delphi - объектке бағытталған программалау ортасы;
 Paradox - деректер қорын басқару жүйесі.
Мұндағы Borland Delphi объектке бағытталған программалау ортасын қолдану себебiм, өйткенi ол Windows операциялық жүйесінде программалаудың ыңғайлы құралы болып саналады. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедия процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және тағы басқа іс-әрекеттерді орындау мүмкіндігі бар.
1 ДИПЛОМ АЛДЫ ІС–ТӘЖІРИБЕНІҢ МАЗМҰНЫ
Мен, Тайтелиева Сағила Садуақасовна диплом алды іс-тәжірибемді Шымкент қаласындағы «Жер ғылыми-өндірістік орталығының Оңтүстік Қазақстан еншілес мемлекеттік кәсіпорны» мекемесінде өткіздім. Мен онда 2008-шы жылдың 31-ші март пен 3-ші мамыр аралығында іс-тәжірибеден өттім. Менің іс-тәжірибелік жұмысым берілген мекеменің ақпараттарды қабылдау және өңдеу бөлімінде өтілді. Мекемеде ақпараттық технологиялар көмегімен түрлі жұмыстар жасалады.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы «Шымкент қаласы Самал мөлтек ауданындағы учаскелердің орналасуының электрондық картасын жасау» болғандықтан, мен іс-тәжірибемді осы мекемеде өткіздім.
Бұл жұмысты Borland Delphi бағдарламалау ортасында MS Ассеss-ті пайдаланып жазатын болғандықтан, маған іс-тәжірибе кезінде, деректер қорын құру бойынша қиындықтар кездесті. Ол үшін, маған деректер қорымен жұмыс істеуге тура келді. Сондықтан іс-тәжірибе кезінде «Жер ғылыми-өндірістік орталығының Оңтүстік Қазақстан еншілес мемлекеттік кәсіпорнындағы» Заңды тұлғалардан ақпарат қабылдау және өңдеу бөлімінің заңды тұлғалар секторы бөлімінің деректер қорын зерттеумен болдым.
31.03.08 күні жалпы жалпы «Жер ғылыми-өндірістік орталығының Оңтүстік Қазақстан еншілес мемлекеттік кәсіпорны» мекемесі құрамы мен қызметі туралы таныстым. Бұл күні аталған мекеме туралы көптеген мәліметтерге қанық болдым. Мысалы, қазіргі күнде жер учаскесіне кезекке тұрған, 10500 қала азаматы тіркелген, оның ішінде заңды тұлғалар 1250, жеке тұлға 9085 санды құрайды.
Мен іс – тәжірибемнің басталған күнінен бастап, жұмыс барысында араласатын қызметкерлермен бір сыпыра танысып болғаннан соң, ең негізгі жұмыс өзімнің іс- тәжірибем өтетін бөліммен, яғни Заңды тұлғалардан ақпарат қабылдау және өңдеу бөлімінің қызметкерлермен танысу болды. Олар маған жұмыстың қалай жасалуын, жұмыстың мақсатын толық түсіндірді және маған жұмыс жасау үшін жеке компьютер бөліп берді. Мұндағы қызметкерлердің негізгі жұмысының мақсаты: атқаратын қызметімен, жауапкершілігімен, жалпы жұмыстың ережелерімен таныстыру. Мұндағы қызметкерлердің әрқайсысына өз қызметіне сәйкес жұмыстар бөлінген.
01.04.08-03.04.08 күндері өзімнің дипломдық жұмысыма керекті материалдарды жинақтап дипломдық жұмысыммен айналыстым. Диплом жетекшім Сембиев Ордабай ағайдың кеңесі бойынша төмендегі әдебиеттермен таныстым:
• Климова Л.М. Delphi 7. Основы программирования. Решение типовых задач. –М.: Кудиц-образ, 2004. -480 с.
• Пестриков В.М., Маслобоев А.Н. Delphi на примерах. –Спб.: БХВ-Петербург, 2005. –496 с.: ил.
• Бен–Ари М. Языки программирования. Практический сравнительный анализ. –М.: Мир, 2000. –208 с.
Деректер қорын Borland Delphi объектке бағытталған программалау ортасында жасалыну себебi, өйткенi Borland Delphi объектiке бағытталған программалау ортасы кез-келген қосымшаны дайындауға болатын, жылдамдығы тез қуатты тiлдердiң бiрi болуы және де басқа деректер деректер қорымен жақсы байланысатын болуы.
Деректер қорын басқару жүйесi - деректер қорымен жұмыс iстеуге арналған Borland Delphi ортасындағы программалар қатарына кiретiн тiлдердiң бiрi Paradox тiлi болып табылады [2, 3].
Жоғарыда көрсетiлген жұмыс салаларының бiрi ретiнде Шымкент қаласы Самал мөлтек ауданындағы участке иелері туралы мәліметтер, яғни аты-жөні, туылған жылы, жұмыс орны, жанұясы, т.с.с. алуға болады. Осы мәліметтерді өңдеуді Borland Delphi объектке бағытталған программалау ортасында деректер қоры ретiнде жасау жұмыс барысын жеңiлдетедi.
Қарастырылған Шымкент қаласы Самал мөлтек ауданындағы участке туралы деректер қорында Paradox программасында кестелердi құру және оны сақтау үшiн, ал Borland Delphi объектке бағытталған программалау ортасы осыларды, яғни құрылған кестелердi басқару үшiн қолданылған. Бұл проекттегі негiзгi жұмыстар жиһаздарды iздеу, өңдеу, енгiзу болып табылады. Яғни, осы программада кестелер өзара бiр-бiрiмен байланыстырылып жұмыс атқарады. Программа барысында сұраныс беру арқылы өз шартымызды қанағаттандыра аламыз.
04.04.08-05.04.08. Мекеменің бөлімдеріндегі компьютерлермен локалдық желі арқылы байланысы бар жұмыс орындарымен танысу. Сол себептермен бөлімдегі бір компьютерді толығымен шашып, қайтадан жинадық. Онда ең алдымен барлық құрал саймандарды дайындап, біреуіміз ашып қалғандарымыз рет-ретімен алынған құрылғыларды көріп шықтық. Мысал үшін аналық тақшадағы құрылғыларды, атап айтатын болсақ, онда орналасқан микросхемалар, винчестер, видеокарта, дыбыс картасы, жедел жады және микропроцессор. Бұл құрылғылар компьютердің жақсы жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.
07.04.08-09.04.08. Компьютердің техникалық сипаттамасымен және Internet желісімен танысу. Бөлімдегі қолданылатын компьютердің барлығы да соңғы үлгідегі компьютерлер, қолданылатын бағдарламалардың санында шек жоқ. Internet желісімен жұмыс істеу уақыты да, мүмкіндігі де өз қалауыңша.
Интернетке қосылу дегеніміз – басқа жерлерде тұрған мыңдаған компьютерлік жүйелермен байланысу деген сөз. Желідегі компьютерлерден өкімет архивіндегі, университеттің мәлімет базаларындағы, жергілікті қорлардағы, кітапхана каталогтарындағы құжаттық мәліметтерді, суреттерді, дыбыс клиптерін, бейнелерді және тағы басқа цифрлық түрге айнала алатын барлық информацияны ала аласыз.
Интернеттің WWW (World Wide Web) қызметіндегі барлық гипермәтінді құжаттардың жалпы бір қасиеті, олардың барлығы HTML тілінде жазылған. HTML (HyperText Markup Language) –гипермәтінді белгілеу тілі мәтіндерді HTML-құжат түрінде бейнелеуге арналған нұсқаулар жиынын анықтайды. Сонымен қатар Web-құжатқа суреттерді, кестелерді түрлі түспен бейнелеу мүмкіндігін береді. Web-құжаттар Интернеттің WWW қызметімен бірге дами отырып, оның соңғы технологияларымен үнемі толықтырылып отырылады.
10.04.08-12.04.08. күндері жалпы мекеменің компьютерлік локалдық желісімен, бағдарламаларымен және Интернет желісімен теориялық жүзінде танысу күндері болды. Мұнда қазіргі заман талабына сай компьютерлік бағдарламалары, бағдарламалық жабдықтары, түрлі компьютерлік жабдықтар мен Интернет желісінде жұмыс және банктік программалармен қамтылған.
14.04.08-16.04.08 күндері компьютерлік вирусқа қарсы NOD32 программасын енгіздім. ИНИС, СГДС программаларында жұмыс істедім. Осы программаларды жаңартуға, оларды қайта компьютерге енгізуге көмек көрсеттім. Сондай-ақ осы күндері компьютерлер арасындағы желілерді қалпына келтіруге көмектестім.
Сонымен қатар, мен онда диплом жұмысыммен айналыстым, Интернет және HTML тілі туралы әдебиеттермен таныстым.
• Климова Л.М. Delphi 7. Основы программирования. Решение типовых задач. –М.: Кудиц-образ, 2004. -480 с.
• Пестриков В.М., Маслобоев А.Н. Delphi на примерах. –Спб.: БХВ-Петербург, 2005. –496 с.: ил.
• Бен–Ари М. Языки программирования. Практический сравнительный анализ. –М.: Мир, 2000. –208 с.
Borland Delphi объектке бағытталған программалау ортасы MS Windows операциялық жүйесінде программалаудың ыңғайлы құралы болып саналады. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедия процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және тағы басқа іс-әрекеттерді орындау мүмкіндігі бар.
Borland Delphi-дiң негiзгi мәзiрi келесi мәзiр пункттерiнен тұрады:
• File (Файлдармен жұмыс);
• Edit (Редакциялау);
• Search (Iздеу);
• View (Информацияны көрiп шығу);
• Project (Жоба параметрлерi);
• Run (Жобаны iске қосу);
• Component (Компоненттер);
• DataBase (Берiлгендер қоры);
• Tools (Инструменталды құралдар);
• Help (Көмек).
17.04.08 күні мекемедегі жетекшіммен бірге Интернетте отырдық. Интернет жайында бірер әңгіме айта кетсек: HTML тілінде жазылған гипермәтіндік құжаттар браузер терезесінде ықшам түрде көрсетілгенімен, HTML тілі мәтіндерді пішімдеп көрсету тіліне жатпайды. Ол гипермәтіндердің атқаратын қызметін анықтап, оларды тұтынушыға бейнелеп жеткізетін тіл болып есептеледі. Web-құжаттар тұтынушы мониторының мүмкіндіктеріне қарап, браузермен әртүрлі бейнеленуі мүмкін.
18.04.08-19.04.08 күндер аралығында осы мекеменің ЭЕМ–да орнатылған бағдарламалармен, әсіресе көп жұмыс жасайтыны деректер қорымен жұмыс жасадым. Мен мұнда жерге байланысты кадастрлық қызмет түрлерімен таныстым және қабылданған ақпараттарға реестр жасадым.
Сенбі күні осыған дейін танысып, жұмыс жасаған бағдарламаларымды қайтадан қарап шықтым, себебі мен оқитын жеріме барғанда менен есеп беруді сұрайды.
21.04.08–23.04.08 «Жер ғылыми-өндірістік орталығының Оңтүстік Қазақстан еншілес мемлекеттік кәсіпорнындағы қолданылатын бағдарламалармен танысып шықтым. Олардың көпшілігі маған таныс болып шықты, егер оларды айтып кетер болсам, олар:
• Windows-98/NT/ME/2000/XP/2003 операциялық жүйесі;
• Microsoft Word-2000/XP/2003 мәтіндік процессоры;
• Microsoft Excel-2000/XP/2003 кестелік процессоры;
• Microsoft Access-2000/XP/2003 деректер қорын басқару жүйесі;
• Microsoft Paint графикалық редакторы;
• Microsoft PowerPoint презентация программасы;
• Internet Explorer 5.0 броузері;
• Outlook Express 5.0 электрондық пошта программасы;
• WinRar 3.0 архиваторы;
• WinZip 3.0 архиваторы;
• AVP, Norton AntiVirus, Dr Web программалары.
Бұл мекемеде көптеген компьютерлік бағдарламалармен жұмыс жасалады. Ол бағдарламалардың кейбіреуі өз бағдарламалаушыларымен құрылған мекеменің есеп беру кестесі, мекеме қызметкерлерінің, жер қорының деректер қоры және сонымен қатар оффистік бағдарламалар MS Word, MS Excel, т.с.с. жұмыстар жүргіздім. Мұндағы компьютерлерде броузерлердің жаңа үлгілері (Netscape Navigator, Mozilla) орнатылған.
24.04.08-26.04.08 күндері өзімнің дипломдық жұмысыма керекті материалдарды жинақтап, дипломдық жұмысыммен айналыстым. Дипломдық жұмысыма қажетті әдебиеттермен таныстым және HTML тілінде бағдарлама құрдым:
• Бен–Ари М. Языки программирования. Практический сравнительный анализ. –М.: Мир, 2000. –208 с.
• Савинков В.М., Бойко В.В. Проектирование баз данных. –М.: Мир, 2002. –216 с.
• Гринберг Ф., Гринберг Р. Самоучитель программирования на входным языке СУБД dBase. –М.: Мир, 1989.
Borland Delphi ортасында компоненттер көп болғандықтан (200-ден астам) олар орналасқан беттер экран бетiнде көрiнбеуi де мүмкiн. Беттердi көрiнетiн ету үшiн компоненттер палитрасының оң жақ бұрышында солға және оңға жылжу түймелерiн пай¬да¬ланылады.
Компоненттi форма бетiне орнату үшiн палитраның сәйкес бетiн ашып, керек компоненттi таңдап, курсорды форманың қажет тұсына алып барып тағы бiр рет шерту керек. Компонентке екi рет шерту арқылы да, оны форма бетiне орнатуға болады. Форма бетiндегi қажетi жоқ компоненттi өшiру үшiн оны таңдап, клавиатурадан Delete клавишiн басу жеткiлiктi.
Компонеттер палитрасы Borland Delphi-дiң жаңа нұсқасы шыққан сайын толық¬тырылып, компоненттер саны артып отыратынын естен шығармау керек.
Borland Delphi-де программа мәтiнi про¬граммалық код деп, ол енгiзiлетiн терезе программалық код терезесi не қысқаша редактор терезесi деп аталады. 5-суретте көрсетiл¬ге¬ндей, Borland Delphi iске қосылған кезде ол форма терезесiнiң астында көрiнбей тұрады. Оны экранға шығару View-Toggle Form/Unit командасының көмегiмен не клавиатурадағы F12 клавишiн басу арқылы орын¬далады.
Код терезесiнiң сол жақ бөлiгiнде Code Explorer (Код Зерттеушiсi), ал оң жағында программа мәтiнi терiлетiн жұмыс аумағы орналасқан. Код Зерттеу¬шiсiнде ағымдық проектiдегi объектiлер ағашы көрiнедi. Ондағы кез келген элементке тышқан түймесiн шертсе, курсор ағымдық модульдегi таң¬далған элемент тұсына орналасады..........