Экономика | Халықаралық несиелер нысандары және түрлері

Мазмұны
Кіріспе.
1.1. Халықаралық несиенің формалары.
1.2. Халықаралық несиенің шарттары.
1.3. Төлем жіне есеп айырысу әдістері.
2.0. Халықаралық валюта – несиелік институттар.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Қазақстанның әлемдік экономикаға сай ойдағыдай жүргізу – елдің экономикалық дамуының сапалық серпілісінің негізі.
Біз Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе жатқан ел болуын қалаймыз. Әлемдегі жасалған жаңа мен озық атаулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да өзіне лайық «орнын» иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам байімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз. Біз қатаң бәсекеге әзір тұрып, оны өз мүддемізге пайдалана білуіміз керек. Қазақстан көп тарапты халықаралық экономикалық жобаларға белсене қатыса алады, қатысуға тиіс те, өйткені олар жаһандық экономикаға кіргізуімізге жәрдемдеседі әрі сол арқылы біздің қолайлы экономикалық – географиялық жағдайымызға және қолымыздағы ресуртарымыздарға сүйенеді. Қазақстанның экономикалық дамуындағы сапалық «серпілісті» әлемдік экономикаға кіргізудің қажетті шарты ретінде пайымдай отырып, мен мынадай бағыттарға баса назар аудару керек деп санаймын. Біз түпкі өнімдерін экспортқа шығаруға бағдарланған өндірістерді, мұнай – газ, көлік саласында және машина жасау мен метталургиядағы, химия мен өнеркәсіп кешеніндегі басқа да ішкі салаларда бірлескен кәсіпорындар құруға және дамытуға арқа сүйеуіміз керек.
Алдымызда халықаралық ұйымдадың белсене қатысумен биотехникалық орталықтар: өңірлік ІТ – орталық ретінде ақпараттық технологиялар паркін дамыту міндеті тұр. Жеке меншік бизнесті қолдаудың және оның тауарлары мен қызметін әлемдік рыноктарға жылжытатын мамандырылған құрылымдар болуы шарт, мұндай ұйымдардың әлемдік тәжірибесін зерттеліп, оны еліміздің жағдайына бейімдеуіміз керек.
Қазақстан көп тарапты халықаралық экономикалық жобаларға белсене қатыса алады және қатысуға тиіс, мұның өзі біздің жаһандық экономикаға кіргізуімізге жәрдемдеседі әрі біздің экспортшыларымызға қолдау көрсетеді.
Өңірлік серіктестікке келгенде, біз ЕурАзЭқ шеңберінде өзара тиімді ынтымақтастықты кеңейтуге және біртұтас Экономикалық кеңістікті қалыптастыруға одан әрі септігін беру ниетіндеміз.
Сонымен қатар Бүкіл дүниежүзілік банк, Еуропа Қайта құру және даму банкі, Азия даму банкі және таяуда құрылған Еуразия даму банкінің жобаларына баса назар аудару керек.
Қазақстанның БСҰ – ға кіруі жолындағы келіссөз үдерісі тоқтаусыз жүргізіліп жатыр. Республиканың сыртқы сауда реттейтін заңдарының едәуір бөлігі қазірдің өзінде БСҰ нормаларына сәйкес келтірілді немесе Парламентте талқылану үстінде.
Біз әлі қолға алынбаған секторлардағы шетел инвесторларының құрылтайшылық қатысуы деңгейіндегі экономикалық тұрғыдан өзін ақтамайтын шектеулерін алып тастауымыз керек.
Шикізаттың емес тауарлардың экспорты мен жоғары технологиялық жабдықтардың импортын қолдау мен кредитеу басымдылыққа айналуға тиіс.
Ел экономикасындағы өрлеудің тұрлаулы серпінді сипатын ұстап тұру үшін мемлекет қазынагерлік, кредит – ақша саясатының, өндірістің негізгі факторларын тиімді қайта бөлуді мемлекеттік реттеу (факторлық) тетікберіп жайдаланып, жоғары сапалы өнім мен қызметке деген сұранысты көтермелеп отыруға міндетті.
Қазақстан экономикасын алдағы уақытта одан әрі жаңарту мен әртараптандыру мақсатында нақтылы тұрғыда мынадай бағыттарға баса көңіл бөлу керек деп санаймын. Ақша – кредит саясатының негізгі мақсаты – инфляцияны тежеуді қамтамасыз ету. Бұл мақсатқа жету жолындағы жауапкершілік Ұлттық банк пен Үкіметке жүктеледі.
Олардың қолында сол үшін барлық өкілеттіктер мен құралдар бар. Ақша – кредит саясатының келесі міндеті қаржы нарығының тұрақтылығын қамтамасыз ету, инфляция өсімінің зардаптарын төмендету, сонымен бір мезгілде экономикалық өрлеуді ынталандыру үшін нақтылы айырбас бағамының шектеулігін сақтап тұру. Осы орайда Ұлттық қор маңызды рөл атқаруға тиіс. Үкімет Қор Қазынасының ашықтығын және ұтымды құралуы мен пайдалануын қамтамасыз етуге тиіс деп ойлаймын. Салық және иемде саясатын реформалау күллі эконолмикалық жаңару саясатының маңызды құралы болуы керек.
1.1. Халықаралық несиенің формалары.
Халықаралық несиелік қатынастырдың қазіргі формалары әр алуан. Олар қаражаттарды пайдаланудағы дүниежүзілік шаруашылық қажеттіліктің өсуін көрсетеді. Халықаралық несие олардың тағайындалуына экономикалық мазмұнына, несиені беру көздеріне қарай жіктеледі. Халықаралық несиелер көбіне сыртқы сауда ағымдарына қызмет етумен, инвестициялық объектілерінің құрылысын қаржыландырумен көрсетілген қызметтерге ақы төлеумен, ең бастысы ғылыми – техникалық білімдерді экспорттаумен тікелей байланысты келеді. Халықаралық несиелердің маңызды бөлігі, тек қана нақтылысыртқы экономикалық мәжілістерді қаржыландыру үшін емес, сол сияқты банкаралық несиені беру немесе әр елдің төлем балансын реттеу мақсатына пайдаланады. Қазіргі жағдайда халықаралық несиелер – бір жағынан, экспорттық және қаржы несиелері мен Займдары ретінде, екінші жағынан жеке және мемлекетарлық несие түрінде қарастырылған.
Енді осы екі несие формаларын жеке қарастырамыз. Халықаралық сауданы экспорттың несиелеудің ерекшелігі – оның кредитор елінен экспорттың жабдықтауымен өзара байланысты болып келуі, бұл несиелерді Халықаралық несие нарығынадғы ерекше категория ретінде бөліп қарауға негіз болады. Бұл жерде импортер мен экспортерлер де өздерінің шетелдік контрагенттердің немесе оларға қызмет көрсетуші банктерден тікелей несие алды. Несиенің берілуі сыртқы сауда контрактісінің жасауымен байланысты. Несиенің көлемі, оның мерзімі пайызды Төлеу және қайтару шарты экспортер мен импортер еліндегі экономикалық және саяси жағадайларға, түсуінің түріне, екі жақтың өзара қарым – қатынасына тәуелді. Экспорттың несиелер өнеркәсібі дамыған елдер арасында жиі қолданылады.
Экспорттық несие берудің көлемі ғана емес, сондай – ақ қажыландыру әдістері де өзгеруде. Жаңа несиелік құралдар пайда болып, несиелік өнераулерге қатысулар өзара қатынасу жүйесі жетілдірілді, кейбір қаржыландыру көздерінің рөлі мен маңызы төмендеді. Импортерлерге өнім жабдықтаушыларының беретін несиелері, сондай – ақ импортерлердің ұзақ мерзімді несиелерді коммерциялық банктерден тікелей алуы (коммерциялық несиені) салыстырмалы түрде қарағанда сирек болатын құбылыс. Ең бастысы, сыртқы сауда өнерциялары кейде қолма – қол ақшаға, кейде қысқа мерзімді есеп айырысу фоормалары негізінде жүзеге асты.
Экспортты қысқа мерзімде қаржыландырудың (6 айға дейін) басты құралы сауда векселі болды. Бұл мәселелер экспортер мен импортер арасындағы несиелік қатынастардың болуын қаламады және олар сыртқы сауда контрактілерінде көрсетілмеді.
Несиелік операциялар импортер банкі мен вексель бойынша кепіл рөліндегі келісім беруші банк арасында корресиентенттік қатынасқа негізделіп, экспортер үшін жабдықталуына мүмкіндік береді. Сол уақыттарда экспортерлердің бойыптүрлі ұзақ уақыт бойы өздерінің қанағаттарнының қозғалыссыз қалуынан қашып, сыртқы сауда мәжілісінде жанама қатысушы ретінде ғана қалып отырды. Экспортты несиелеу 50 – жылдардан басталды. Оған сату нарығындағы күрестің шығуы ықпал етті. Сыртқы сауда операцияларын қадағалаушыларға арналған жеке капиталлардың ұлттың нарығында шетелдік ұзақ мерзімді займдарды орналастыру несие беру құрылымының көзі ретінде соғысқа дейінгі рөлін қалпына келтіре алды.
Бұл негізінен, соғыс жылдарынадғы инвесторлардың мұндай операцияларға деген сенімсіздігінің өсуіне себеп болды. Дамушы елдердің экономикалық және саяси тұрақсыздығы инвесторды ондай бағалы қағаздарды сатып алудан бас тартуға итермеледі.
Мұндай займдарға кредитор – елдердің үкіметінен және сауда өнеркәсіп тарапынан қолдау болмады, сондықтан да оларды алушыларға сол елдің тауарларын сатып алуға мүмкіндік туғызды. Сыртқы сауда операцияларын қаржыландырудағы қажеттілік халықаралық коммерциялық несие берудің басқа да формалары есебінен қанағаттандырылды:
- шетелдік сатып алушыларға тауарларды шығаратын өндірушіге тікелей берілетін фирмалық несиелер;
- экспорттың бұйымдар мен көрсетілетін қызметтері жабдықтаушылары мен сатып алушыларына берілетін банктік несиелер;
- әр түрлі мемлекетаралық келісімдер шегінде берілетін несиелер.
Экспортты фирмалық несиелеу 60 – жылдардан бастап тез қарқынмен дами бастады.
Осы кезде фирмалық несиелер машиналар мен құрал – жабдықтар экспортын қаржыландырудың негізгі әдісі болды. Коммерциялық несиені фирмалық және банктік деп бөлу, импортердің несиені кімнен алатынына қарай: жабдықтушы – фирмадан немесе банктен алады.
Егер сыртқы сауда контрактінде жабдықталатыны тауар уақыты кешіктіріліп төленетін болса, онда несие фирмалық болып саналады.
Экспортер мен импортердің арасынадғы несие шартында тауарды жабдықтау туралы жасалатын келісім бойынша міндеттеме формасы несие беру мерзіміне, мәміленің көлемі мен сипатына, 2 жақтану өзара қарым – қатынас ерекшелігіне байланысты.
Тұрақты сауда қатынасы мен тауарды үнемі жабдықтау базасында несие ашық шот шоттарымен беріледі де, соған сәйкес экспортер импортерге сатқан және жөнелткен тауардың құнын жазады, ал импортер көзделген мерзімде қарызды қайтаруға міндетті.
Бұл жерде банктер сауда портарагедерінен осы айырысуда таза техникалық делдал қызметін атқарады. Фирмалық несие берудің ең көп пайдаланылатын қаржылық туралы борыштармен акцептелінген вексель болып табылады. Экспортер сатып алушыға поатрнаи қанша төлем көрсетілсе, сонша тратталарды береді. Борыш қорының немесе банктің мүліктелген талабының болуы, экспортерге өзіне қызмет көрсетілетін банкте осы талапты кепілге беріп немесе оны есепке алу жолымен қарыз алуға мүмкіндік береді. Батыс елдерінде анкреативтік есеп айырысу формасы көмегімен фирмалық несиелерді қаржыландыру жиі қолданылады. Бұл жерде коммерциядық несиені беруге байланысты операцияға импортерлер мен экспортерлер болып қатысады, себебі олардың арасындағы жасалынатын келісім негізінде экспортерге тауарды жөнелткендігі туралы құжатты беруіне қарсы акредитив ашылды.
Фирманың несиені беру туралы контрактінде сатып алушының қаншама мөлшерде қолма – қол ақшамен қатынасу үлесі айтылады, сөйтіп ол, өзінің алдағы мәжілісте қатынасына кепілдеме береді. Бұл сома әдетте контракт құнының 15 – 25% ын құрайды. Несиені өтеуге борышқордың міндеті жай ғана вексель формасына ауысады. Банктер вексельді есепке алғаны үшін бір мәрте алым алды. Егер вексельдерді есепке алу басын жағынан экспортердің алдын ала міндеттемесі негізінде жүргізілсе, онда басын несие сомасының 0,1 – 0,25% мөлшерінде бір мәрте алым алады. Мұндай шығыстарды, сондай – ақ сақтандыру құнын экспортерлер тауар бағасына қосу арқылы сатып алушы есебінен оларды коммисиялайды. Фирмалық несие беру көбіне 2 жылға дейінгі мерзімде жүргізіледі, бірақ қазіргі кезде оның мерзімі 5, кейде 7 – 8 жылды құрайды. Фирмалық несиелеу жүйесінің дамуы тұсында айрықша қиындақтар болған емес. Ірі экспортер – фирмалар өздерінің резервтік қаражаттарын пайдаланса, ұзақ және біршама қаржылық қатынасына тұрақты фирмалар болыпдегі овердрафт бойынша (ағымдық шоттағы сомадан асатын мөлшерде қарыз) қаражатты қазынаға алуы немесе ақша нарығында қысқа мерзімді талаптарды сатып алушыға сату арқылы қаржыландырады.
Фирмалық несиелер тауарды сатуды қаржыландырушы тікелей байланысты қаматамасыз ете отырып, экспортерлерге сатып алушының міндеттемесін қайта қаржыландыруы бойынша шығындардың орнын табуға мүмкіндік жасады.
Шетелдік сатып алушылардың несие көлемі мен шартына қойылатын талаптардың артуына, сыртқы сауда нарығындағы бәсекенің күшеюіне байланысты фирмалық несие берудің шектеулі мүмкіндігі көбірек айқындалады. Кейбір фирмалар меншіктігі қаражаттары есебінен сатып алушыны ірі сомада және ұзақ мерзімге несиелеуге қабілетті болды. Банктерден импортер векселін кепілге бере отырып немесе оларды есепке алу жолымен ұзақ мерзімді несие алу белгілі бір құндылықтарға әкеліп соқтырды. Банктер өз несиелерін 3 жылдан жоғары мерзімге бергісі келмеді, оның себебін қарыз алушылардың несиелік қабілеті туралы ақпараттардың жеткіліксіздігі, олардың міндетемелердің өтілулік дәрежесінің төментедендігімен түсіндіреді. Сонымен бірге, банктік қарыздар тауарды жөнелткенннен кейін бірден берілмей, оларды сатып алушыны акцептетасынан кейін беріледі. Фирмалық несие берудің даму ауқымына оны ұйымдастырумен байланысты техникалық қиындықтар кездері болды.
Ең қиыны бұл несие бойынша жауапкершілікті бөлу еді. Экспорттың қаржыландыру тәжірибесінің дамушы экспорттық несиелерді мемлекеттік сақтандыру жүйесі жетіліп, жабдықтаушының несиесі бойынша сақтандыру мөлшері өсе түсті (қазіргі уақытта) екіне және мәлім шартына байланысты несие сомасы 80 – шы 90% - ға дейін (сақтандырылады).
Мұндай жағдайда экспортерге қайта несиелеу және несиенің қалған бөлігі бойынша тәуекелден сақтау үшін қосымша қаражаттар іздестіруге тура келеді. Мемелекет тек қана саяси тәуеклдерге кепіл беруі жөнінде......