Экономика | Меншiк капитал есебi

Мазмұны
Кiрiспе......................................................................1
I Бөлiм
1.1. Меншiк капитал туралы түсiнiк…………………………………………….......2
1.2. Ғалымның ой-пiкiрi………………………………………………………….......4
II Бөлiм. Меншiк капитал есебi
2.1. Жарғылық капитал есебi.......................................................................................8
2.2. Резервтiк капитал есебi.......................................................................................13
2.3. Бөлінбеген табыс есебi және жабылмаған зиян..............................................19
2.4. Капитал қозғалысы бойынша операцияларының есебi...................................26
Қорытынды.................................................................................................................32
Қолданылған әдебиеттер...........................................................................................33
Кіріспе.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің қүрылуы барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мү-ліктердің ақшалай өлшемге айналдырылғандағы жиын-тығы үйымның меншікті капиталы болып саналады. Кәсіпорын алғашқы қүрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол үйымның қүрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан үлестерінен қүралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы осы үйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады. Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жүмыс істеп түрған , қызмет атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның қүрамы мен қүрылымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржы-ландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.Кәсіпорын мүлкі оның негізгі қүралдары мен айналымдағы қаржыларының қүнынан қүралады. Үйымның меншікті капиталының көздері болып мыналар саналады: жаргылық капитал , резервтік капитал жэне бөлінбеген пайда.Жарғылық қор молшері үйымның жарғысында жонс басқа да қүрылтайшылық күжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек. Оның молшері қүрылтайшылық қүжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгсннсн кейін ғана озгсруі мүмкін. Косымша төленген капитал — қоғамның озінің акцияларын олардың атаулы (номиналдық) қүнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда болған қүн айырмашылығынан туындайды. Қосымша төленбеген капитал — косіпорынның өзінің меншігіндегі нсгізгі қүралдары мен инвестицияларын қай-та бағалаған уақыттағы олардың қүнының оскен сома-сынан жоне тағы да басқа жағдайлардан туындайды. Резервтік (саңтың, саңтаулы) капитал - келешекте (алдағы уақыттарда) болуы мүмкін зияндармен шығын-дардың (ысыраптардың) орнын толтыруға арналып косіп-орынның озінің таза пайдасынан (табысынан) болінген меншіктік капиталының бір бөлігі. Резерітк (сақтық, сак-таулы) капиталдың молшері мсн қүрылу тортібі Қазақстан Республикасының зандары мсн үйымның (қоғамнын) жарғысында қаралады (көрсетіледі). Болінбеген пайда (табыс) — кәсіпорынның жалпы кірісінен (пайдасынан) барлық жүмсалған шығындарды (бюджетке төлснгсн салық сомаларын, кірістсн (пайдадан) басқадай бағыттарға пайдаланған сомаларын шсгсріп тастағандағы қалған болігі болып табылады. Жарғылық капиталы - қызметгі бастауды қамтамасыз ету үшін жаңадан кұрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.Кәсіпорынның жарғылық капиталының мөлшері, сол үйымның шығарған акцияларының түрлері, (жәй және артықшылығы бар) акциялардың сандары, сондай-ақ бір акцияның атаулы (номиналдық) қүнына сойкес акцио-нерлік қоғамның, серіктестіктсрдің, өндірістік коопера-тивтсрдің жалпы жиналысында бекітілсді.
I. Бөлім.
1.1. Меншiк капитал туралы түсінік
Үйымның барлық мүлкі (қызмет атқарушы капиталы) айналыстан тыс және айналыстағы активтер болып екіге бөлінеді. Мүліктерді қызмет атқару мерзіміне қарай "негізгі (айналымнан тыс) активтер" және "айналымдагы активтер" деп екіге бөледі.
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі қүралдардан, материалдық емес ктивтерден, қаржылық (үзақ мерзімді) инвестициялардан, аяқталмаған қүрылыстан қүралады. Жалпы айналымнан тыс активтер шаруашылық субъек-тінің материалдық-техникалық базасын жасауға және дамытуға арналады. Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет ат-қаруы барысында пайда табуға негізделеді. Соған сәйкес олардың қатарына ақша қаражаттары, қысқа мерзімдік қаржылық салымдар, тауарлық-материалдық қорлар, дебиторлық борыштар және басқа да активтер жатады. Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан басқа қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және үзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған аванстар және басқа да кредиторлық борыштар жатады. Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында қаралған қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы болып табылады.Меншік иесінің тиісті қүқығымен жауапксршілігіне қарай үйымның жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
Кәсіпорындардың (толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапквршілігі швктеулі серіктестік, қосымша жауапкер-шілігі бар серіктестік, жабық және ашық акционерлік қогам) жаргы/іық капиталы. Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жүмыс істеп түрған , қызмет атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның қүрамы мен қүрылымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.Кәсіпорын мүлкі оның негізгі қүралдары мен айналымдағы қаржыларының қүнынан қүралады. Үйымның меншікті капиталының көздері болып мыналар саналады: жаргылық капитал , резервтік капитал жэне бөлінбеген пайда.Жарғылық қор молшері үйымның жарғысында жонс басқа да қүрылтайшылық күжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек. Оның молшері қүрылтайшылық қүжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгсннсн кейін ғана озгсруі мүмкін.
Үйымның меншікті капиталының көздері болып мыналар саналады: жаргылық капитал , резервтік капитал жэне бөлінбеген пайда.Жарғылық қор молшері үйымның жарғысында жонс басқа да қүрылтайшылық күжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек. Оның молшері қүрылтайшылық қүжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгсннсн кейін ғана озгсруі мүмкін. Косымша төленген капитал — қоғамның озінің акцияларын олардың атаулы (номиналдық) қүнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда болған қүн айырмашылығынан туындайды. Қосымша төленбеген капитал — косіпорынның өзінің меншігіндегі нсгізгі қүралдары мен инвестицияларын қай-та бағалаған уақыттағы олардың қүнының оскен сома-сынан жоне тағы да басқа жағдайлардан туындайды. Резервтік (саңтың, саңтаулы) капитал - келешекте (алдағы уақыттарда) болуы мүмкін зияндармен шығын-дардың (ысыраптардың) орнын толтыруға арналып косіп-орынның озінің таза пайдасынан (табысынан) болінген меншіктік капиталының бір бөлігі. Резерітк (сақтық, сак-таулы) капиталдың молшері мсн қүрылу тортібі Қазақстан Республикасының зандары мсн үйымның (қоғамнын) жарғысында қаралады (көрсетіледі). Болінбеген пайда (табыс) — кәсіпорынның жалпы кірісінен (пайдасынан) барлық жүмсалған шығындарды (бюджетке төлснгсн салық сомаларын, кірістсн (пайдадан) басқадай бағыттарға пайдаланған сомаларын шсгсріп тастағандағы қалған болігі болып табылады. Жарғылық капиталы - қызметгі бастауды қамтамасыз ету үшін жаңадан кұрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.Кәсіпорынның жарғылық капиталының мөлшері, сол үйымның шығарған акцияларының түрлері, (жәй және артықшылығы бар) акциялардың сандары, сондай-ақ бір акцияның атаулы (номиналдық) қүнына сойкес акционерлік қоғамның, серіктестіктсрдің, өндірістік коопера-тивтсрдің жалпы жиналысында бекітілсді.
1.2. Ғалымның ой-пікірі.
РЕЗЕРВТІК КАПИТАЛ: ҚАЛЫПТАСТЫРУ НЕГІЗІ ЖӘНЕТӘРТІБІ
Э. Нурсейітов, "Финаудит" фирмасының президенті, Алматы қапасы.
Резервтік капиталды уйым болашақта қандай да бір негіздер бойьіншй ақша төлеу үшін қаражат жетіспеген жағдайда қурады. Ұйымның қызметі ба-рысында қурылатын ықтимал шығыстардың орнынІн рөзервтерді жөне, мысалы, оның, бөпінетін төлеу үшін құрылатын резервтік капиталдан айыра білген жөн. Резервтік кәпитал есептік кезең аяқталған соң ұйымның бөлінбеген кірісі есебінен құрылады.
Мысалы, есепті жыл аяқталганнан кейін (салықтар төленгеннен кейін) уйымның (ЖШС) 1 000,0 мың твңге сомасында кірісі бар, ол ЖШС-нің Жарәысына сөйкөс қатысушылар арасында толық бәлінуі мүмкін. ЖШС қатысушыларының жиналы-сы' 600,0 мың теңге сомасындаеы таза кірісті бөлу көрек} қалган 400,0 мың теңгені резервтік капиталга аудару кёрөк деп шешті. Келесі есёптiк жыл ЖШС залал шекті және ЖШС қатысушыларының жиналысы 400,0 мың теңгені бөлу керек деп шештi.
Мысалы , аяқталганнан кеиін уйым-сомасында 10000 тенге сомасында бөлінбеген кiрiсi бар. 'Қатысушыларының жиналысы 600,0 мьің теңгенІ қатысушылар арасында бөлу туралы үлөсті әрбір қатысушы үлесінің мөлшерінё сай етіп бөле отырып, 400, 0 мың теңгені уйымньің жаргылық капиталын улгайту үшін жумсауга шешiм қабылдайды.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікте резервтік капитал құрылтайшы құжаттарында көзделген шарттармен қурылады. Егер резервтік капиталдың өзгеруі резервтік капиталдың бір бөлігі не мөбвібарлығы жарғылық капиталды улғайтуға жұмсау 'өсебінен болса онда өзгерістер резёрвтік капиталдың көлемінде де, жарғылық; капиталдың МөлшерІне де бірдей сомада қатысты болады. Резервтік капитал мөлшерi айналым ретіндө, ал жарғылык капитал қурылатын резервтерді қуру және пайдалану тәртібі көбірек пайдаланылады және белгілі. Бухгалтер үшін жарғылық жөне резервтік капиталдың шоттары бойынша бухгалтерлік есепте жазбалар жасау ушін негіздеме қатысушының немесе серіктестік қатысушыларының шешімі болып табылатынын атап өтейік.
Резервтік капиталдың қаражатын пайдалану, егер осы қаражатты жумсау шарттары құрылтайшылармен келісілсе, ұйымның жарғысында, жиналыстың шешімінде және есеп саясатында көзделген тәртіппен және мөлшерде ғана жүзеге асырыла-ды. Қатысушылардың бөлінбеген кірісті өздерінің арасында бөлуге қуқығы бар, резервтік капитал осы кірістің бір бөлігі болып табылады және сондай-ақ қатысушылардың шешімімен ғана қандай да бір мақсаттарға жумсалуы мүмкін. Салық салу мақсатында резервтік капитал есепке алынбайды, өйткені ол салық салынған кірістің бір бөлігі болып табылады.Будан кейін оны қатысушылар арасында бөлген кезде ғана салық салынады. Салық заңнама-сында бөлінетін кіріске "дивидендтер" деген ұғым беріледі, оларға осындай кіріс түрінің төлем көзінен 15 проценттік ставка бойынша салық салынады.
Акционерлік қоғамдар туралы жаңа Заңның қабылдануына байланысты, оның, мысалы, резервтік капиталды қалыптастыруға байланысты кейбір өрекшеліктөрін ескерген жөн.Резөрвтік капиталдың сомасы Шоттардың Үлгі жоспарындагы "Өз капиталы" деп аталатын бөлімнің 55-бөлімшесіндегі шоттарда есепке
алынады. АҚ-ның резервтік капиталын пайдалану тәртібі тек қана қоғамның директорлар кеңесінің қузыретіне
жатады, бірақ оны қуру тәртібі мен мөлшері заңдабелгіленбеген.Бұрын резервтік капиталды құру және пайдалану зәңнамамен реттеліп отыратын.
Резервтер қуру және пайдалану тәртібі акционерлік қоғамның құрылтай құжаттарында және есеп саясатында көзделуге тиіс. Осы мақсаттар үшін Шоттардың Үлгі жоспарында 551-"Қурылтай қужаттарында белгіленген резервтік капи-тал" және 552-"Басқа да резервтік капитал" де-ген шоттары. бар 55-"Резөрвтік капитал" бөлімшесі көзделген. 55-бөлімшенің шоттары акционерік қоғамның резервтік капиталының жай-күйі және қозғалысы туралы ақпаратты қорытындылауға арналған. К-т 551 жәнө1 552 және Д-т 561 "Есепті жылдың бөлінбеген табы-сы (жабылмаған залалы)" бойынша резервтік капиталға аудару көрсетіледі. Д-т 551 және 552 бойынша акционерлермен дивидендтер бойын-• ша есеп айырысу бөлігіндегі 621, 622, 623-шот-тары және 687-"Басқалар" шоты бойынша корреспонденциямен резервтік капитал қаражатын пайдалану көрсетіледі. Резервтік капитал есептік кезеңде көздөлген мақсаттарға арналған кірістің болмауы немесе жеткілікті болмауы жағдайында пайдаланылады. Д-т 551, 552 және 56-"Бөлінбеген табыс (жабылмаған залал)" бөлімі шоттарының К-ті бойынша кәсіпорынның есептік кезеңдегі немесе өткен жылғы шығыны-ның орнын жабуға жұмсалған сома көрсетіледі.
Резервтік капиталды өзгерту құрылтай құжаттары-ның ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады. Ре-зервтік капитал меншік акцияларды сатып алу үшін пайдаланылуы мүмкін. Компаниялардыңакциялар-ды сатып алуы қоғамның қаржылық қызметінде қолайсыз жағдайлар болған кезде ақшаның едә-уір әкетілуіне жол бермеу мақсатында акциялар санын және олардың бағамдық бағаларын жасан-ды түрде реттеу үшін қолданылуы мүмкін.
Акциялар осы мақсатқа арналып құрылған резер-втер не бөлінбеген кіріс есебінен сатып алынады.
Шаруашылық серіктестіктерде резервтік капитал құруды көрсету тәртібінің АҚ-дағы осындай тәртіптен айтарлықтай айырмашылығы болмайды.
Д-т
К-т
Операцияның мазмұны
561
551
құрылтай қүжаттарында көзделген резервтік капиталды қалыптастыру
Ескерту. Егер құрылтай құжаттарында белгіленген-нен артық резервтік капитал қалыптастыру туралы шешім қабылданса, онда осы мөлшерден асатын сома былайша керсетіледі: Д-т 561 К-т 552.
551, 552
561, 562
резервтік капиталдың барлығын немесе бір бөлігін есептік жылдағы немесе өткен жылдағы шығындардың орнын жабуға жіберу
551, 552
621, 622
резервтік капиталды қаіысушылир арасында болу
551, 552
511
резервтік калиталдың барлығын немесе бір бөлігін жарғылық капи-талды ұлғайтуға жумсау
Резервтік капиталды есепке алуға байланысты кейбір мәселелерді қарастырайық.
Жагдай
Кәсіпорынның 2 жыл бойы кірісі болмады. Жогарыда 10% мөлшерінде резервтік капиталды қалыптастыру көзделген. Кәсіпорын үшінші жылы кіріс алды. Сондай-ақ жыл қорытынды-сы бойынша рөзервтік капитал қалыптасты-рылмады. Кәсіпорын келесі жылы таеы да кіріс алды, резервтік капитал қалыптастыру туралы шешім қабылданды. Үйымның бухгалтериясында, атап айтқанда, капитал қалыпта-стыру ушін қандай қужаттар қажвт, басіиьі-ның өкімі жеткілікті мө дөгең сияқты бірқатар мәсөлелер туындайды. Резөрвтік капиталды қаи көзеңдө қальіптастыру ішінде ме немөсе жыл аяқталгаңда резервтік капитал қалыптатырува байлауы& тыуйымда қандай салықтықміндеттемөлер пайда болады?
Резервтік капитал қалыптастыру ұйым қатысушы-ларының қүзыретіне жатады. Сондықтан қатысушылардың шешімі, яғни есептік жыл аяқталғаннан кейін және қатысушылар жиналысының шешімі негізінде (егер қатысушы біреу болса, онда оның шешімі негізінде) резервтік капиталды қалыптастыру негіздомесі болып табылады. Резервтік капи-талға корпорациялық табыс салығы салынған болінбеген кірістің сомасы қосылатындықтан, ре-зервтік капиталды қалыптастыруға байланысты ұйымда салықтық міндеттемелер пайда болмайды. Резервтік капиталды қалыптастыру бухгал-терлік баланстың деректері негізіндежүргізілөтінін атай кетейік. .Жагдай
Кәсіпорынның тал қуру көздөлген, Бул оңы қалыптастыру,, үшін міндөтті шарт болып таңдау қуқыгы кәсіпорынның қалауында бола ма? Операцияны қалай көрсетуге болады
- уйым қызметі басталәанда резервтік капитал қурылмаса;
- бухгалтерлік өсеп бойынша шыеын болса, ал салық есебі бойынша кіріс болса?
Резервтік капиталды қалыптастыру құқығы уйым қатысушыларының ғана құқығы болып табылады. Ұйымның жарғысында резервтік капитал қалыпта-оіыру козделуі мүмкін, бірақ бұл оны қалыптасты-рудың міндетті шарты болып табылмайды, өйткені қатысушылар жиналыстың шешімі негізінде кірісті ешбір қалдықсыз бөле алады немесе Жарғыда көрсетілген мөлшерден аз немесе көп мөлшерде резервтік капитал қалыптастыра алады
Ұйым қызметінің бас кезінде оның резервтік қапиталы болмайды, өйткені ол ұйым кызметіннiн нэтижелері бойынша және бөлінбегөн кiрiс есебнен. қалыптастырылады.Резервтік капитал бөлінбеген кіріс есебінен қалыптастырылады жэне оның қалыптастырылуына жиынтық жылдық табыс жөніндегі декларацияға алынған нәтиже әсер етпейді, өйткені бұған бухгалтерлік есепте көрсетілетін қызмет нәтижелерінің көрсеткіштері негіз болып табылады.........