Информатика | Проектіні басқару ақпараттық жүйесі

Мазмұны

Кіріспе

Өндірісті басқару..........................................................................................2
• Курстық жұмыс мақсаты.................................................................3
• Курстық жұмыс құрылымы.............................................................3

1 – ТАРАУ. Теориялық бөлім

1.1. Қолдану саласына талдау....................................................................4
1) Өндірісті басқарудың жалпы сипаттамасы..........................................5
2) Өндірістік қызметті басқаруды жүзеге асырушы ұйымдық құрылымдар...........................................................................................10

1.2. Өндірісті басқарудың ақпараттық жүйесін тұрғызудың мақсаты...........................................................................................................11
1.3. Ақпараттық жүйеге қойылатын талаптар...................................12
1) Ақпараттық жүйенің құрылымына қойылатын талаптар.....................13
2) Ақпараттық жүйенің ресурстарына қойылатын талаптар....................14

1.4. Ақпараттық жүйенің концептуалдық сызба нұсқасы....................20

2 – ТАРАУ. Негізгі бөлім

2.1. Өндірістік басқару қызмет.................................................................22
2.2. Кіріс ақпараты......................................................................................24
2.3. Шығыс ақпараты..................................................................................24

Қорытынды............................................................................................26
Пайдаланылған әдебиеттер.........................................................27
Қосымшалар..........................................................................................28

1.1. Қолдану саласына талдау
Қызметтің сипаттамасы
Өндірістің ауқымы, технологиялың процестердің ерекшелігі, мамандандыру деңгейі, бөлімшелердің құрамы мен саны кәсіпорындардың түрлі өндірістік құрылымдарын туғызады. Өнеркәсіп кәсіпорындары бөлімшелерінің негізгі құрылымдары цехтар болып табылады. Алайда кейбір зауыттарды цехтар өндіріспен ауыстырылады. Мұндай өндірістер бірнеше цехтар негізінде құрылады.
Өндіріс немесе цех кәсіпорынның ұйымдық мүліктік оқшауланған құрылымдық бөлімшесі болып табылады. Онда дайын өнімнің бір бөлігін дайындайды немесе өндіріс процесін орындайды. Цех — бұл белгілі бір бейнелерді пайдаланатын кәсіпорынның оқшауланған бөлімшесі.
Кәсіпорындардың цехтар, учаскелер және басқа да буындары арасындағы өзара қарым-қатынасы, атап айтқанда, шикізаттар, материалдар, жартылай фабрикаттар және қызмет көрсетуде цехтар, бөлімдер ережелерімен, сол сияқты кәсіпорынның бекіткен ережесіне сай нормативтік құжаттармен реттеледі.
Кәсіпорындарды құру және олардың құрылымдық бөлімшелерінің негізіне өндірістік процестер жатады. Өнімді өндірумен байланысты кез келген технологиялық процесс түрлі операциялар көлемін, оның ішінде негізгі, қосымша, қызмет көрсету, басқару және т.б. жұмыстарын іске асырады. Дайын өнімді жасауда жоғарыдағы көрсетілген операциялардың рөлі түрліше. Өнімді қалыптастыру негізгі өндірістік процестердің кезінде шығады, ал басқа процесте оны жасауға тек ықпал етеді. Мұның барлығы тиісті бөлімшелерді қалыптастырудың негізі болып табылады.
Айтылғандарды есепке алсақ, өндірістік бөлімшелер өнімді өндірудегі жалпы технологиялық процестердегі олардың өзара байланысы кәсіпорынның өндірістік құрылымын құрайды. Құрылым кәсіпорынның дамуы мен жұмыс істеуін қамтамасыз ететін элементтердің іс-әрекетін тұлғалайды.
Кәсіпорын құрылымы - өндірістік және ұйымдық болып бөлінеді. Өндірістік бұл негізгі және көмекші цехтар және учаскелердің құрамы мен мөлшері. Өндірістің құрылымына ықпал ететін негізгі факторлар мыналар болъп табылады:
• шығарылатын өнімнің және оның номенклатурасының сипаттамасы;
• өндірістің ауқымы;
• кооперациялау деңгейі.
Шығарылатын өнімнің сипаты және оны дайындаудың тәсілі шешуші дәрежеде цехтардың құрамын, олардың мөлшерін, жүк айналымын және зауыт аймағының шамасын анықтайды. Өндірісті ұйымдастыруда маңызды жағдай болып табылатын кейбір бұйымдардың түрлері түрлі көлемде шығарылады. Шығарылатын өнім көп болса, сонша кәміл технологиясы және ұйымдық әдістері қолданылуы мүмкін. Кооперациялаудың деңгейі де сол сияқты кәсіпорынның құрамына елеулі түрде ъқпал етеді: ол қалай жоғары болса, солай ол қарапайым.
Ұйымдық-техникалық факторлардың жетекші тұрғыда кәсіпорындардың кейбір бөлімшелерінің және олардың жалпы құрылымдарын қалыптастыруға ықпал ететін өндіріс үлгілері бой көрсетеді. Өндіріс үлгілері жұмыс орнының саны мен ондағы орындалатын операциялары арасындағы арақатынастар мен есептелінетін көрсеткіштері арқылы анықталады.
Кәсіпорындардың ұйымдық құрылымы — бұл құрамы және оның ұйымдық бірлік мөлшері (жұмыс орны, бөлім, қызмет), олардың арақатынасы және тұрғызу нысаны. Ұйымдық бірлік егер де олардың мөлшері көлеміне және межелеген міндетіне сай келсетіндей болса тиімді жұмыс істей алады. Әрбір құрылым деңгейлес және сатылы болып бөлінеді, басқаша айтқанда ұйымдық құрылымда еңбек бөлінісінің деңгейлестік және сатылы болып ажыратылады.
Еңбек бөлінісінің деңгейлестік шекарасы басқарушының өз ісінің саласында тиімді басқару мүмкіншілігі анықтайды (басқарушының тікелей қарамағындағы бағыттаушыларыдың ең жоғарғы саны). Сатылы еңбек бөлінісі басқарушылық шешімін дайындаудағы сатылы бейнесі саласындағы іс-әрекетін құрайды.
«Техникалық жүйелерді басқару дегеніміз» — адамның көрінеу қатысуынсыз өлі табиғаттағы (станоктармен, механизмдермен) басқару. Бұл жүйелермен техникалық ғылымдар айналысады.
«Биологиялық жүйелерді басқару дегеніміз» — тірі табиғаттағы, биологиялық дүниедегі басқару. Ол басқару процесіне философиялық сипат береді. Басқарудың бұл саласы – жаратылыстану ғылымдары зерттейді.
«Әлеуметтік (қоғамдық) жүйелерді басқару дегеніміз» — адамдарды басқарады. Зерттеу объектілері – әлеуметтік – экономикалық жүйелер, ал пәні өндірісті басқару жүйесі болады.
Өндірісті тікелей қоғамдық сипат алған кезде оны басқару қажет болып, оған мүмкіндік пайда болады. «Басқару, — деп жазған К.Маркс, – бірлескен аралас еңбектің өз табиғатынан туындайды және содан туындайтын жалпы функцияларды атқарады».
К.Маркс өндірісті басқару жөніндегі еңбекті — адамдарды басқару деп қарастырады.


Өндірістік процестерді үйымдастырудың негізгі принциптері

Өндіріс процесінің бірқалыпты жұмыс істеуі үшін ең тиімді еңбек процесінің үйлесуін және өндірістің материалдық элементтерін белгілі бір жүйеге келтіруін қамтамасыз ету қажет: технологияға сәйкес тиімді жабдықтарды қатыстыру, олардың үздіксіз, жоғары өнімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету және өндірістің тапсырыс ырғағын түпкілікті қорғау. Сонымен, өндіріс процесі уақыт пен кеңістік жағдайында үйлестілігі болу керек.
Өндірістік процесті былай ұйымдастыру қажет, егер де бірлестіктер, кәсіпорындар, фирмалар, өндірістік бөлімшелер ұжымдарының бірлескен жұмыстары жоғары сапалы және шығындарды аз жұмсай отырып, өнімдерді көп шығаруды қамтамасыз ететін болса.
Өндірістік процестерді ұтымды ұйымдастыру мыналарды қамтуы қажет:
• өнімдерді дайындау немесе шығарудағы үздіксіздігі;
• кейбір бөлісулердің өндіріс учаскелері қуаттылығының үйлесімділігі және олардың өзара үйлесуі;
• өндірістің барлық бөлісу қызметінің ең жоғарғы қосарластығы;
• өңделетін материалдар мен бұйымдар қозғалысының түзу дәлдігі, яғни өндіріс процесінің барлық сатысынан өткен ең қысқа жол;
• өндірістің ырғақтылығы, яғни тең аралық уақытта тең өнім мөлшерін шығару немесе тең уақытта тең жұмыс көлемін орындау.
Өндірісті ұйымдастырудың негізгі үлгілері: жеке сериялық және жаппай өндіріс болып табылады.
Жеке дара өндіріс — шығарылатын өнімнің номенклатурасын, сол сияқты көмекші операцияларға уақыт шығындарының көп жұмсалуы, еңбек өнімділігінің төмен және өнімнің өзіндік құнының жоғары болуын сипаттайды.
Сериялы өндіріс — жеткілікті көп мөлшерде шығарылатын өнімдердің түпкілікті және көп емес бұйымдардың номенклатурасын айғақтайды. Өнімді шығарудың көлеміне және номенклатуралық айырымына байланысты сериялы, орта сериялы және ірі сериялы өндіріс болып бөлінеді.
Жаппай өндіріс — ұзақ уақыт ішінде үздіксіз шығарылатын шектеулі номенклатуралық бұйымдар немесе материалдардың әрбір жұмыс орнында елеулі мөлшерде қатаң қайталанатын процестерді сипаттайды.
Жаппай өндірістің экономикалық артықшылығы мына төмендегілерден байқалады:
• мамандандырылған жоғары өнімді жабдықтарды және өндірістік процестерді кешенді түрде механикаландыру және автоматтандыруды қолдану;
• жабдықтарды қайта құру және оларды жетілдіруге байланысты уақыт ысырабының жоқтығы;
• өндіріс процестерінің ұзақтылығын қысқарту, еңбек өнімділігін және оның сапасын арттыру;
• өндірістік қуаттарды едәуір тиімді пайдалану және өнімнің өзіндік құнын елеулі кеміту.
Басқару есебінің негізгі мақсаттары мен міндеттерін осылайша тұжырымдауға болады:
- шығындар мен кірістердің біріккен есеп жүйесін құру;
- шығындарды мөлшерлеу (нормалау);
- шығындарды жоспарлау, бақылау және талдау;
- бюджеттеу;
- баға белгілеу үшін негізді қамтамасыз ету;
- жедел басқару шешімдерін қабылдауда қаржылық менеджерлерге ақпараттық көмек беру;
- кәсіпорын қызметінің және жауапкершілік орталығының экономикалық шешімділігін бақылау, жоспарлау және болжау;
- кәсіпорын дамуының ең тиімді жолдарын таңдау.
Кәсіпорынның басқару жүйелерінің жетілдірілуіне байланысты арнайы әдебиетте және өмірде "контроллинг" (басқару дегенді білдіреді) ұғымы жиі-жиі кездесе бастады. Бұл басқарудың барлық саласы мен деңгейін қамтитын шаралар кешені арқылы көрсетілетін, ақпаратты өңдеу, талдау, шаруа-шылық жоспарлау және тиісті бақылау процестерін біріктіретін тәсілдердің бірі.
Кәсіпкердің, маманның, ақпаратты ішкі пайдалануышының қай-қайсысына қажетті ақпараттық база қалыптастыратын негізде шот жүргізу контроллингтің іргетасы болып қызмет етеді.
Контроллингті енгізерде шот қызметкерлерінің, басқару құрамының кәсіпкерлердің ділін ескеру керек. Кәсіпорында контроллинг бойынша жекелеген бөлімшенің бар екендігі қолайлы құрылым болып табылады.
Контроллингті бақылаумен және тексерумен теңдестіруге болмайды.
Контроллинг жүйесінде есеп пен шығындарды, шаруашылық және қаржылық қызмет нәтижелерін жолдау мәселерімен айналысатын оралымды бақылау көзге айқын түседі.
Контроллинг - кәсіпорынның түпкілікті мақсатын жүзеге асыратын процесті бақылау. "Контроллинг"– өте кең ұғым. Ол тек кәсіпорынның ғана емес, бизнестің де іс-әрекетін реттеуші түрінде алға шығады, сондықтан арнайы ерекшеленген міндетті іс-қызмет саясын атқарады:
• ақпараттық – шешімдерді қабылдау мен оны үйлестірудің методологиясын қамтамасыз ететін ақпарат қалыптасады;
• басқарушылық – кәсіпорынның түпкілікті мақсатына жету міндеттері мен әдіс-тәсілдерін үйлестіру үшін қолданылатын, кәсіпорын мен оның құрылымдық бөлімшелері бойынша анықталған ауытқулар, нормативтік, жоспарлық және нақты мәліметтер жиналады;
• бақылаушылық – кәсіпорын мен оның бөлімшелерінің жұмысының үнемділігіне бақылау жүргізеді.
Шығындар - басқару есебі негізгі объектілерінің бірі, күрделі және сан қырлы құбылыс. Оларды тиімді басқару үшін белгілі бір белгілер бойынша шығындарды топтастыруды көздейтін жіктеуді қолданған жөн.
Өндіріс шығындары бірқатар басқа белгілер бойынша жіктелуі мүмкін (4-кесте):
Өндіріс шығындарын жіктеу
Жіктелуші топ Шығындар (шығыстар)
1. Өндіріс процесіндегі экономикалық рөл бойынша • негізгі
• қосымша
2. Өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі бойынша • тікелей
• жанама
3. Құрамы (біртектілігі) бойынша • бірэлементтік
• кешенді

4 Өндіріс көлеміне байланысты
• өзгермелі
• тұрақты
5
Пайда болу мерзімділігі бойынша • ағымдағы
• бір жолғы


6
Өндіріс процесіне қатысуы бойынша (басқару міндеттері бойынша)

• өндірістік
• әкімшілік
• коммерциялық
7
Тиімділігі бойынша

• өндірістік
• өндірістік емес
8

Бақыланатын мүмкіндігі бойынша


• Реттелетін
• реттелмейтін
9 Орташалау дәрежесі бойынша
• жалпы
• орта
10 Пайданы генерациялау кезеңіне шығындарды жатқызу тәртібі бойынша

• өнімге
• кезеңге

Негізгілер - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланыстылар: шикізат пен материалдар, қосалқы материалдар мен басқадай шығындар.
Қосымшалар - өндірісті ұйымдастыру мен оған қызмет етуге, оны басқаруға байланысты пайда болады.
Тікелейлер - өнімнің белгілі бір түрін өндіруге байланысты, оның өзіндік кұнына тура және тікелей кіруі мүмкін (шикізат, негізгі материалдар, аударымдар (ақша аударулар). Жеке бөлім-шеге жаткызылуы мүмкін шығындар бөлімшенің шығындары деп аталады (автомеханиктің еңбекақысы - автосервис бөлімшесінің тікелей шығындары, автомобильді бояу цехында қолданылатын бояудың құны - тікелей бояу цехының шығындары).
Жанамалар - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей енгізілмейтін және жанама (шарты) түрде бөлінеді Жеке бөлімшелерге жатқызылмайтын шығындар жанамалар (жарнамаға шығындар – субъектінің әрбір бөлімшесінің жанама шығындары) деп аталады.

Шығындар бір бөлімше үшін тікелей, екіншілері үшін жанама (завод менеджерінің еңбек ақысы - кейбір бөлімшелер үшін қосымша шығындар, алайда бүкіл завод үшін тікелей шығын) болуы мүмкін.
Тура және жанама етіп бөлу салалық ерекшеліктерге, өндірісті ұйымдастыруға, өнімнің өзіндік құнынын калькуляциялаудың қабылданған тәсіліне (көмір өнеркәсібінде, энергетикада - барлық шығындар тікелей байланысты).
Бірэлементтілер - бір элементтен тұратындар (еңбекақы, материалдар, ақша аударулар).
Кешенділер - бірнеше элементтен тұратындар (құрамына тиісті риске құрамның еңбекақысы, аударымдар, материалдар, амортизация мен басқадай бірэлементті шығыстар кіретін цехтық шығыстар).
Өзгермелілер - мөлшері өндіріс көлемінің өзгеруіне тура сайма-сай (пропорциональды) өзгеретіндер (өндірстік жұмысшылардың еңбекақысы, технологиялық энергия, отын және т.б.) және осы кезендегі өнім өндіруге сайма-сай бөлінеді.
Түрақтылар - өнім өндірісі көлемінің өзгеруіне байланысты емес дерлік (жылыту, өндірістік бөлмеге жарық беру, амортизация, жалға алу жарнамаға шығындар және т.б.). Егер көлем 10%-ке ұлғайса немесе кемісе, онда жалпы тұракты шығындар өзгермей қалады, бірақ бір бірлікке тұрақты түседі
Өзіндік құнды және алынған пайданы аныктау үшін шығындар былайша жіктеледі:
- кіретін (входящие) және өтіп кеткен (истекшие);
- тікелей және жанама;
- негізгілер мен қосымшалар;
- өнімнің өзіндік құнына кіретін және өндірістен тыс (кезең шығыстары);
- бірэлементті және кешенді.
Кіретін (входящие) шығындар - алынған және бар ресурстар, күткендегідей, болашақта табыс әкелуге тиіс. Олар баланста өндірістік қорлар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім, тауар түрінде актив ретінде көрсетіледі.
Өтіп кеткен (истекшие) шығындар - осы шақта кіріс алу үшін жұмсалған және болашақта кіріс әкелу мүмкіндігін жоғалтқан ресурстар. Оларға өткізілген өнім өндірісіне шыққан шығын құрамында көрсетілді, яғни кірген шығындар өткен шығындарға айналды. Шығындарды кіретін және өтіп кеткен деп дұрыс бөлу өндірілген өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін, пайдамен шығынды (зиянды) есептегенде, кәсіпорын активтерін бағалағанда маңызды мәнге ие болады.
Өтіп кеткен және кіретін шығындар арасындағы айырма 6-суретте көрсетілген.

Шығындар есебін нақты ұйымдастыру үшін көбіне кәсіпорынның пайдалылығы, қабылданатын шешімдердің дұрыстығына байланысты болатын, ғылыми негізделген жүйелеудің елеулі мәні бар. Басқару есебінің мақсаттарына байланысты шығындар былайша жіктеледі:
1. Өндірілген өнімнің өзіндік құнын есептеу, қорлардың құны мен алынған пайданы бағалау:
• кіретін (входящие) және өткен (болып өткен);
• тура және жанама;
• негізгі және қосымша;
• өндірістік және мерзімді;
• бірэлементті және кешенді;
• ағымдағы және біржолғы;.
2. Шешім қабылдау мен жоспарлау:
• Өзгермелі және тұрақты;
• қайтарымсыз;
• жүктелген (вмененные);
• шекті (предельные) және өсетін (приростные);
• жоспарлы және жоспарланбайтын.
3. Бақылау мен реттеу:
• реттелетін және реттелмейтін.
Сатып алынған немесе қолда бар ресурстарды кіріс келтірген шығындарға, ал таусылып біткен шығынға - есептік кезеңде жүмсалған ресурстарды жатқызуға болады.



Өндірістік қызметті басқаруды жүзеге
асырушы ұйымдық құрылымдар

Өндірістік қызметті жүзеге асырушы ұйымдық құрылымдар төмендегі сызба нұсқада көрсетілген:


2 – сызба

Ақпарат жүйесін құрудың мақсаты

Ал ақпарат жүйесін тұрғызу мақсаты – өндірісті басқару және ондағы кірістер мен шығыстарды талдау және реттеу, рейтингін анықтау операцияларын автоматтандыру.
Ақпараттық жүйені тұрғызудағы мақсат – ақпарат қорларының өзара тиімді әсерлесуін өзгертпей біріктіру болып табылады.
Қазіргі уақытта кез келген ұйымды, бірлестікті және мемлекеттік органдарды автоматтандыру ісі бірінші кезекке қойылып отыр. Ол шетелдерде қызмет еткенмен біздің елде енді-енді енгізіліп жатыр. Оның бір көрінісі Президенттің өзі де мемлекеттік органдарды автоматтандыруды айтып отыр. Соның ішіне 2008 жылға дейін электронды үкімет құру мәселесі де бар.
Кез келген Ақпарат жүйесінің мақсаты, оның қолданылу аумағынан құрудың әдістерінен, техникалық базадан, байланысты қолдау аппаратынан тәуелсіз түрде толық, сенімділікті және өз уақытында ақпаратты беру.
«Өндірісті басқарудың» Ақпарат жүйесін құрудың негізгі мақсаты – тұтынушыларға өндірістік қызмет туралы ақпаратты беру мен іздеудің, өңдеуді, сақтауды, жинауды автоматтандыру болып табылады.
ЭАЖ-ні құрудың негізгі мақсатымен сәйкес Ақпарат жүйенің міндеттері мыналар болып табылады:
- өндіріс ұйымының қызметкерлерінің еңбегінің оперативті жұмысы мен өнімділігі;.....