Саясаттану | Қазастан мен Туркия арасындағы қарым-қатынас

Мазмұны
Кіріспе......................................................................3
ІІ Негізгі бөлім.
І. Қазастан мен Туркия арасындағы қарым-қатынастың даму кезеңдері..........4
ІІ. Туркия еліне эконом-георафияллық сипаттама..............................................7
ІІІ.Екі ел арасындағы экономикалық қатынастардың дамуындағы басты бағыттар.............................................................................................................11
ІV.Қазақстан мен Туркия арасындағы экономикалық қатынастардың перспективасы......................13
Қорытынды .........................................................................................................17
Пайдаланған әдебиеттер....................................................................................18
Кіріспе
Қазақстан 1991 жылы тәуелсіздігін алған кезде нарықтық экономикаға көшу, сыртқы сауданы дамыту, шетелдік капитал, технология және ноу-хауды тарту арқылы нарықтық ашық экономикан ыжүзеге асыру үшін, әрине әріптестерге мұқтаж болды. Осы кезде Қазақстанмен халықаралық қатынастарды бастаған бірінші мемлекет Туркия болды, сонымен қатар Туркия Қазақстанды егемен ел ретінде алғаш тапныған мемлекет. Қазақстан Республикасы өзінің тұңғыш елшілігін Туркия мемлекетінің көмегімен 1992 жылы 29 қазанда Анкарада ашты. Екі жақты қатынастарды одан әрі дамыту үшін, екі елдің елбасылары әсіресе Қазақстанның тәуелсіздігінің алғашқы уақыттарында бір-бірімен тығыз байланыста болды.
Елбасылары, Премьерлер және Министрлердің 1992 жылдан кейінгі өзара сапарлары Туркия мен Қазақстан арасындағы қатынастардың және ынтымақтастықтың сапасын көрсетеді.
1991 жылдан бастап Түрік қазақтары мен Қазақстан Республикасы арасында тығыз жан-жақты байланыстар дамып келеді.
Туркияда тұратын қазақтар үшін соңғы кездегі маңызды оқиғалардың бірі 1997 жылғы 28-29 наурызда өткен Кіші Құрылтай болды. Туркияда тұратын қазақтардың саны туралы мәліметтерде әр алуан, сай айырмашылығы өте үнемелі 1900-нан 25000-ға дейін Қазақстан тәуелсіздігін алғалы бері, халықаралық қатынастарын күшті, заңды және мемкемелік өзек үстінде дамыту үшін Туркиямен 80-нен астам келісім шарттар мен хаттамаларға қол қойды. Осы құжаттар экономика, сауда, сыртқы саясат, денсаулық сақтау, ғылыми-білім және қорғаныс салаларындағы қатынастарды қамтиды. Кез келген екі мемлекеттің билігі тауар өндіру мен қызмет көрсетілуінде бір-бірінен салыстырмалы артықшылқтары болуы мүмкін. Дегенмен қатынастарды күшті негізге орналастырмай, экономикалық қатынастардан түсетін барлық табыстарға қол жеткізе алмайды. Елдер арасында қол қойған келісім-шартар, хаттамалар және басқа да құжаттар әр түрлі қаныстастарды дамыту үшін заңды өзен туғызады.
Ф-ОБ-001/024
Бүгінгі тауда Қазақстан мен Туркия арасындағы қарым-қаныастар анағұрлым ұстамды түрде және практикалық деңгейде жүзеге асырылып отыр. Жұртқа мәлім, Туркия дамушы елдер тобына кіреді. Халқының 65 проценті ауыл шаруашылығы мен айналысады, аграрлық қаныастар ірі полицистер және фермерлік жер шешумен сипатталады. Өндірістің анағұрлым ірі, әсіресе инфрақұрылымдық пәм шикізаттың салалары (эпеитростамциялар, кей және пайдалы қазбалар, шахталар темір жол, байланыс), сонымен қатар қорғаныс өнеркәсібі мемлекеттін меншікте. Осындай жоғары қарқында дамыған мемлекетпен экономика.
1991 жылдың желоқсан айының 16-сы күні Қазақстан Республикасы өз Тәуелсіздігін жарияласымен-ақ, араға бар жоғы 30 минут уақыт салып, қазақ халықмен ортақ тарихи және этноленглистикалық терең тамырлы бауырластығы бар Түрік елінің бірінші болып әлемге жар салып Қазақстаның егемендігін, танығандығын мақтаныш сезіммен еске аламыз. Ол-ма, Қазақстанда өз елшілігін ашқан алғашқы елде Туркия Республикасы болды. Қазақстан өзін елегменді ел ретінде жариялаған күннен бар жоғы 4 ай өткенде, яғни 1992 жылдың сәуір айының 21 күні Туркия Республикасының Қазақстандағы елшісі Аргун Өзпай елбасшысы Н.Ә.Назарбаевқа сенім граматасын тапсырды. Ал, осы салтанатты сәттен бар жоғы 26 күн өткенде яғни 1992 жлдың мамыр айының 16 күні Қазақстан Респубикасының Н.Назарбаевтің жарлығымен Қазақстанның шет елдердегі бірінші елшілігі Туркия Республикасыдағы салтанатты жағдайда ашылды.
Бұдан екі ай бұрын аталған мерекені өткізуге байланысты Нигде провинциясы губернаторлығы мен қала әкімдігі арнайы шешім қабылдап, іс-шараны өткізуге байланысты ұйымдастыру комитетін құрған екен. Оның жоғарғы деңгейде өтуіне Туркияның Сыртқы істер, Мәдениет және туризм министрліктері, сондай-ақ осы ел Премьер-Министріне қарасты Түрік ынтамақтастық және даму әкімшлігі төрағалығы қолдану көрсетті.
І. Қазақстан мен Туркия арасындағы қарым-қатынастың даму кезеңдері.
Туркия мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынастардың даму кезеңдері. Қазақстанның тәуелсіздігін бірінші болып табылған Туркия республикасы. Дәл сол кездегі бастап-ақ екі ел арасындағы туысқандық негіздері қарым-қатынастар анағұрлым белсенді сипат алып, ынтымақтастығы нығая түсті.Әрине байырғы бабалары ортақ тілі мен діні бір қос халықтың тарихи-мәдени тамырластығы бұл істе өзінің жағымды рөлін атқарғаны бәрімізге де айқын. Осыған орай берік ынтымақтастықтың қалыптасуында заңды құбылыс екені түсінікті.
Әрине, жақын және орта шығыс өңіріндегі Туркия сияқты байырғы әрі тұрақты серіктерінен Қазақстан оаулақ тұра алмайды. Біздің мемлекеттеріміз арасындағы қарым-қатынастардың тарымыры тереңге барады. Бірақ иесі жақты ынтымақтастықтың қалыптасуын «пантуркизмнің қайта өрлеуі» деп қарастыру мүлдем дұрыс емес. Жалпы Туркияда қазақ диопорасы қалыптасқан негізінен ол өткен ғасырдың 50-ші жылдарында қалыптасқан.Туркияда тұратын қазақтардың саны туралы мәліметерде әр алуан, сан айырмашылығы өте үлкен. 19000-нан 25000-ға дейінгі салдар аталады. Сайлау Батырмаұлының мәліметі бойынша Түрік Республикасындағы диоспора өкілдерінің саны 2003 жылы 19 мың адам болған.2005 жылғы мәліметтер Туркиядағы қазақ қауымдастығын зерделей отырып, 1970 жылдары қазақтардың аға буыны қалап кеткен, өазіргі кезде жемісін көріп отырған этникалық сәйкестілікті сақтау процесіндегі мынадай өзінде-ал, Туркия Республикасының қазіргі прзезиденті С.Демирель Қазақстан мен Орта Азия Республикаларына жас аған ресми сапары кезінде бұл жөнінде өзінің көзқарасын ашық айтқан еді. Біздің мақсатымыз-пантуркизм емесБіз бұл Республикада тұрып жатқан түрік емес халықтардың мүддесіне нұқсан келтіруді мүлде көздемейміз. Бірақ біздің тарихи тамырларымыз, біздің тарихымыз, мәдениетіміз де осы жерден бастау алады.
Бүгінде Қазақстан мен Туркия арасындағы қарым-қатынастар анағұрлым
ұстамды түрде және практикалық деңгейінде жүзеге асырылып отыр. Жұртқа мәлім, Туркия дамушы елдер тобына кіреді. Халықтың 65 проценті ауыл шаруашылығы мен айналысады, аграрлық қатынастар ірі помеизиктік және
фермерлік жер иеленумен сипатталады. 1991 жылдан бастап түрік қазақтары мен Қазақстан Республикасы арасында тығыз жан-жақты байланыстар дамып келеді. Туркияда тұратын қазақтар үшін соңғы кездегі маңызды оқиғалардың бірі 1997 жылы 28-29 наурызында өткелі кіші Құрылтай болды. Сонымен қатар, Туркияның қазақ қауымдастығында сепаратизм жоқ, елдегі халықпен үкіметпен және жергілікті әкімшілікпен қарым-қатынас жақсы.
Жоғарыда біз екшелеген жағдайларда, сондай-ақ екі ел арасында орныққан толық рухнаи, саяси және экономикалық мүдделердің ауқымды оын алып отырғандығына орай олардың арасындағы ынтымақтастық қарым-қатынастары әлі де қарқынды дамып келеді.
Туркиямен ынтымақтастық Қазақстанның Азиялық аймақтық процестерге тереңдеп енуіне, Орталық Азиямемлекеттерінің көбіне ортақ түрік өркениетін қайта жаңғыртуына жәрдемдесті. Туркияның, Қазақстанның және басқа түрік тілдес мемлекеттердің арасындағы тығыз қатынастарды дамыту аймақтағы күштердің ара салмағына елеулі ықпал жасады. Мұның бәрі және бірқатр басқа факторлар Қазақстан Туркия қатынастарының тарихи бастауларын, негізгі кеңзеңдерін зерттеген тұста болашақ бағыттарын анықтаудың айрықша көкейтестілігін көрсетіп берді.
Қазанның 29-ы –Түрік Республикасының құрылған күні. Туркия халқы бұл күнді ұлтық мейрам ретінде жыл сайын күнді атап өтеді.Туркия песпубликасы күні алдымен Парламентте аталып өтеді. Одан кейін әскери құрылымдардың шеруімен жалғасады. Мемлекет басшысы қабылдаулар жасап, түрлі кездесулер өткізіледі.
Білім беру саласына екі жақта байланыс құрылған. Қазақстанның көптеген жасстары Туркияда білім алуда. Олардың түрік тіліне деген құрташлық айрықша.
Біздің елеміз келесі жыдлан бастап, «Болашақ» бағдарламасы бойынша қазақстандық жастары оқытуға қабылдай бастайды. Бұл жөнінде жаұында Қазақстан Республикасының білім және ғылым минстрлігін хатын алдық.
Түрік жастарының да Қазақстандық білім алуына кеңінен жол ашылып отыр. Олардың қайда білім аламын десе де барлық мәселесі шешілген. Жаһанда заманында жастарды оқу, білім саласы әрі жақындастара түсетін болады.
Алматы мен Стамбул қалаларының арасында ежелден бауырластық қатынастар қалаған. Қазақстанның ең әдемі қаласында түрік кәсіпкерлерінің қатысуымен 548 кәсіпорын жұыс істейді. Олардың өз қызметтерін атқаруына қалалық әкімшілік үлкен қолдану көрсетіп отыр. Түрік фирмаларының Алматы қаласына көптеп инвестиция салу жағын ойластарудамыз. Бүгінгі күні Алматыда 6 мыңға жуық қазақстандық түріктер тұрады екен. Қалада түрік бизнесмендерінің «каиад» ассоциациясы және «Түрік Хава Йоллары» әуе жолы өызмет желісі жеткізді.
Түрік дүниесіндегі бірлік өте күшті, оған ешбір қам жемеуге болады. Өзге де оғанешқандай қарсылық білдіре алмайды.
ІІ. Туркия еліне эконом-географиялық сипаттама.
Туркия еліне эконом-географиялық сипатама. Туркия Республикасы-батыс Азия мен оңтүстік-Шығыс Еуропада, яғни Еуропа мен Азияның түйіскен жерінде орналасқан мемлекет. Ауданы 779,452 шаршы шақырым, оның 97 проценті жуығы (шамамен 755,688 шаршы шақырым) кіші Азияда орналсқан, ал 3 проценті жуығы (23,764 шаршы шақырым) Еуропада орналасқан. Туркия жер көлемі жағынан дүние жүзі бойынша 36 орында тұрады. Туркия Республикасы Солтүстік-Шығысында Грузия, Армения, Әзірбайжанмен, Шығысында Иранмен Оңтүстік-Шығысында Иран және Сиренмен, солтүтсік-батысында Болгария және Грециямен шектеседі. Мемлекет территориясы батыстан шығысқа қарай 1600 шақырымға, солтүстіктен оңтүстікке қарай 650 шақырымға созылып жатыр.
Туркияда қазір 650 млн 800 мың халық бар. Халқының 90 пайыздан астамы түріктер. Олардан басқа күрдтер, арабтар, гректер. Лаздар, еврейлер тағы басқа ұлттар тұрады. Олардың ішінде 15 мыңнан астам қандастарымыз да бар.
Туркияның мемлекеттін тілі-түрік тілі, үнемі қолданыста болатын шет тілдерінен ағыммын, француз, неміс тілдерін атауға болады. Мемлекет діні-ислам (суннизм тармағы), оған халқымыз 99 пайызы сенеді.
Туркия-индустриалды-аграрлы етл. Өнеркәсіп өнім құнының 82 пайыздан астамы өңдеу саласының 10 пайызы тау-кен өнеркәсібінің 7-8 пайызы энергетика, саласының еншісінде өнеркәсіп орындары негізінен елдің батыс және орталық бөлігінде тамақ, тоқыма құрылыс материалдары химия өнеркәсіптері болып табылады. Трукияның ауыл шаруашылығында жетекші рольді егін шаруашылығы алады.
Бидай өндіруден түрік тілдес елдер ішінде бірінші, ал Азия елдері ішінде Үндістаннан кейінгі екінші, сондай-ақ қант қызылшасы, арпа, сұлы, күнбағыс
өсірудегі де Азия елдері ішінде бірінші орында. Ел аумағының 25,5 млн-ға бөлігін бүкіл территорияның 33 пайызын егістен алқаптары алып жатыр.
Туркия темекі өнімін жинаудан және оны экспортқа шығарудан дүние жүзінде ең алдыңғы тұратын елдің бірі Туркия республикасы өндірістен тыс салаларда басты инверстор болып табылады. Туркияда халықаралық туризм өте жақсы дамыған, шетел туристерін Туркиядағы ерте дүние ескерткіштерінің молдығы, жұмсақ, теңіздік климатымен қатар жер орта теңізі мен Қара теңіз жағалауында орналасқан әсем табиғаты мен туризмнен табатын жылдық табысы 15-20 млрд АҚШ доллары көлемінде.
Қазірде Туркиядағы жағдай жеңілдеуге болмайды. Туркияның алдында тұрған анағұрлым маңызды саяси мақсаттың бірі-Еуропалық одаққа мүше болу. Бірақ бұл міндетті жүзеге асырылуы тек Туркияға ғана байлансты емес. Оған тең дәренелі мүше болуы үшін Еуропалық парламент түрік саясаткерлерінің ойынша, Еуропалық парламаенттің ол талап-тілектері түріктердің мемлекеттік мүддесіне қайшы.
Туркия қоғамның демократиялаушы да белгілі бір қиыншлықтарды басынан өткізуде. С.Демериль атап көрсеткендей пікір айтудағы тым шексіз еркіндік әкелуі мүмкін. «Бұрыннан бірге тұрған топтар бірге тұра алмайтындай болады-Туркияны сонда басқару қиынға түседі»-деді ол. Ендеше түрік қоғамын демократияландыру турасында қойған Еуропалық парламент шарттары тез арада орындалады деп ойлаймыз.Еуропа мен Туркия арасындағы қатынастрды мемлекетті ретін және бір мәселе-күрдтер тұратын оңтүстік шығыс ауландағы көп жылға созылған партизмшілдік соғыс. Ал бұл қақтығыстарелдің ішкі-сыртқы саяси жағдайына тигізео слқыны ерекше,оның үстіне, Туркия қоғамныда «исламдану» процесінің жүріп жатқанын да ұштыуға болмайды. Егер Еуропалық одаққа мүше болу мақсаты жүзеге аспайтын болса, Туркияның ішкі жағдайы шиеленісіп, саяси күштердің конфронтациясы орын алуы мүмкін.
Туркиядағы экономикалық жағдай бірде тұрақты сипат иеленіп, бірде қалыптасқан тепе-теңдік бұзылуда. Бұндай тұрақсыздық салдарынан инферция артып бағаның өсуі орын алады. Бұның ауыртпалығын ең алдымен халық тартады. Өмір сүру деңгейі төмендеп, қоғамды жұмссыздық жайлайды. Байлар мен кедейлер арасындағы жеткіліс одан әрі сайы өрше тамырлары кең етек жйаып, мемлекеттік ішкі қайшылықтары тереңдей береді. Туркия қазір осындай ауыртпашылықты бастан кешіруде.
Қазақстанның Туркия ремпубликасы мен арадағы ғана емес, жалпы халықаралық саудадағы ролін күшейте түсу үшін оған тән өзіндік ерекшеліктері де байқап бағдарлау қажет. Қазақстанның өзіндік бір ерекшелігі оның дамыған, сондай-ақ дамушы елдер қатарында бірдей болу.
Қазақстанды дамыған елдер қатанырда қосатын факторлар қатарына халықының жаппай сауаттылығы ғылым зерттеу мекемелерінің кең жүйесі, ғарыштар зерттеулерге қатысу мүмкіндіктері жатады.
Қазақстан респуликасы экономикасының шикізаттық бағыты, шетел инвестициялары мен жаңа технологияларға деген қажеттілік,.....