Әділет министрлігі | Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігі

Мазмұны
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім.
а) Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігі.
б) Әділет органдарының жүйесі.
в) Қазақстан Республикасының Прокуратурасы.
г) Қазақстан Республикасының Адвокатурасы.
ІІІ Қорытынды
ІV Пайдаланылған әдебиеттер
Әділет министрлігінің құқықтық мәртебесі Қазақстан Республикасының Үкіметі 11.03.99 жылы қабылдаған Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі туралы Ережеде бекітелген. Бір жағынан Әділет министрлігі Үкімет құрамына кіретін орталық атқарушы орган, ол өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республикасы бекіткепн халықаралық келісімдерге, заңдарға, Қазақстан Республикасы Президентінің, Үкіметінің нормативтік актілеріне және Әділет минстрінің бұйрықтарына сәйкес жүзеге асырады. Екінші жағынан, өз құрылымын вертикалды ұйымдастыратын атқарушы биліктің құрылымдық бөлімшесі бола тұра, Әділет министрлігі аумақтық әділет органдарына басшылық етеді, Республиканың барлық аумағында біртұтас құқықтық саясаты жүзеге асырады, заңдарды реформалау жағдайында үйлестіру қызметін атқарады, соттарды ресурстық жағынан қамтамасыз етеді және сот шешімдерінің орындалуын қамтамасыз етеді.
Әділет министрлігі туралы 1999 жылғы 11 наурыздағы Ережеде Әділет министрлігінің парызы әділеттілік пен заңдылықты қамтамасыз ету жолында халыққа және Қазақстан Республикасының Президентіне қызмет ету екені көрсетілген және оның қызметінің мынандай басымдықтары белгіленген:
адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, қазақстандық қоғам мен мемлекеттіліктің тұрақты дамуын қамтамасыз ететін ұлттық заңдардың жаңа буынын қалыптастыру;
кадрларды жоғары білікті, атына кір келтірмеген, отаншыл рухтағы адамдардан іріктеу негізінде еліміздің тәуелсіз судьялар корпусын қалыптастыру;
мемлекетіміздің әлемдік қауымдастықтағы ұлттық мүдделері мен беделін қорғау мақсатында халықаралық аренада республика қызметін құқықтық жағынан қамтамасыз ету;
заң қызметінің жалпыға ортақ өркениетті рыногін құру;
ел азаматтары құқықтық мәдениетінің деңгейін көтеру.
Әділет министрлігіне дамудың жалпыұлттық мемлекеттік даму стратегиясын жасауға және жүзеге асыруға қатысумен қатар, мынадай негізгі міндеттер жүктеледі:
1) заң жобалау жұмысын, заңдарды сараптауды, жетілдіруді, жүйелеуді жүргізу;
2) нормативтік актілерге құқықтық сараптама;
3) сот қызметін ұйымдық, кадрлық және материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету;
4) құқықтық көмек ұйымдастыру және заңгерлік қызмет көрсету;
5) құқықтық насихатты және құқықтық жаппай оқуды ұйымдық-әдістемелік жағынан қамтамасыз ету.
Құқық қорғау органы ретінде Әділет министрлігінің құқық қолданудың әр түрлі салаларында атқаратын міндеттері (өкілеттігі) айтарлықтай кең. Мәселен, нормативтік қызмет саласында ол:
Президенттің Республика Премьер-министрінің тапсырмасымен және дербес өз бастамасы бойынша, сондай-ақ сырттан мамандар мен сарапшылар тарту арқылы жобалар және де нормативтік құқықтык актілер жасаумен айналысады;
республикамыздың заңдарын жетілдіру жөніндегі барлық ұсыныстарды тоғыстырады, оларды жүйелейді және Қазақстан Республикасының Президентіне, Парламентке және Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар дайындайды;
құқықтық ақпаратты есептеудің және талдаудың компьютерлендірілген біртұтас жүйесін жасайды, заңдарды жүйелеуді және нормативтік құқықтық актілердің эталондық банкін жүргізуді жүзеге асырады;
заң шығару саласындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын үйлестіреді.
Соттар мен сот-сараптамалық жұмыстарды ұйымдастыру саласында Әділет министрлігі мыналарды іске асырады:
сот істерін қарау мерзімдеріне, сот үкімдері мен шешімдерінің орындалу барысына бақылау жасайды;
соттарда құқықтық статистика және олардың жұмысының нақты көлеміне талдау жүргізу жөнінде басшылық етеді;
соттар, мемлекеттік сот-сараптамашылар кадрларын іріктейді және орналастырады, сот приставтары мен сот орындаушыларының жұмысын ұйымдастырады;
сот жүйесі мен сот-сараптамалық ұйымдарды материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етеді;
сот-сараптамалық қызметті ұйымдастырады және лицензиялайды, сот сарапшыларына лицензиялар береді;
сот сараптамасы саласындағы ғылыми-зерттеу жұмысын үйлестіреді
Халықаралық келісім-шарттарды құқықтық жағынан қамтамасыз ету саласында Әділет министрлігі құқықтық көмек көрсету және құқықтық қарым-қатынас жасасу туралы шет мемлекеттермен келісім-шарттар дайындауды және олардың орындалуын ұйымдастыруды жүзеге асырады;
Мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыру саласында Әділет министрлігіне заңды тұлғаларды, жылжымайтын мүліктерді және олармен жасалған мәмілелерді тіркеу және тізілім жүргізу міндеті жүктелген;
барлық мемлекеттік органдарды нормативтік актілер тіркеу және Мемлекетгік тізілім жүргізу.
Құқықтық көмек және заңгерлік қызмет көрсету саласында Әділет министрлігі мыналарды жүзеге асырады:
нотариалдық және адвокаттық қызметті, ақылы заңгерлік қызмет көрсетуді лицензиялау;
АХАЖ органдарының қызметін нормативтік-құқықтық, ұйымдық, кадрлар және қаржылық жағынан қамтамасыз ету.
Министрлікті Премьер-министрдің ұсынысы бойынша Республика Президенті тағайындайтын және қызметінен босататын министр басқарады. Оның екі орынбасары — вице-министрлері және Парламентпен байланыс жөніндегі вице-министр дәрежесіндегі хатшысы болады. Олардың бәрі Үкімет номенклатурасы болып есептеледі. Министр министрліктің жұмысын ұйымдастырады және оған басшылық етеді, ол үшін жеке өзі жауап береді. Министрдің жанынан консультативтік-кеңесші орган — алқа құрылады. Оның құрамына министр, вице-министрлер, Парламентпен байланыс жөніндегі хатшы, департамент және министрліктің өзге де құрылымдарының басшылары (барлығы 9 адам) кіреді. Алқа өзінің отырыстарында министрліктің, оның органдарының және бағынышты ұйымдардың қызметінің негізгі мәселелерін қарайды, олардың басшыларының есебін, облыстық және аудандық (қалалық) соттар төрағаларының мәліметтерін тыңдайды.
Әділет министрлігінің орталық аппараты департаменттерден, агенттіктерден және негізгі міндеттерді қамтамасыз ететін өзге де құрылымдардан тұрады. Мәселен, оларға жататындар: заңдар мен халықаралық құқықтар департаменті; сот қызметі, сот сараптамасы және атқарушы іс жүргізу ұйымдары; заңгерлік қызмет көрсету ұйымдары; қаржы және ресурс жағынан қамтамасыз ету; ішкі әкімшілік және жылжымайтын мүліктер мен заңды тұлғаларды тіркеу жөніндегі агенттік. Бұл құрылымдардың қызметі олар туралы тиісті ережелермен реттеледі.
Әділет министрлігі басқаратын ұйымдарға мыналар жатады: «Сот сараптамасы орталығы» мемлекеттік мекемесі; заң шығару ғылыми-зерттеу институты; республикалық құқықтық ақпарат орталығы; ұлттық зан агентгігі; «Жеті жарғы» жабық акционерлік қоғамы; «Заң газеті» — «Юридическая газета» ашық акционерлік қоғамы, «Судьялар мен әділет қызметкерлерін дайыңдау және мамандығын арттыру жөніндегі оқу орталығы республикалық қазыналық кәсіпорыны.
Әділет министрлігінің сондай-ақ жергілікті жерлерде заңды тұлға болып табылатын аумақтық басқармалары (мекемелері) болады.
Әділеттің құқық қорғау қызметі жүйесінде Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 14 шілдедегі «Нотариат туралы Заңымен реттелетін нотариат қызметінің алатын орны ерекше.
Осы заңның 1 бабына сәйкес нотариат дегеніміз - ол жеке және заңды тұлғалардың құқығы мен заңды мүддесін нотариалдық әрекеттер арқылы қорғаудың бекітілген жүйесі. Ол құқықтар мен фактілерді куәлендіруге, сондай-ақ осы заңда қарастырылған өзге де міндеттерді жүзеге асыруға бағытталады. Мәселен, нотариус мынандай нотариалдық қызметтерді іске асырады: мәмілелерді куәлендіреді; заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарын куәлендіреді; мұрагерлік мүліктерді қорғауға шаралар қолданады; құжаттар көшірмелерінің дұрыстығын куәлендіреді; құжаттарға қойылған қолдардың түпнұсқалығын куәлендіреді; аударманың дұрыстығын куәлендіреді; фактілерді куәлендіреді; ақшаны депозитке қабылдауды куәлендіреді; дәлелдерді қамтамасыз етеді және тағы басқалар.
Мьналардың нотариалдық әрекеттерге құқығы бар:
1) мемлекеттік және жеке меншік нотариустары;
2) жергілікті атқарушы органдардың нотариалдық қызмет атқаруға өкілеттігі бар лауазымды адамдары;
3) Қазақстан Республикасының атынан консулдық міндетті атқарушы адам;
4) өзге де өкілетті адамдар.
Нотариалдық қызмет мынадай принциптерге сәйкес құрылады:
1) нотариустардың тәуелсіздігі және олардың тек Заңға ғана бағынатындығы;
2) жеке және заңды тұлғалар жасаған нотариалдық әрекеттер құпиясын сақтау кепілдігі;
3) мемлекеттік және жеке меншік нотариустар құқығының теңдігі.
Нотариусқа қойылатын талаптар:
1) Қазақстан Республикасының азаматтығы;
2) заңгерлік жоғары білім;
3) кемінде 2 жылдық заңгерлік жұмыс стажы;
4) мемлекетгік немесе жеке меншік нотариустың көрігінен өту;
5) Әділет біліктілік алқасына біліктілік емтиханын тапсыру;
6) нотариалдық қызметпен айналысуға құқық беретін лицензия (мемлекеттік нотариустарды қоспағанда).
Нотариустың көмекшілері мен стажерлары болуы мүмкін Әділет министрлігінің жеке меншік нотариустарына лицензия әділет біліктілік алқасының ұсынымы бойынша беріледі. Жеке меншік практикамен айналысатын нотариус Нотариалдық Палатаға мүше болуға тиіс. Сонғысы нотариалдық округ аумағында құрылады.
Құқық қорғау қызметіндегі маңызды бағыттардың бірі прокурорлық қадағалау болып саналады. Прокурорлық қадағалауды жүзеге асыратын орган прокуратура болып есептеледі.
Конституцияға және «Қазақстан Республикасының Прокуратурасы туралы» 1995 жылғы 21 желтоқсандағы заң күші бар Жарлыққа сәйкес, Республика Прокуратурасы:
1) Республика аумағында заңдардың, Президент жарлықтарының және өзге де нормативтік-құқықтық актілердің дәл және бірізділікпен қолданылуына, жедел іздестіру қызметінің, анықтау мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық іс жүргізудің заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асырады;
2) сотта мемлекеттің мүддесін қорғайды;
3) қылмыстық қудалауды іске асырады. Прокурорлық қадағалау оның қызметінде негізгі бағыт болып есептеледі. Прокурорлық қадағалау деген ұғымы зандардың дәл және бірізділікпен қолданылуы бұзуды дер кезінде анықтап, кемшілікті түзетіп отыру және кінәлі адамдарды жауапқа тарту арқылы прокуратура қызметін мемлекет атынан жүзеге асыру деп түсіну керек.
Прокурорлық қадағалаудын мәні мен ерекшеліктері прокуратура қызметін ұйымдастыру жұмысының негізі болып саналатын принциптермен белгіленеді.
Оларға мыналар жатады:
Прокуратурадағы тұтастық, орталықтану және дара басқару. Оның органдарының бәрі төменнен жоғарыға қарай бас прокурорға бағындырылған, біртұтастықты білдіреді, мемлекет атынан әрекет етеді, және бүкіл прокуратура жүйесінің өкілі болады, ортақ мақсаттары, міндеттері, қадағалау нысандары мен әдістері бар. Бұл принцип прокурорды «патшаның оң көзі» атаған 1 Петрдің заманынан бері бар. Мұндай жағдай мемлекеттік билік заң деңгейіне көтерген ережелерден ауытқудың кез келген түріне жедел және тиімділікпен назар аударуға мүмкіндік береді.
Мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан, саяси партиялардан және қоғамдық бірлестіктерден тәуелсіздік. Тәуелсіздік бәрінен бұрын прокуратураның мемлекеттік органдар жүйесіндегі дербес жағдайымен, оның материалдық-техникалық базасын мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландырумен, оның органдары мен лауазымды адамдарын толық саясатсыздандырумен қамтамасыз етіледі. Сонымен бірге тәуелсіздік бақылаусыздық деген ұғымды білдірмейді. Бас прокурор Президент алдында кем дегенде әр тоқсанда бір реттен есеп беріп отырады. Прокурордың әрекеттері мен актілеріне жоғары тұрған прокурорға және сотқа шағым берілуі мүмкін.
Прокуратура органдарының қызметіне араласуға тыйым салынады. Прокурорлардың шешімдеріне ықпал етуге тырысудың кез келгеніне тыйым салынады және қылмыстық әкімшілік немесе тәртіптік жауапкершілік туғызады.
Прокурорлық қадағалау актілерінің міндеттілігі. Прокурорлық қадағалаудың негізделген актілері барлық мемлекеттік және мемлекеттік емес органдардың лауазымды адамдардың және азаматтардың сөзсіз орындауына жатады. Прокурорлардың қаулыларын, нұсқамаларын, нұсқауларын және талаптарын орындамау заң бойынша жауапкершілік келтіреді. Жариялылық. Прокурор қадағалауының тиімділігін арттыру үшін...........