Тарих | Дінмұхамед Ахметұлы Қонаевтың өмір жолына сипаттама

Мазмұны
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Д. Қонаевтың өмір жолына сипаттама
2. Д. Қонаевтың қызмет жолы
3. Д. Қонаевтың Қазақстанның тарихаындағы алатын орны
Қорытынды
Қосымша
Сілтемелер тізімі
Пайдаланылған әдебиеттер

Д.А.Қонаевтың кіндік қаны тамған жері бұрынғы Верный, осы күнгі Алматы. Балдаурен балалық шағым, қайран жастық дуренім өткен осынау әсем қала ол үшін оттай ыстық Әрине, балалықтың да, жастықтың да, өз белгілері бар, қызығынан қиындығы басым сол бір кезеннің біреу біліп біреу білмес, бірақ ол кісіге аян өмір жолы қандай болса, Қонаевпен бірге жасасқан дай сезінетін бұл шаһардың да аса бай тарихы бар.
Шешесі Зәуре Байрыққызы осы күгі Шелек ауданының орталығында (бұрын Қоянды дейтін) сіңірі шыққан кедейдің қызы. Әкесімен шешесі жетпіс жылдан асқан уақыт бірге ғұмыр кешкен. Анасы байғұс сексен алты жасында 1973 жылы дүние салды.
Жігіттің үш жұрты бар дейдіғой. Соның бірі-нағашысы. Ол нағашы ағайымен Ахметжан Байырұлы Шымболатовтың есімің әрдайым құрметпен еске алатын. Нағашы ағасы камсамолдың алғаш ұйымдастырушысының бірі, сондай-ақ Жетісу өңірінде, Верныйда Кеңес өкіметін орнакту күресіне қатысқан азамат еді. Кейін Түркістан компартиясы Алматы ояздық комитетінің хатшысы, Алматы қалалық партия комитетінің бірінші хатшысы болды. Орны толмас өкініш сол, нәубәт тұсында-1938жылы заңсыз қуғынға ұшырап, қаза тапты. Қайтыс болғаннан кейін 1954 жылы толық ақталды. Қоярда-қоймай Қонаевты комсомол қатарына өтуіне кеңес берген осы аяаулы азамат еді.
Әкесі 1976 Жылы тоқсан жасына үш ай қалғанда дүниеден озды. Қонаевтың отбасы Верный қаласының Алматы қаласы, Саркант көшесінде Иванов дегеннің (Үлкен станицада ) үйінде тұрады. Қонаев сол үйде 1912 жылы қаңтардың он екінші жұлдызында туылған. /1/
Қонаев Чернышевский атындағы N 19 мектептің бірінші сатысында оқыған. Мектеп Алматы көшесінің (қазіргі Емелев) бойында ескі үйде болатын, кейінірек ол мектеп таратылып, мекен-жайы бұзылады.
Қонаев мектеп бітірген соң, республика жоспарлау органында (республиканы аудан-ауданға «бөлумен» айналысатын статист болып жұмыс істейтің, сол кездері кешкілік институттың дайындық курсында оқыған.
1931 жылы қазақстан өлкелік камсамол комитетінің жолдамасымен Мәскеудің түсті металдар инстутына түсуге Мәскеуге келген. Ол кезде поезд Мәскеу мен Алматы арасында алты-жеті тәулік жүреді. Алыс жолға шыққан кісінің ермегі терезеден телміріп, дүниені қызықтау. Оған қуанбаса өкінбеген. Қазақ жерінің шетсіз шексіз екенін көрген.
Олар студенттер ішкені алдында, ішпегені артында дейтіндей, өмір сүргені жоқ. Степендиядан қарқ болдық деген тірі пендені көрген емен. Ұмыта қоймаса, 45 сом алып тұрды, оған ең алдымен үш мезгіл ішетін тамақтарыдың талонын сатып алған. Ырду-дырдудан, ішкілік атаулыдан аулақ болған.
Алматы обылысының Еңбекшіқазақ ауданындағы Түрген селосында тұратын әке-шешесі келсе, тігерге тұяқ жоқ, ел әбден азып-тозыпты. Аттап бассаң кісі өлімі, зарлаған ана, жылаған бала. 1932-1933 жылдары осы ауданның Балтабай, Маловодное (Құрғақсыз дейтің сияқты еді) ауылдарында түндігі ашылмай қалған шаңырақта есеп жоқ. Бұл бірер ауылдың тартқан тақсыреті емес, исі қазақтың басына түскен нәубәт болды ғой.
1936 жылы шілде айында Мәскуде түсті металдар мен алтын институтын қызыл депломмен бітірген, Қоңырат-Балқаш құрлысына жолдама алған. Осы жерде Қонаевтың өмірбаяны, нағыз еңбек жолымен басталды. Дипломдық жұмысына «Жылына 90 мың тонна қара мыс өңдіру үшін Қоңырат карьерінің қуатың айқындау» деген тақырыпты алған екен. Ол жұмыс істеп жүріп материалдар жинақтаған. Үздік бағаға қорғап шыққан. Осылай алғашқы қадаммен өмірін Қазақстан түсті металургиясының дамуымен ажырамастай етіп байланыстырған еді.
Орталық Қазақстанда еліміздің аса қуатты мыс өнеркәсібінің, кейін кенді Алтайда Қорғасын-мырыш өндіріс ошағының бой көтеріп, қант жоюына үлес қосқан алғашқылардың бірі болған.
1936 жылы 2-шілдеде институттың ғылыми кеңесінде диплом жұмысының жобасын қорғасымен еш нәрсеге аландамаста тартты. Әке-шешесіне соғып, амандығын білген соң, жұмыс орнына жетуге асықты./2/
1937 жылы 27-ақпанда «Балқаш жұмысшысы» мынадай қуанышты хабар жариялады: «Қазақ өлкелік комитеті» мен ауыр өнер кәсіп халық комисариатының ауыспалы Қызыл туы үшін күресте Д. Қонаевты басқарған бұрғылау цехы жеңімпаз атанды. Комсомол комитетінің мүшесі, ал, 1937 жылдың наурыз айында аудандық ІV конференцияда аудандық комитеттің мүшесі болып сайланады
1937 жылғы наурызда «Қоңырат кеңін тиеген алғашқы эшлон Балқаштың байыту фабрикасына мерзімінен бұрын жөнелтуге мүмкіндік әперді. Партия қатарына қабылданды, кеніштің бас инженерлгіне тағайындалып, 1939 жылыға дейн директордың міндетін қоса атқарған.
Құдай қосқан Зухра сұлумен отау құрады! Ол сол күні кешкісін Зухраға жолығады. Баяғы Фурмонов көшесіндегі 125-үйде Ғаріп Шәрпіұлы деген ағасының пәтерінде тұратын. Қонаев оған бәр мән жайды айтты.
-Демек, Рейддердің тұз-дәмі бұйырғалы тұр деңіз. Несі бар, жігіт аспас бел, жүрмес жол болмайды. Тәуекел етіңіз!-деді.
Ол өмірі үлкенге де, кішіге де «сен» деген кісі емес шығыс әйелдеріне тән әдеп, инабат сақтап, «сіз» дейтін. Оның сыпайылығы өзгеніде ізетті болуға, әдеп сақтауға итермелеуші еді. Д.Қонаевқа осы бір қасқағым сәтте ең қимас, бірақ ең қиын өткелден өтуге тура келді.
Сол нартәуекелге бірге барсақ қайтеді?-деген Қонаев.
ЗуҺра екі бетінің ұшы қызарып, жүзін төмен салды.
Бұл Д.Қоневтың өміріндегі ең бақытты күндер еді.Ертеңіне некелері қиылып, Әмина әпкесінің үйінде шағын тойлары өткен.
Жалпы жар тандау, үй болу-есі дұрыс адамға бірақ рет берлетің бақыт қой. Ол бақытты баяанды ету біздің өзімізге байланысты. Өмірге сергек қарау осы от басынан, оның түтін түтетуі-сүйген жарынды сыйлаудан басталады. Олар қазақтың жолын жасап, шашу шашып, табалдырығынан оң аяғымызбен аттаған үйіміз және бір артықшылығы бар еді. Терезеден Григорьев шахтасының шойын тоқпағы жақсы көрінетін.
Д.Қонаев бала күнінде Алатаудың биік шындарында шығуға содан құштар еді. Тау жағалап, жауырыны күжірейген жоталарына ғана жетіп, әрі баруға сүлдең құрып, төмен түсер еді. Сондай тұстарда қарағайлы белдерден, шыршалы төскейлерден қара тасты қақ жарып шыққан құшақ жетпес ағаштың білем, білем боп жатқан күре тамырларын көріп қайран қалатын.
Ертіс-ел мен елдің дәнекері, ұлан-байтақ жердің нәрі ғана емес, жолаушылар мен жүк тасмалдаулардың күре тамыры. Сары ала күздегі оның екі жағасы көздің құртын житін./3/
ХІХ ғасырдың аяқ шні мен ХХ ғасырдың басында император әулетінің кабинетін басқаратын алпуаттар өздері кеңірдектеп біткен соң, шет ел капиталистерімен ауыз жаласып кен орындарын бірінен кейін бірін концессиға өткізе бастады. 1908 жылы отыз жыл мерзімге Австрия комапаниясы шылқа майға батады. Бұл шарт тек 1911 жылы күшін жойды. Бірақ 1914 жылға дейін түгімен жұтқан Феодровпен тонның ішкі буындай аралас-құралас лейтенант Романов аталмыш кеңіштерді барынша өз пайдасына асырады. Сол жылы Риддер кен орны ағылшын милонерінің компаниясындағы - өз пайдасы жолында сынық инеге дейін кәдесіне асыра білетін іскер жан, қазақ топырағында аса ірі корпарация ұйымдастырған Лесли Уркварттың еншісіне тиеді.
Өмір салты, халық дәстүрі бар қасиет айтумен емес, құдайға шүкір, ол жағынан кенде емеспіз, іспен, тіршілікпен сабақтасады. Көргені жақсы ғана көңілдегідей іс тындырады. Әттең, сыншы көп те, мінін білдірмес шаруақор жан азайып барады. Өкініші кетпес бір ісіміз осы болып жүрмесе неғылсын. Алтың иненің иесі-аналар, бүгінгі келіндер, сол бір қиын-қыстау күндердегі жастық шақтың кейбір кезендері еске түскен соң, ойға келгенді ала кетпей, өздеріңізбен бөлісіп жатсам, қартайғанда қиқым теріп кетпептіге санамассыздар дейді Д.Қонаев айта кеткен.
Бас екеу болмай-мал екеу болмас деген рас екен. Бұрын жатаханаға шаршап-шалдығып келгенінде, далаға келгеніндей құлазып, ұйқыны олжа көрсе, оғанда шүкір, өз үйін өлен төсегін дегендей, алдыннан жадырап жадырап жарың шықса, тапшылықтан қарамастан жоқтан, бар жасалып дастархан жаюлы тұрса, дос жараның бергеніне ғана емес, ықылас-пейіліңе тойып аттанса, ержігіттің бір мұраты осы емеспе. Д.Қонаевтың айтып кеткені бойынша: Біз қазақтың жолын жасап, шашу шашып, табалдырығынан оң аяғымызбен аттаған үйіміздің және бір артықшылығы бар еді.
Келесі күні қалалық партия комитетінің ол хатшысына барып, жұмысқа кіріскенің хабарлады. Уақытша директор қызыметің атқарған. «Алтайполимиталл» кобинатының бас инжинері Немешіов оны кеніштен басшы құрамына таныстырды. Риддер кенішіндегі директорлық қызметі осылай басталды.
Ол өз абыройын асыру үшін айтқалы отырғаны жоқ, шын мәнісіндегі, істің жайы көңіл көңіштпейтің еді. Кеніш тұралап тұрған, кен шығару жоспары орындалмай, елдің еңсесі түскелі біраз болған екен.
1941 жылы 6-қаңтарда қаланың аты өзгерді. Бұрынғы Риддер енді Линонгра атанды.
Маусым айының сонғы он күн ішіндегі жұмыс нәтежесі Лениногор еңбекшілерінің неге қабілетті екенің аңғартқан. Жарты жылдық қортындысы бойынша қорғасынмен қара алтын шығыару жоспары мерзімінен бұрын орындалды. Соғыстың алғашқы жылдарында (1941-42) 1940 жылымен салыстырғанда қорғасын өндіру 21 процентке, алтын 26 процентке, күміс 12 процентке артты. 1942 жылы маусым айының 6-сы күні таңертең Қазақ КСР Халық Комиссарлар Кеңесінің табалдырығынан аттаған.
Обылыс аралап, өнеркәсіп кәсіпорындарының жұмыс барысымен танысып, көмек көрсеткеннің сыртына астық қант қызылшасын мақта дайындаумен әлеуметтік тұрмыстық мәселелермен шұғылдануға тура келетің еді.
Соның бірі бірлікпен білімді ғана емес, әрбір минутты ұғымды пайдалануды және оның жемісті болуы үшін күресуді талап ететін. Қысқасы Атыраумен Алтай, Қаратау мен Торғай даласына дейін қанатын кең жайған республикамыздың Қонаев бармған обылыс, қаласы, тіпті шалғай аудан жоқ. Сол кездегі ірі - ірі кәсіп орындардың бәріндеде болған. 1944 жылыдың екінші жартысында республика партия ұйымының басшылығында ауыс-күйіс болып, Н.А.Скворцов Совхоздар халық комиссарлығына тағайындалуна байланысты Мәскеуге кетті.
Соғыс аяқталардың алдында ғана Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің бірінші хатшысы Г.А.Борков сайланды.
Д.Қонаев 1949 жылы ақпан айының соңына қарай өткен ІV съезде Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің мүшесі болып сайланды. Сәуір айының 17-сі күні тау-кен ісі мамандығы бойынша Қазақ КСР Ғылым академиясының толық мүшелігіне өтті. Бірде бір-қарсы дауыс болған жоқ. Қаныш Имантайұлы президенттіктен және президиум мүшелігінен босатылғаннан кейін жасырын дауыспен Қонев ол кісінің орнына бірауыздан сайланды.
1952 жыл. Қыркүйек айының соңғы күндерінің бірінде Қазақстан К(б( П VІ съезі болып өтті. Осфы съезде ол Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің мүшесі және БК (б) П ХІХ съезіне делегат болып сайланды.
Бюро Қонаевтың ұсынысын мақұлдап, Қаныш Имантайұлы Қазақ КСР Ғылым академиясының президенттігіне қайта сайланды./4/
Кенекен қайтыс болғаннан кейін Министерлер кеңесі ол кісіні мәңгі есте қалдыру жөнінде арнайы қаулы қабылданды. Халық алдында сіңірген еңбегін ескере, отырып, Қазақ КСР Ғылым академиясының Геология институты, Жезқазған кен-металургия комбинаты, Алматыдағы орталық .......