Менеджмент | Акционерлік қоғамның қызметін құқықтық реттеу

Мазмұны

Кіріспе ……………………………………….... 3

1. Акционерлік қоғамның түсінігі мен нысаны 6
1.1 Акционерлік қоғамның даму тарихы 6
1.2 Акционерлік қоғамның түсінігі 1 1
1.3 Акционерлік қоғамның нысаны 14

2. Акционерлік қоғамды құрудың тәртібі мен ережелері 17
2.1 Акционерлік қоғамды құрудың тәртібі 17
2.2 Акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары 19
2.3. Акционерлік қоғамның жарғылық капиталы 23
2.4. Акционерлік қоғамның акциялары 25

3. Акционерлік қоғамды басқару 31
3.1 Акционерлік қоғамның жоғарғы органы 31
3.2 Акционерлік қоғамның басқару органы 37
3.3 Акционерлік қоғамның атқарушы органы............................................... 40
3.4 Қоғам акционерлерінің құқықтары мен міндеттері 43

4. Акционерлік қоғамды қайта ұйымдастыру және қайта құру 47

Қорытынды 51
Қолданылған әдебиеттер тізімі 53
Акционерлік қоғамның түсінігі мен нысаны
1.1 Акционерлік қоғамның даму тарихы
Акционерлік қоғамның алғашқы бастаулары орта ғасырларда кейбір мемлекеттерде пайда бола бастаған үлестік серктестіктермен байланысты.
XII ғ.ғ. Германияда тау өңдеу серіктестігі, ал Франция да үлестік серіктестіктер пайда болды.
Италияда XIV ғ.ғ. мемлекеттік несие берушілерді біріктірген үлестік банктер құрылды. Мысалы: Әулие Геогия Генуәз банкі мен Әулие Аиворосия Милиан банкі. Теңіз саудасының дамуы, соның ішінде теңіз кемелерін жабдықтау мен шикі затпен қамтамасыз ету қажеттіліктері үлестік серіктестіктердің қалыптасып, дамуына алып келді.
Мұндай мақсаттарда Италияда, кеме иелері мен саудагерлер бірлескен сауда операциясын жузеге асыруға кемелерді жасап жабдықтап отырды. Соның нәтижесінде Италияда осындай қатынастарды реттейтін арнайы институт «КОММЕНДА» пайда болды.
XVI - XVII ғ.ғ. Англияда, Голландияда және Францияда ең алғашқы акционерлік компаниялар пайда бола бастады. Бұл ұлы географиялық ашылулар, жерді игеру мен бөлу кезеңі болды. Англия мен Голландияда, кейін Францияда мемлекеттің меншігіндегі Ост-Индекс, Вест-Индекс және т.б. компаниялар құрылды. Мұндай компанияларды басқаруда шешуші дауысқа мемлекет ие болып, ал қалған акционерлердің тек мүліктік құқықтары ғана болды.
Мемлекеттік акционерлік қоғамдармен қатар жеке акционерлік қоғамдар да дами бастады. Алғашқы кезеңде оның дамуына аляқтық оқиғалар кедергі болып отырды. Осындай оқиғалардың салдарынан Англияда 1720 ж акционерлік қоғамдарды құруға тыйым салатын заң қабылданды және аталмыш заң 100 жылдан астам уақытқа шейін өз күшін жоймады.
Ал Францияда 1793 жылы, яғни ұлы Француз ревалюциясы кезеңінде акционерлік қоғамдар тек ғана мемлекеттің рұқсатымен құрылытын заң қабылданып, кейін оған толығымен тыйым салынды.
7
Тек XIX ғ.ғ. ғана акционерлік қоғамдарға қатысты көз қарастар өзгерді. 1807ж Францияның Сауда кодексінде акционерлік қоғамдардың және акция негізінде кұрылған сенім серіктестіктерін кұру жағдайлары көзделген.
XIX ғ.ғ. Германияда акционерлік құқық пайда болды, кейін Германияда копитализмнің даму жолына түсті. Алғашында Германия феодалдыққа бөлінген еді, сондықтан да акционерлік заңдар Германияның кейбір жерлерінде ғана қолданысқа енді. Кейін Германия территориясы біріктірілгеннен кейін, сауда құқығы саласында заңдар қабылдана бастады. 1861 ж. Германияның алғашқы Сауда кодексінде акционерлік қоғамдар туралы нормалар орын алды.
XIX ғ.ғ. акционерлік қоғамда толық қалыптасып және нормаландыру кезеңі болып табылады.
Уақыт өте батыста акционерлік қоғамдар кәсіпорынның ең негізгі нысанына айналды. Сәйкесінше акционерлік қоғамдарды ұйымдастыру мен қызметтерін реттейтін құқықтық нормалар кең көлемде қабылданды. Сонымен қатар алғашында акционерлік қоғамдардың нормалары сауда кодекстерінде көзделсе, енді олар жеке заң ретінде бекітілді (Германия, Франция). Мұндай тенденция, яғни акционерлік қоғамдарды арнайы заңдастыру АҚШ пен Англияда да орын алды.
Германияда 1937 ж. Акционерлік қоғамдар туралы заң қабылданды. Ол 1960 жылға дейін өз күшін жоймай, заңның соғысқа дейін де, соғыстан кейін де заңды күші болды. Тек 1965 ж. Германияда жаңа Акционерлік қоғам туралы заң қабылданып, ол өз күшін қазіргі уақытқа дейін жоймай отыр.
Ал Францияда 1966 ж. Сауда серіктестігі туралы заң қабылданды. Мұнда тек әр түрлі шаруашылық серіктестіктерің құқықтық жағдайлары ғана емес, акционерлік қоғамдар туралы да көрсетілген.
Англияда акциоенрлік қоғамның құқықтық жағдайы 1985 ж. қабылданған Компаниялар туралы заңмен реттеледі. Англияда компания кең мағынада қолданылады. Акционерлік қоғам компаниясы, ағылшын компанияларынын кең тараған бір түрі болып табылады.
1 В.В. Лаптев "Акционерное право Москва: "Инфра" І999г. 25-27 стр.

8
Ал АҚШ-та корпорация түсінігі маңызды болып келеді Акционерлік қоғамға акция шығаратын кәсіпкерлік корпорация ұқсас келеді. Олардың құқықтық жағдайлары әр штаттың заңымен анықталады. Солардың ішінде кең тарағаны: 1963 ж. Нью - Иорк штаты заңы мен 1967 ж. Делавер штаты заңы. Делавер штаты заңына АҚШ -тың 30% астам кәсіпкерлік корпорациялары ұйымдастырылған. Бұл корпорацияларды тіркеу алымдары мен төлем ақыларының төмендігін көрсетеді.
Қазіргі таңда батыс елдерінің заңдарында акционерлік қоғам бірнеше тұлғалардың бірлескен ұйымы түсінігін алшақтауда. Тек Францияның заңыны сәйкес акционарлік қоғамды 7 адамнан кем емес құрылтайшылар кұра алады. Эканомикалық қатынастардың дамуы салдарынан акционерлік қоғамдарды басқарудың жаңа құрлымдары қалыптасты.
АҚШ пен Англияда екі жұлдызды құрлым колданлды, яғни -акционерлердің жалпы жиналысы және директорлар кеңесі.
Герменияда үш жұлдызды құрлым қолданылды, яғни - акционерлердің жалпы жиналысы, бақылаушы кеңес және басқарма.
Францияда - құрылтаушылардың келісімі бойынша аралас жүйелі құрлым қолданылды.
Жоғарыда көрсетілген кез-келген жүйелі құрлымда, акционерлік қоғамдардың басқарушы органы болып, акционерлердің жалпы жиналысы табылады. Жалпы жиналыс қоғамның ең маңызды мәселелерін шешеді. Соңғы жылдары бақылаушы орган мен басқарманың өкілеттіліктері кеңеюде.
Батыс елдерінде несие берушілердің мүддесі негізінде акционерлік заңдарда жарғылық капиталдардың ең төменгі мөлшері көрсетілген. Германияда ол 100 мың марк, Францияда 1,5 миллион франты құрайды. Барлық елдерде қоғамды тіркеу кезінде жарғылық капиталдың белгілі бір бөлігін төлеу міндетті болып табылады. Яғни ол 25 % құрайды.
В.В. Лаптев "Акционерное право Москва: "Инфра" І999г. 37-33 стр.

9
Сонымен қагар қазіргі батыс елдерінде біріккен акционерлік қоғамның кең тараған түрлері: холдинг компаниялары, концерндерді реттейтін нормалар пайда болды.
Батыстық акционерлік қоғам заңдарының даму ерекшеліктеріне тән белгі бар. Ол акционерлік заңның әлеуметтік нысанда болуы. Мысалы: Германияның акционерлік заңында акционерлік қоғамның жарғыларында: бақылау кеңесінің 3/1 бөлігін мекеме жұмысшылары сайлауы тиіс екені көзделген.
Ресейде 1807 ж. патша жарлығымен акционерлік қоғамның кұрылуына қолайлы жағдай туғызатың біріккен кәсіпорын туралы Монифест қабылданды. Ал 1836 ж. туралы ереже заңды түрде бекітіліп, осы саладағы ең басты да маңызды да нормативтік акт болып табылады. Аталмыш ереже 1917 жылға дейін заңды күшін жоймады. 1917 ж. октябрь ревалюциясынан кейін, яғни коммунизм жағдайында акционерлік қоғамдарды құруға тыйым салынды. Тек 1927 ж. 17 тамызда акционерлік қоғамдар туралы ереже қайта қабылданды. Дегенмен сол кезде құрылған акционерлік қоғамның басым бөлігі мемлекеттік болып табылды.
1965 ж. Ресейде кәсіпорын саласын реттеп қорғайтын эканомиканы реформалар жүргізілді. Соның нәтижесінде 1965ж. 4 қазанда СССР-дің Министрлер Кеңесінің қаулысымен бекітілген кәсіпорындар туралы ереже қабылданды. Сондықтан 1927 ж. акционерлік қоғам туралы ереже заңды күшін жойды. Жаңадан қабылданған ереже өндіріс, құрлыс, транспорт (көлік) ауыл шаруашылығы саласын қамтыды.
1990 жылдың басында, яғни жоспарлы эканомикадан нарықтық эканомикаға өту кезеңінде акционерлік қоғамдарға аса зор көңіл бөлінді. Бұған дәлел СССР-дің Министрлер Кеңесінің 1990 ж. 19 маусымындағы қаулысымен бекітілген Акционерлік қоғам туралы және Жауапкершілігі шектеулі серіетестік туралы ережесін айтуға болады.1
Гражданское право. Том I. Учебник / Под. ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого. Москва: Просмект І949г. І44-І46стр.

10
Ереже бойынша қоғамдағы қатысушылар саны екіден кем емее болуы тиіс. Қоғамның өзінің оқшау мүлкі болады. Жарғылық капиталдың ең төменгі мөлшері бекітілді. Акционерлік қоғамар үшін 500 мың рубль, ал жауапкершілігі шектеулі акционерлік қоғамдар үшін 50 мың рубль. Азаматтардың акциялары жеке меншікте болып, ал ұйымдар тек паудалану құқығына ғана ие болды.
Акционерлік қоғамдарды басқарудың үш құрлымды жүйесі қолданылды, яғни акционерлер жиналысы, кеңес, басқарма. Акциялардың ең төменгі құны 100 рубль болып бекітілді. Акционерлік қоғамда жарғылық капиталдың 15% -нен кем емес мөлшерінде резервті қор құрылуы тиіс.

11
1.2 Акіционерлік қоғамның түсінігі
Акционерлік қоғам болып өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында акциялар шығарытын заңды тұлғалар акционерлік қоғам болып табылады. Акционерлік қоғамның акционерлері оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және өзіне тиесілі акциалар құнының шегінде қоғамның қызметтеріне байланысты шығындар тәуекелдік көтееді. Акционерлік қоғамдар коммерциялық ұйымның бір түрі. Себебі олардың қызметтерінің басты бағыты пайда табу.
Акционерлік қоғамдар Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың ішіндегі ең негізгі түрі болып табылады. Өйткені республикадағы ең ірі кәсіпорындар акционерлік қоғам нысанында құрылады. Бұл ең алдымен мемлекетіміздегі болып жатқан нарықтық эканомикалық өзгерістерге байланысты. Сонымен қатар мемлекттік кәсіпорындарға жекешелендірудің де әсері бар.
Акционерлік қоғамдарды басқа коммерциялық ұйымдар мен
кәсіпорындардан ажырата білу қажет.
Мемлекеттік кәсіпорыннан акционерлік қоғамнан айырмашылығы -акционерлік қоғамның өз оқшау мүлкі болады. Ал мемлекеттік кәсіпорынның мүлкі тек шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару нысанында ғана беріледі. Мемлекеттік кәсіпорын мүлкінің иесі болып мемлекет табылады.
Шаруашылық серіктестіктердің акционерлік қоғамнан айырмашылығы -шаруашылық серіктестіктің қатысушылары серіктестік мүлкіне ортақ жауапкершілікте болады. Ал акционерлік қоғамда мұндай ортақ жауапкершілік жоқ. Сонымен қатар шаруашылық серіктестік тұлғалардың бірігуі, ал акционерлік қоғам капиталдардың жұмылдыруы болып табылады.
Акционерлік қоғам мен жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер бір-бірімен ұқсас болып келеді.Олардың құқықтық жағдайлары алғашында бірге реттелді. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік туралы заңның кейбір ережелері, Акционерлік қоғам туралы заңнан алынған. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің де, акционерлік қоғамның да қатысушылары кәсіпорынның

12
міндеттеріне жауап береді. Ал екеуінің айырмашылығы мынада: акционерлік қоғамның жарғылық капиталы акцияларға бөлінеді, ал жауапкершілігі шектеулі серіктестіктікі - қатысушыларының үлестеріне бөлінеді.
Сонымен қатар жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер мен акционерлік қоғамдардың басқару құрлымы бойынша да айырмашылығы бар. Акционерлік қоғамның жоғарғы органы болып - акционерлердің жиналысы, басқару органы - ұжым немесе басқарма, қадағалау органы ревизиялық комиссия немесе ревизор.
Ал жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің басқару құрлымы екі құрлымдық жүйеден тұрады. Яғни қатысушылардың жалпы жиналысы және атқарушы орган. Бірақ жауапкершілігі шектеулі серіктестік туралы заңға сәйкес жалпы жиналыстың шешімімен директорлар кеңесі (қадагалау кеңесі) құрылуы мүмкін.
Акционерлік қоғам акционерлері акцияның барлық түрлері бойынша тең құқықтарға ие болады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қатысушыларының шешімімен қосымша құқықтар мен міндеттер белгіленуі мүмкін.
Акционерлік қоғамның өндірістік кооперативтерден айырмашылығына тоқталатын болсақ, акционерлік қоғам бұл - кәсіпорын қызметтеріне қатысуы міндеті емес капиталдардың бірлестігі болып табылады. Ал өндірістік кооперативтің қатысушылары кооперативтің еңбек қызметіне міндетті түрде тікелей қатысуы тиіс.
Өндірістік кооператив жарғы капиталы мен заңдарда көзделген реттерде субсидарлы жауапкершілікте болады. Акционерлік қоғам құқық субьектісі болып, заңды тұлға құқықтарын қолдана отырып, арнайы құқық қабілегтілігі болады. Ол кез-келген құқықтар мен міндеттерге ие болуга, сондай-ақ кез-келген қызмет түрімен айналысуға мүмкіндік береді.
Акционерлік қоғамның ұйымдық құқықтық нысаны және түрін көрсететін фирмалық атауы болады. Сонымен қатар қоғамның толық атауымен бірге, қысқартылған түрде қолданылуы мүмкін. Акционерлік қоғамның фирмалық атауы мен орналасқан жері оның мөрінде көрсетілуі тиіс.

13
Фирмалық атау қоғамның меншігінде болады Яғни қоғамның өз фирмалық атауына ерекше құқықтарға ие болады. Бұдан басқа қоғамның интеллектуалдық меншік сияқты құқықтары да бар. Мысалы патент құқығы, тауар белгісі және т.б. Аталмыш екі құқықтың айырмашылыгы мынада: қоғамның интеллектуалдық меншік сияқты құқықтары болуы да мүмкін, болмауы да мүмкін. Ал фирмалық атау қоғамның міндетті белгісі болып табылады. Фирмалық атау лицензиялық шарт (франчайзнг) арқылы берілуі мүмкін. Мұндай құқықтық қатынас Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодесімен реттеледі.1 Бұл құбылыс фирмалық атау атынанан шығатын тауарлардың сапалығын жоғарлатуға бағытталған.
Акционерлік қоғамның тұрақты жұмыс істейтін оргонының тұрған жері оның тұрған жері болып табылады. Қоғамның тұрған жері оның құрылтай құжаттарында почталық толық мекен-жайы жазылып көрсетіледі.
Кез-келген кәсіпорын секілді, акционерлік қоғамның да құрлымдық бөлімшелері болады. Олар екіге бөлінеді:
1. ішкі кұрлым (цехтар, өндіріс, шаруашылық) - ол тек акционерлік қоғамның шеңберіндегі, ішкі шаруашылық қатынастарға ғана қатыса алады;
2. сыртқы кұрылым (филиалдар мен өкілдіктер) - ол қоғамның тек ішкі шаруашылығына араласып қана қоймай, сондай-ақ қоғамнан тыс қатынастарга, соның ішінде басқа кәсіпорындармен қатынасқа қатыса алады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Жалпы бөлім. 27 желтоксан 1994 жыл. (езгертулер мен толықтырулар 16 мамыр 2003 жыл) Алматы-2000 ж 896 бап.

14
1.3 Акционерлік қоғамның нысаны
Акциоенрлік қоғам - коммерциялық ұйымның уақыт және нарықтық қатынастар сынынан өткен барынша дамыған нысаны, Алайда заңдарда қоғамның ұйымдық - құқықтық нысанында табыстары тек қоғамның дамуы үшін пайдаланылатын коммерциялық емес ұйымдардың да құрылуы көзделуі мүмкін. Мысалы: дүние жүзілік тәжірибеде кейде коммерциялық емес акционерлік қоғам түріндегі биржалар, білім және мәдениет, денсаулық сақтау ұйымдары жөніндегі кеңестер құру дәстүрлері бар.
Акционерлік қоғам туралы 2003 жылы заң қабылданғанға дейін Қазақстан заңдары ашық акционерлік қоғаммен қатар жабық үлгідегі акционерлік қоғамдардың өмір сүруі көзделді. Акционерлері өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің келісімінсіз бөліп бере алатын акциоенрлік қоғам ашық акционерлік қоғам болып табылады. Акциялары құрылтайшыларымен алдынала белгіленген адамдар бөлінетін қоғам бұрынғы қолданыстағы заңдар бойынша акционерлік қоғам болып есептеледі. Жабық акционерлік қоғамдар мемлекеттік монополияладан сақтану үшін немесе үшінші тұлғалардың енуін шектеу үшін кұрылатын еді. Бұл жағдайда көлденең капиталды тарту акционерлік қоғамның негізгі мақсаты болудан қалды .....