Ветеринария | Жылқы шаруашылығындағы профилактикалық дезинфекцияны жетілдіру шаралары

Мазмұны


МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
1 КІРІСПЕ 10
1.1 Тақырыптың өзектілігі мен практикалық маңыздылығы 10
1.2 Зерттеу базасы, объектісі және мақсат, міндеттері 11
2 ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ 12
2.1 Жылқы шаруашылығында жүргізілетін ветеринариялық-гигиеналық талаптар 12
2.2 Мал қораларындағы микроклиматты жақсарту шаралары 13
2.3 Дезинфекциялық қондырғылармен санитариялық құрал саймандар 15
3 НЕГІЗГІ БӨЛІМ 24
3.1 Зерттеу әдістері мен материалдары 24
3.2 Шаруашылыққа сипаттама 26
3.3 Зерттеу нәтижелері 27
3.3.1 Мал қораларының микроклимат параметрлерінің көрсеткіштерін анықтау 27
3.3.2 Дезинфекциялық шараларды жүргізуде қолданылған препараттың бактерицидтік қасиетін бағалау 29
3.3.3 Дезинфекциялық қондырғылардың тиімділігін салыстырмалы түрде бағалау 32
3.3.4 Шаруашылықта жүргізілген шаралардың экономикалық тиімділігін анықтау 34
4 ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ 36
5 ҚОРЫТЫНДЫЛАР 38
6 ТӘЖІРИБЕЛІК ҰСЫНЫСТАР 39
7 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 40
8 ҚОСЫМШАЛАР 43

1 КІРІСПЕ
1.1 Тақырыптың өзектілігі мен практикалық маңыздылығы. Мал шаруашылығының ірі саласы - жылқы шаруашылығы. Жылқыны қазақ даласында мол өсіруге толық мүмкіншілік бар. Өйткені жылқы малын қой шаруашылығымен үйлесімді дамытудың маңызы зор. Ол әсіресе ауыл шаруашылығында пайдаланылмайтын орман-тоғайлар, өзен-көл жағалары, шөл және шөлейтті далалар мен жайылымдарда өсіруге өте қолайлы. Сондай-ақ, дәнді дақылдар егілген жерлер, әсіресе еліміздің солтүстік өңіріндегі, егін орағынан кейін масақ, күзде шыққан балауса жасыл алшындар қыста жылқыны тебіндетуге жарайды. Жылқыны қолда ұстап баңқанда оларға азық ретінде берілетін жемазық дақылдар қаншама. Жоғарыда айтылған жылқы малын өсіруге қолайлы жағдайлармен бірге жылқыдан алынатын шикізат өнімдері (ет, сүт, қазы-қарта, қыл, қымыз, т.б.) халықтың азың-түлік өнер-кәсіптік шикізат жөніндегі өскелең қажеттіліктерін толық қанағаттандырушы, әрі жылқы көлік малы.
Қазақ елінде кең тараған ат ойындары, ат спорты (жастарды шеберлікке, батылдыңқа, жылдамдықңа, ыңшам-дылыңқа баулитынын ескерсек), жылқы малының халың шаруашылығындағы маңызы арта түседі.
Мал шарушылығынан мол да сапалы өнім алуда күшті ықпал ететін ең негізгі жұмыстардың бірі-мал дәрігерлік қызмет процестерін механикаландыру болып табылады. Бірақ, өкінішке орай, бұған қажетті құрал- саймандар машина жасайтын өнеркәсіп орындары өте аз шығарылады, кейбір механизмдерді мүлде шығармайды. Оның себебі – сондай механизмдерді ғылми түрде зерттеп,техникалық деректерін мал дәрігерлік талаптарға сай келтіретін ғылми – зерттеу мекемелері еліміз бойынша өте аз, ал механизмдердің техникалық құжаттарын жасайтын арнаулы конструкторлық бюро мүлде жоқ. Осының салдарынан (мал шаруашылығының басқа салаларымен салыстырғанда) мал дәрігерлік жұмыстарды механикаландыру артта қалып отыр. Мал дәрігерлік жұмыстарды дұрыс жолға қоюда бұл процестерді кешенді механикаландырып, одан әрі автоматтандырудың өте зор маңызы бар. Мал шаруашылығын мамандандыру және малды кешендер мен өнеркәсіптік типтегі шаруашылықтарда шоғырландыру өндірілген өнімнің өзіндік құнын арзандатумен бірге, оның сапасын да жақсартатын шаралар болып табылады [1].
Сондықтан, өнеркәсіптік типтегі шаруашылықтарда мал дәрігерлік – санитарлық шаралар мамандармен қатар инженер - техниктердің көңіл аударарлық негізгі жұмыстарының біріне айналып отыр.
Мал дәрігерлік жұмыстардың ең бастысы – малға дәрі егіу, оны емдеу орындарында апару және оларды фиксацилау. Мұндай қондырғылар осы күні шаруашылықтарда жоқтың қасы.
Малды бір орында (кешенде) бағып – күту мал дәрігерлік жұмысты механикаландыруға өте қолайлы болып келеді. Өйткені, сол кешенде мал дәрігерлік жұмыстарға арнап пункт жасауға, сол пунктте керекті дәрі – дәрмекті, қондырғылар мен механизмдерді, аспаптар мен құралдарды жинап, мал дәрігерлік шараларды кешенді түрде жүргізуге болады.
Малдың санын көбейтіп, одан алынатын өнімдерді арттыруға мал дәрігерлік – профилактикалық шаралардың уақтылы жүргізілуі де себебін тигізеді. Дені сау малдан алынатын өнім де мол болады. Ал мал өлім – жітімнен аман алып қалудан, түрлі ауру – сырқаудан сақтандыруда, ауырғандарын емдеуде мал санитарларының атқарар еңбегі зор. Олар мал дәрігерлері мен фелъдшерлерінің бірінші көмекшісі болып саналады. Бөлімшелерде бір мал дәрігеріне ( фелъдшеріне ) кемекші есебінде бір мал дәрігеріні немесе фелъдщерінің тікелей басшылығымен орындауға тиісті [2].
Осы шаралардың негізінде еліміздегі малдың өнімділігін арттырумен қатар, олардың санын көбейтудеде септігін тигізетін шаралардың бірі ветеринариялық-санитариялық шараларды іске асыру болып табылады. Бұл шараларда біз басты назар аударатынымыз дезинфекциялық шаралар екені сөзсіз. Себебі, микроорганизмдердің шамадан тыс көбейіп малдың өнімділігімен денсаулығына әсерін тигізуі мүмкін.

1.2 Зерттеу базасы, объектісі және мақсат, міндеттері
Жұмыстың негізгі нәтижелеріне сипаттама
Шаруашылықта пайдаланылған дезинфекциялық заттардың ғимараттар мен сауын қондырғыларын санитариялық өңдеуде қауіп келтірмейтін етіп жасауға мүмкіндік туғызады. Дезинфекциялық заттардың қолдану нормасы және олардың ауадағы агрегаттық күйі объектті өңдеу тәсіліне тікелей байланысты мәліметтер нәтижелері келтірілген.
Дипломдық жұмысты орындау мерзімі және базасы
Дипломдық жұмыс 41 компьютерлік бетте терілген: кіріспе, ғылыми әдебиеттерге шолу, өзіндік зерттеулер, қорытынды, тәжірибелік ұсыныс, еңбек қорғау және қосымша материалдар бөлімдерінен тұрады, 7 - кесте, 6 – суретпен көркемделген.
Жұмыстың өндірістік зерттеулер бөлімі, Шығыс Қазақстан облысы, Тарбағатай ауданында орналасқан "Ырыс" шаруа қожалығында өтті.
Зерттеулердің мақсаты мен міндеттері
Зерттеу жұмысының мақсаты: Жылқы шаруашылығында жүргізілетін профилактикалық дезинфекцияда қолданылатын препараттардың тиімділігін анықтап, тәжірибеге ұсыну.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Мал қораларының микроклимат параметрлерінің көрсеткіштерін анықтау.
2. Дезинфекциялық шараларды жүргізуде қолданылған препараттың бактерицидтік қасиетін бағалау.
3. Дезинфекциялық қондырғылардың тиімділігін салыстырмалы түрде бағалау.
4. Шаруашылықта жүргізілген шаралардың экономикалық тиімділігін анықтау.

2 ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
2.1 Жылқы шаруашылығында жүргізілетін ветеринариялық-гигиеналық талаптар
Қазіргі уақытта малды көптеп өсіріп, оден мол өнім алу негізінен өнеркәсіптік кешендерде шешіліп отырғандықтан, алдымен сол кешендерде кандай мал дәрігерлік – санитарлық жұмыстарды механикаландыру мен айналысатын мамандар алардың түрлері мен жүргізу тәсілдерін жете білулері керек. Мал дәрігерлік – санитарлық шаралардың бір – біріне ұқсас болып келгенмен малдың түріне, жасына қарай қолданылатын қондырғылардың, құрал – саймандардың да конструкциялары өзгеше болып келеді.
Жылқының өнімділігін, асыл тұқымды қасиетін және денсаулығын сақтау үшін ең басты зоогигиеналық шаралардың бірі азықтандыру ережесін қатал орындап, малды күтіп-бағу жүйесін сақтау керек. Азық рационында барлық жұғымды заттардың, оның ішінде протеиннің қажетті мӛлшері, минералдық заттар (кальций, фосфор, натрий, хлор және т.б.) және витаминдердің (каротин,витамин Д, В, С) тағы басқа да құнды заттардың болғаны дұрыс. Жылқының ас қорыту және қарынның анатомиалық құрылыс ерекшелігін ескеретін болсақ, онда жылқы азықты басқа малдарға қарағанда аз мӛлшерде қабылдайды. Жылқыны азықтандыру үшін құрама жемді кӛбірек беру керек, ал енді шӛптің ӛте жақсы жарамдысы - тоғайдағы шӛп, жоңышқа, беде (тимофеевка), ат қонақ (костер), арпабас (житняк), бидайық және т.б.
Майдаланған азықтың тәуірі – сұлының сабаны және оның майдасы, дәнді азықтардың сабанын кесіп беру керек және піскен картопты беруге болады. Ал шырынды азықтың ішінде өте құндысы сәбіз, қант қызылшасы. Жылқыны азықтандырудағы құрама жемнің ішіндегі ең жағымдысы - арпа, сұлы, жүгері, бидай ұны, күнжара, қонақ және азық бұршағы. Американдықтар аттарды азықтандыруда мынандай қоспа жасайды: 12 бөлік жүгері, 4 бөлік сұлы, 1 бөлік күнжара. Әрине жазды күні ең жақсысы жайылымдағы көк шөп.
Е.Демеуғалиевтің (2000) пайымдауынша, малды, әсіресе биелерді азықтандырғанда оның қоңдылығының тӛмендігіне аса көңіл аудару керек, себебі, ол нашар азықтандырғаннан немесе ішек – қарынның қабынуынан,тісінің жоқтығынан, зат алмасудың бұзылуынан, құрт ауруынан болуы мүмкін. Мұндай биелерді жекелеп азықтандыру керек. Ал енді биенің қоңдылығын және денсаулығын сақтау үшін оларға әр уақытта минералды (макро – микроэлементтерді) заттарды және витаминдерді беріп тұру ӛте маңызды рөл атқарады. Жаздыкүні әр атқа 30-50 г,ал қыстыкүні 20-30 г тұз беріп тұру керек, егер биелерге сапасы төмен шөп,соның ішінде қышқыл дән кӛбірек болса немесе шөп жаңбырдың астында қалып қойса және жаздыкүні құрғақшылықта жиналса, ондай шӛптің құрамында әдетте кальций мен фосфор жетіспейді. Сондықтан осындай жағдайды болдырмау үшін алдын ала азықты лабораторияда зеттеу жүргізіп, керек кезде жылқыға бор немесе сүйек ұнын, әртүрлі сүзінді, үшкальцийфосфат және басқа да қосымшаны құрама жемге араластырып беру керек. Жылқыны витаминдермен қамтамасыз ету үшін ең бірінші оларды сапалы шӛппен азықтандырып және шөп ұнтағын, сәбіз, асқабақ берген жӛн. Ал жаздыкүні әрдайым жайылымда бағып немесе орылған шӛппен азықтандырған жөн [3, 4].
Жылқыны азықтандыру кезінде бір азықтан екінші азыққа көшу жүйесі біртіндеп өтуі тиіс. Ал егер бір азықтан екінші азыққа бірден өтетін болса онда мал азыққа тез үйрене алмайды,осыдан барып малдың ас қорыту жүйесі бұзылады, іші өтеді, ішек қатады, іштің бұрап ауруы және метеоризм пайда болады. Алматы облысы Қарасай ауданындағы КИЗ тәжірибе шаруашылығы сауынды биелерге оның сүтін және сүттің сапасын 7 арттыру үшін көк шөп пен жүгері, жоңылған және құрама жемге сұлы беруді ұсынған. Сол кезде бір биеден алынатын сүт орташа есеппен алғанда 1,5 литрден артады екен. Ал енді жылқыны борсыған, көгерген, шіріген және қыста қатып қалған, сонымен қатар жем-шөпке әртүрлі улы шӛптер және оның дәні бар қоспалармен азықтандыруға болмайды. Мұндай жем-шөп малға өте қауіпті ауру туғызады, көбіне малдың ӛліміне себеп болады. Жылқыларды тәулігіне үш рет суарып тұру керек, ал жаздың ыстық кезінде 4-6 рет. Әр жылқыға судың қажетті мөлшері ауа райының жағдайына, малдың жасына байланысты болады (тәулігіне 20-60 литр су керек етеді). Қорада ұстағанда жылқыларды автосуарғыш арқылы суарған тиімді. Жылқыны азықтандырғанға дейін суарады. Оларды дәнді дақылдармен (сұлы, арпа, бұршақ тұқымдастары, бидай) азықтандырудың алдында суаруды естен шығармау керек, себебі дәнді дақылдар асқазанда оның сөлінің нашар бөлінуінің арқасында дұрыс қорытылмайды. Ал егер жылқыны дәнді дақылдармен азықтандырғаннан кейін суаратын болсақ, онда асқазанда дәнді дақылдар ісінеді, содан соң ашиды, осыдан барып қарын кебеді де ауыржағдай туғызады. Мұндай жағдайда жылқыны 40-50 минут азықтандырғанға дейін немесе азықтандырғаннан кейін 2 сағат өткен соң суару керек. [5, 6, 7].
Жылқы - сүтқоректілер класы тақтұяқтылар отрядының өкілі. Қолға үйретілген жылқының арғы тегі жабайы жылқылар - тарпан мен түзат. Жабайы жылқылар тарихи дәуірлерде Еуразияның далалы, шөлейтті аймақтарында үйір-үйірімен тіршілік еткен. Олар ретсіз аулаудың нәтижесінде жойылған. Ерте кездерде тарпан мен түзат қазақ даласында көптеп кездескен. Тарпан XIX ғасырдың бас кезінде жойылған.
Жылқының алғаш қолға үйретілген жері Қазақстан даласы деп саналады. Жылқысын; бұдан 5—6 мың жыл бұрын қолға үйретілгенін археологиялық зерттеулер дәлелдеп отыр. Көкшетау өңіріндегі Ботай елді мекенінен қолға үйретілген жылқының қаңқа қалдықтары өте көп табылды. Қазір бұл археологиялық жаңалық дүние жүзіне белгілі. Жылқының Қазақстанда қолға үйретілгендігін дүние жүзі ғалымдары мойындап отыр.
Глазуновка елді мекенінде жылқы шаруашылығы базасын жүзеге асыру үшін алдымен кем дегенде 80 бас жылқы қажет:
Жылқыны бағып, одан қымыз алу мақсатында сауынды 29 бие, 1 айғыр алу керек;
Жылқы жарыстарын ұйымдастыру мақсатында асыл тұқымды Қостанай жылқысы 30 бас, ал көлік және тасымал мақсатында және салт атты 20бас қажет.
Жылқы қоралары. Жылқыны дұрыс күтіп- бағу үшін ат қорасы зоогигиеналық талаптарға сай болуы керек. Онда су құйылатын кеспек, қи шығаратын қол арба немесе зембіл, сыпырғы, жылқы суаратын шелек, ноқта, жүген, щетка, ат тарақ, жал тарақ, шұға, сүлгі, жұмсақ ысқыш, тұяқ қырғыш болуы керек. Ат қораның қабырғасы мен төбесін шаңнан тазартып, жылына екі рет әктейді. Зиянды газдар жиналмай ауасы таза болуы үшін қора ауасы таза болуы үшін қора ауасы ауық- ауық желдетіліп, ауыстырылады. Қора температурасы жұмыс аттары мен тұқымды айғырларға- 7-8 0 С, құлынын емізетін биелер мен құлындарға- 10-120 С шамасында сақталуы керек. Жазда ат қораның іші қоңыр салқын, ал қыста жылы болуы керек. Қора қаьырғасы жылуды жақсы сақтайтын кірпіш, ағаш, сабанкесектен не лай тамнан тұрғызылады. Бір қорада 5-6 жылқыны ұстау керек. Көп жылқыны ұстау үшін ат баздарын салу керек.
Соңғы кезде елімізде туризм енжар дамыған сала ретінде қарастырылғанымен, оны дамытуға көптеген бағдарламалар қабылдануда. Туризм өз ішінен көптеген түрлерге бөлінеді. Соның ішінде спорттық туризмді атап кетпесек болмайды. Себебі, ат туризмі осы спорттық туризмнің құрамына кіреді. Ат туризмін дамыту, ат спорты ойындарын дамыту арқылы көп табыс табуға болады.
Ат туризмі дегеніміз - атпен немесе, ат жегілген атарбамен саяхаттау. Атқа мініп саяхаттаған кезде барлық мүшелер қозғалысқа түсіп, денсаулыққа жақсы әсер етеді. Ертеде қазақтадың өмір жасының ұзақ болуы, олар күндіз - түні ат үстінде жүргендіктен. Атпен саяхаттау тек қана атқа мініп қана қоймай, жаяу жүруге де мүмкіндік береді. Ат туризмінің ерекшелігі сол,серуендеу кезінде барлық құралдар (жеке және топтық) және жүктер аттың ер-тоқымына бекітілген аспалы дорбаларда немесе арбаларда, шанадане болмаса жегілген аттармен тасылады. СССP-дағы ең бірінші атпен жүрумаршрутын («Катунь» туристік базасы – Қаракөл көлі (Алтай)) 1970 жылы Алтай өлкелік СТЭ-сі ұйымдастырды. 1975 жылдан бастап ат маршруттары Башкирияда («Арский Камень» туристік базасы), Качерево-Черкеште («Теберда» туристік комплексі), Оңтүстік Оралда («Курган» туристік қонақ үйі),Чувашиядағы («Сурские зари» туристік базасы), Шығыс Қазақстанда (Өскемендегі «Турист» қонақ үйі,Кемеров облысында «Юность» туристік базасы), Грузияда («Ваке» туристік қонақ үйі және «Кутанский» кемпингі), Краснодар өлкесінде ( Шуменскідегі.....