Ежелгі Қазақстан тарихы   6 сыныпқа арналған жұмыс дәптері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ақтау қаласы, 2010 жыл

 

Алғы сөз

 

        6-сынып оқушыларына ұсынылып отырған бұл дәптер ұстаздың ұзақ жылғы педагогикалық іс-тәжірибесінің жемісі. Балаларға өз бетінше жұмыс жасата отырып, сабақта, сабақтан тыс мезгілде өз Отанының тарихын білуге, құрметтеуге үйретеді.

        Кез-келген елде және әр уақытта адамдардың қоғамдық-саяси санасының, жеке тұлғасының қалыптасуы өткір де өзекті мәселеге айналуда.

        Бүгінгі таңдағы еліміздегі білім беру ісі баланың жас ерекшеліктеріне сай, төл тарихының даму кезеңдерін білуі, қоғамдық ортаның әлеуметтік-экономикалық дамуына икемделіп отыруына бағытталған. Қоғамдық пәндер оқушының жеке тұлғалық дамуы мен жалпы дамуға дайындығы мәселелерінің бірлігін шешуге көмектеседі.

        Ежелгі Қазақстан тарихы үш кезеңге бөлінеді. Уақыт бойынша ең ұзақ тас дәуірі, оны қола дәуірі алмастырды. Қола еңбек құралдарының темір құралдармен ауыстырылуы, темір дәуірінің бастамасы болды.

        Тас дәуірінде өмір сүрген адамдар еңбекке бейімделіп, терімшілікпен және аңшылықпен айналысты. Тұрмысқа қажетті еңбек құралдарын жасады. Қола дәуірінде еңбек құралдарын дамыта отырып, малшылық, егіншілікпен қатар әртүрлі рудаларды өндіруді, қалайыны, алтынды пайдалануды үйренді. Тұрмысқа қажетті киім, ыдыс-аяқ жасау кеңінен дамыды.

        Ерте темір дәуірі б.з.б. 8-ғасырдан бастап, б.з.б. 3-ғасырға дейін 500 жылға созылды. Ал кейінгі темір дәуірі б.з.б. 3-ғасырдың басынан б.з.б. 6-ғасырын қамтиды.

        Оқушылар ертедегі көшпелілер – сақ, ғұн, үйсін, қаулы, сарматтардың өмір салтымен танысады. Тарихы болмаған халықтар жер бетінде жоқ. Қазақстан тарихы - әлемдік тарихтың бір бөлігі. Әрбір адам өз халқының тарихына зор құрметпен қарауы тиіс. Ежелгі Қазақстан тарихы және оған қосымша жұмыс дәптері ежелгі Қазақстанның мыңдаған жылдық күрделі тарихын оқып білуге үйретеді.

        Жұмыс дәптеріндегі бос орындарға ұғымдар, жаңа сөздер, терминдер, оқиғалардың болған мезгілі жазылады. Бұл тақырыпты меңгерту үшін жасалған. Схема, кесте, суреттер тапсырманы орындау кезінде ақпарат ретінде пайдалану үшін қажет.

ТАС ДӘУІРІ

 

1. Алғашқы адамдардың пайда болуы
2. II. Палеолит. Мезолит

• Неолит. Энеолит

 

• Алғашқы адамдардың пайда болуы

 

1. Адамзат тарихы дамуының алғашқы кезеңі: ________________________________

• Тас дәуірінде адамдар негізінен тас құралдарды пайдаланды. Сондықтан да адамзат баласының тас құралдарды өндірген және пайдаланған уақыты тас дәуірі деп аталады.

2. Адамды жануарлар дүниесінен бөліп шығарған: ____________________________

________________________________________________________________________

3. Ертедегі адамдардың маймылдар мен жануарлардан басты айырмашылығы: _______

________________________________________________________________________

4. Ғалымдардың алғашқы адамға берген атаулары: _______________________________
5. «Епті адамның» (Ноmо habilis) табылған жері: ________________________________
6. «Епті адамның» өмір сүрген уақыты: _________________________________________
7. «Тік жүретін адам» (Ноmо еrесtus) деп аталғандар: _____________________________
8. Питекантроптың қаңқасы алғаш рет табылды: _________________________________
9. Питекантроп өмір сүрді __________________________________________________
10. Синантроп табылған жер: _________________________________________________
11. Синантроп («қытай адамы») өмір сүрді: ______________________________________
12. Жер бетінде 100 - 35 мың жыл бұрын өмір сүрген: _____________________________
13. Неандертальдық адам табылған жер: _____________________________________
14. 1938 жылы Өзбекстандағы неандертальдық баланың сүйегі табылған үңгір:______

• Неандертальдық баланың бет әлпетін қалпына келтірген антрополог-ғалым:

____________________________________________________________________

15. Неандертальдықтардан кейін, 40-35 мың жыл бұрын қалыптасқан: ______________
16. «Саналы адам» сүйегі алғаш рет табылған үңгір: ___________________________
17. «Саналы адамның» табылған жеріне байланысты ғалымдардың берген атауы: ____

________________________________________________________________________

• Тас дәуірінің кезеңдері

 

18. Еңбек құралдарын, тас өңдеу техникасын, бұйымдардың жетілдірілуін зерттеген археологтар тас дәуірін үш кезеңге бөледі:
19. Палеолит - _______________________________________________________
20. Мезолит - _______________________________________________________

III.   Неолит - ________________________________________________________

19. Тас дәуірі (палеолит): ________________________________________________

• Ерте тас ғасыры (ерте палеолит): _________________________________
• Орта палеолит (мустье): _________________________________________
• Кейінгі палеолит: _______________________________________________

20. Мезолит — орта тас ғасырының хронологиясы: ___________________________
21. 21. Неолит - жаңа тас ғасырының хронологиясы: _____________________________

 

Палеолит

• Ерте палеолит

 

22. Алғашқы еңбек құралдары негізінен жасалды: ________________________________
23. Ежелгі адамдардың алғашқы еңбек құралдары:_______________________________
24. Бір қабат өңделген тас құралдың жүзін ұсақ кертік-ойықтар (араның жүзі сияқты) жасау арқылы өткірлеу: ________________________________________________
25. Домалақ малта тасты екі жағынан егеп, жүзі өткір, ирек ара сияқты жасалған құрал:__________________________________________________

26. Екі жағынан өңделген қарапайым шапқыш тас құрал: __________
27. Ертедегі адамның ең алғашқы кәсібі: ______________________
28. Алғашқы адамдар аулаған аңдар:_______________________________
29. Ежелгі адамдардың тұңғыш баспанасы:_______________________
30. Алғашқы адамдардың бастапқы кезеңдегі топтасу жүйесi:_________
31. Қазақстан аумағындағы алғашқы адамдардың замандасы:__________

Мамонт

_________________________________________________________

• Қазақстан аумағын мекендеген ежелгі адамдар 1 млн. жыл бұрын өмір сүрген.

32. Қазақстанда ең ежелгі адамдардың өмір сүрген аймағы: _____________________
33. Жамбыл облысындағы 5 мыңға жуық тас құралдар табылған тұрақтар: _____________

_____________________________________________________________________

34. Жамбыл облысынан табылған бес мыңнан (5000) аса еңбек кұралдарының барлығы: ____________________________________________________________

• Палеолит дәуіріне жататын еңбек құралдары табылған өңір: _______________

______________________________________________________________________

35. Ерте тас ғасыры тұрақтарының ең көнелері (Бұлардан табылған құралдар Шығыс Африканың Олдувай сайынан табылған ең көне құралдармен замандас): __________

   _________________________________________________________________________

36. Орталык Қазақстан жерінен түзу, кейде қайқы тас пышақ сияқты қырғыштар табылған тұрақ: ________________________________________________________

 

• Орта және кейінгі палеолит

 

37. Жер беті күрт суып, мұздық пайда болды: ____________________________________
38. Жер бетінің күрт сууына байланысты алып мұздық пайда болған аймақтар:_______

     _______________________________________________________________________

39. Ғалымдардың айтуынша жер бетінде пайда болған мұздықтың қалыңдығы:_______
40. Ауа-райының күрт сууына байланысты орта палеолитте: ____________________
41. Ежелгі адамдар ең әуелі (мұз дәуіріне дейін) отты алды: _____________________

      _____________________________________________________________________

42. Ежелгі адам жіп орнына пайдаланды: ________________________________________
43. Тас дэәуірі адамдарының ине мен біз жасаған заты: ____________________________
44. Рулық қауым қалыптасты: ______________________________________________

• Рулық қауым - туысқандардың ұжымы.

45. Тас дәуірінде ру ішіндегі мәселелерді шешкен: ______________________________

• Кейінгі палеолит адамдары рухани жағынан жетіле түсті. Діни наным сенімдер қалыптаса бастады. Олар өлген адамдарын жерлегенде түрлі әшекей заттарын бірге көмген. Сонан соң жерленген адам маңайына киіктің мүйізін айналдыра қойған.

46. Адамның шығу тегін жануарлар, өсімдіктер немесе табиғат құбылыстарымен байланыстыратын наным-сенім: _____________________________________________
47. Табиғаттың дүлей құбылыстарынан өздерін сақтау үшін түрлі тылсым әрекеттер жасау: ____________________________________________________________________
48. Ежелгі адамдардың жерлеу ғұрпында өлген адам үстіне қызыл минерал бояу себу сенімінің ғылыми атауы: _______________________________________________
49. Алғашқы адамдардың табиғатқа тәуелділігінен туған: ______________________
50. Адамның рухани мәдениетінің дамуы туралы мағлұмат беретін: ________________
51. Археологтардың тапқан сүйек пен мүйізден жасалған мүсіндерінде

ең көп кездесетін бейнелер: ____________________________

52. Тасқа түсірілген сурет-хат: ____________________________
53. Орталық Қазақстандағы кейінгі палеолитке жататын 300-ге

жуық тас құрал табылған тұрақ: ________________________

54. Шығыс Қазақстандағы кейінгі палеолитке жататын тұрақ:        

_______________________________________________________        Пиктография

• Оңтүстік Қазақстандағы Арыстанды өзенінің бойынан кейінгі палеолиттік тұрақтар табылды.

 

Мезолит

_________________________

 

55. Ғалымдардың есептеуі бойынша мұздық ери бастады: _________________________
56. Мезолиттің басында ___________________________________________________

_____________________________________________________________________

57. Мезолитте _____________________________________________________________

_______________________________________________________________________

58. Мезолиттің басты жаңалығы: _________________________
59. Мезолит адамының негізгі кәсібі: ______________________
60. Қазақстандағы мезолиттік тұрақтар саны: _________________
61. Қабырғалары терең көмілген, көлемі 40-60 шаршы метр мезолит баспанасы табылды: ________________________ Садақ пен жебе

▪     Мезолит заманының тұрғындары бір жерде ұзақ тұрақтап мекендемеді. Себебі: үнемі жайылымын ауыстырып, өрістеп отырған аңдардың соңынан ілесіп көшіп жүрді.

62. Мезолитте ____________________________________________________________
63. Алғашқы қауымды егіншілікке алып келген: _______________________________
64. Егіншілік пайда болды: _______________________________
65. Алғашқы егіншіліктің егін оратын тас құралы:_____________
66. Ертедегі егіншілердің жер жыртатын құралы: _______________
67. Мезолит заманының үлкен жаңалығы, ұзындығы 1-2 см ұсак жаңқа тастардан жасалаған құралдар: ____________________ Егін ору
68. Мезолит дәуірінде әйелдер мен ерлер арасында ____________________________
    • Ерлер, негізінен, аң аулады, әйелдер көбінесе терімшілікпен айналысты.

69. Орта тас дәуіріндегі балалар тобынан ересектер тобына өту үшін жүзеге асырылған:

       _________________________________________________________________________

 

Неолит

__________________________

70. ________________________________________________

       ________________________________________________

71. ________________________________________________

       ________________________________________________

• Неолитте адамдар тасты жылтыратып тегістеуді үйренді.       Еңбек құралдар                                                   

72. Неолит дәуірінде адамдар ойлап тапқан еңбек құралдары:

       ______________________________________________________

73. Қазақстан жерінде кездесетін неолит тұрақтарының ең көнесі:

      ____________________________________________________

74. Қазақстан аумағынан табылған неолиттік тұрақтар саны:

      ____________________________________________________             Дән үккіш

75. 150-ге жуық неолиттік тұрақ, көне кен шығару, жерлеу орындары табылған өңір:

      _______________________________________________________________________

76. Шығыс Қазақстандағы неолиттік тұрақ: ___________________________________
77. Солтүстік Қазақстандағы неолиттік тұрақ: _________________________________
78. Орталық Қазақстандағы неолиттік тұрақтар: ______________________________
79. Неолиттік Сексеуіл тұрағы орналасқан өңір: _________________________________
80. Сексеуіл тұрағынан табылған сүйектердің 80℅-ы: ____________________________
81. «Неолиттік төңкеріс»: ____________________________________________________
82. Неолит дәуірінің үлкен жаңалықтарының бірі: ____________

      ____________________________________________________

83. Ғалымдардың неолит дәуіріне берген өзгеше атауы: _______

      ____________________________________________________

84. Неолитте саздан жасалған қыш ыдыстың атауы: ___________

      _______________________________________________________________________

 

Энеолит (мыс-тас ғасыры)

 

85. Мыс-тас дәуірінің (энеолит) хронологиясы: _________________________________
86. Бұл кезеңде ____________________________________________________________

      _______________________________________________________________________

87. _______________________________________________________________________
88. Адамзат баласының тұрмыста тұңғыш пайдаланған металы: ___________________

• Адамдар мыс өңдеуді үйренді: 7 мың жыл бұрын.

89. Мыс-тас ғасыры қоғамындағы екі ірі өзгеріс:
90. __________________________________________________________________
91. __________________________________________________________________
92. Ең алғашқы ірі қоғамдық еңбек бөлінісі: ____________________________________

      _______________________________________________________________________

91. Жылқы сүйектері өте көп табылған Солтүстік Қазақстандағы энеолиттік тұрақ: ___

      _______________________________________________________________________

92. Энеолиттік Ботай тұрағынан табылған тұрғын үйлердің саны: __________________

▪     Энеолит кезеңінде ботайлықтардың жетістігі: ________________________________

      _______________________________________________________________________

93. Энеолиттік ескерткіштер табылған Маңғыстаудағы елді мекен: _________________

       _____________________________________________________________________________

 

 

 

ҚОЛА   ДӘУІРІНДЕГІ   ҚАЗАҚСТАН

 

• Қола дәуірі

 

1. Қола дәуірінің хронологиясы: ______________________________________________
2. Қола дәуірі: _____________________________________________________________
3. Қоланың алыну қосындысы: _______________________________________________

• Қалайы + Мыс = ___________________________________________________

4. Қола дәуірінде негізінен қалайы игерілген өңір: _______________________________
5. Қола дәуірінде негізінен мыс игерілген өңір: __________________________________
6. Kөне заманда Жезқазғаннан 1 млн тонна кен өндіргені туралы мәлімдеген қазақтың белгілі ғалымы: _________________________________________________________
7. Қола дәуірінде 1100 тонна қалайы шығарылған кен орыны: _____________________
8. Қола дәуірінде кенді қорыту үшін салынған күрделі құрылыстар: ________________

• Еңбек құралдары тас немесе саз балшық қалыптарға құйылып, өңделген.

 

• Андрон мәдениеті

 

9. Еуразия даласындағы қола дәуірінің мәдениеті: _______________________________
10. Андрон мәдениетінің ең алғашқы ескерткіштері табылған жер: _________________

      _______________________________________________________________________

• Андрон мәдениетінің алғашқы ескерткіштерін тапқан: Б.Г.Андрианов 1914 жылы.
• Қазақстан аумағындағы Андронов мәдениетінің алғашқы ескерткіштерін тапқан:

      _______________________________________________________________________

11. Андрон мәдениетінің тараған аумағы: ______________________________________

      _______________________________________________________________________

12. Солтүстік және Батыс Қазақстанда табылып зерттелген Андрон мәдениеті қоныстарының саны: ________________________________________________________
13. Қола дәуіріне жататын Солтүстік Қазақстандағы қоныстар: ____________________

      _______________________________________________________________________

• Петровка және Боголюбов қоныстары орлармен және дуалдармен қоршалған.

14. Батыс Қазақстандағы қола дәуірінің қонысы: ______________________________
15. Шығыс Қазақстандағы қола дәуірінің қонысы: _____________________________
16. Қостанай облысы мен Челябі облысының шекарасында табылған қола дәуіріндегі ежелгі қала: _______________________________________________________________
17. Қола дәуіріне тән 30-дан аса қоныс пен 150-ден астам обалар табылған Қазақстан өңірі: ____________________________________________________________________

• Кейінгі қола дәуірінің ескерткіші Түгіскен орналасқан аймақ: Сырдарияның төменгі ағысы. Түгіскен шикі кірпіштен салынған және оған кремация (өлікті өртеу) тән.

 

• Андрондықтардың шаруашылығы мен кәсібі

 

18. Ерте қола дәуірінде (б.з.б. XVIII – XVI ғғ.) мал өсіру, негізінен отырықшылық, бақташылық түрде болды.

• Андрондықтар тұңғыш рет қыста малды қолда ұстау тәжірибесін енгізді.

19. Мал шаруашылығындағы жайлаулық тәсіл дегеніміз: _________________________
20. Түйе қолға үйретілді: ____________________________________________________

• Зерттеу кезінде Орталық, Батыс Қазақстаннан табылған түйе сүйектері айқын дәлел. Үшқатты қонысынан түйенің қыш мүсіні, Ақсу-Аюлыдан бота сүйегі, Алексеевка қонысынан түйе сүйектері табылған.

21. Қола дәуірінде тебіндеп жайылуына байланысты саны артқан мал: ______________
22. Андроновтықтар айналысқан егіншілік түрі: _________________________________
23. Андроновтықтардың астықты ору үшін қолданған құралдары: __________________

• Қола және мыс орақтар Шығыс Қазақстандағы Мало-Красноярка, Батыс Қазақстандағы Алексеев, Солтүстік Қазақстандағы Степняк қонысында және Жетісудан жерінен табылған.

24. Көкшетау жерінде қола шалғы табылған қоныс: ______________________________
25. Қола дәуіріндегі ыдыс жасаудың ең өрістеген түрі: ___________________________

      _______________________________________________________________________

26. Андрондықтар сүт өнімдері мен етті сақтау үшін: ____________________________

      _______________________________________________________________________

27. Андрон мәдениетінің археологиялық символы: _______________________________

• Зергерлік өнері пайда болды: Б.з.б. XVI – XІV ғғ.

 

 

 

• Андрондықтардың баспанасы

 

28. Қола дәуірінің қоныстары көбінесе орналасты: _______________________________

• Қоныстар әдетте, 5 – 10, кейде 20 шақты

    үйден тұрды.

29. Қола дәуірінің тұрғын үйлері екі түрге бөлінді:______ _______________________________________________

Қыш ыдыстар, еңбек құралдар Қола дәуірі

• Тұрғын үйлердің аумағы 100 м²-ден 300-400 м²-ге дейін жетті.   
• Қола дәуірінің ең көлемді баспаналары табылған      

    Орталық Қазақстандағы мекендер: Бұғылы, Ақбауыр, Кент.

30. Андрондық жанұяның үйлерінде қасиетті деп санаған орын: ___________________

 

• Беғазы-Дәндібай мәдениеті

 

31. Беғазы-Дәндібай мәдениетіне жататын жерлеу орындарының көпшілігі: __________

      _______________________________________________________________________

• Беғазы-Дәндібай қорғандары биіктеу болып келеді және ұсақ қиыршық тастар мен топырақтан тұрғызылып, етегі үлкен қақпақтастармен бекітілген.
• Беғазы-Дәндібай мәдениетіне жататын қыш құмыралардың ернеуі тік, бүйірі шығыңқы, түбі тегіс.

32. Қола дәуірін жоспарлы зерттеу басталды: ___________________________________
33. Көшпелілердің қола дәуіріндегі тарихы мен мәдениетінің зерттеген: ____________

 

• Қоғамдық құрылысы, діни сенімдер

 

34. Қола дәуірінде Қазақстан жерін мекендеген тұрғындардың қоғамдық құрылысы:

      _______________________________________________________________________

35. Қола дәуірінде: _________________________________________________________
36. Қола дәуірінде қауым ішінде мал-мүлік теңсіздігінің шығуы: ___________________

      _______________________________________________________________________

37. Ежелгі салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың бұлжымай орындалуын қадағалаған жоғары дінбасы: ________________________________________________________
38. Қола дәуірінде әр түрлі жыртқыш аңдардың тістерінен жасады:

      ______________________________________________________

39. Андрондықтардың тасқа салған суреттері табылды: __________

      ______________________________________________________

40. Петроглифтардың көп шоғырланған Жетісудағы ескерткіші: __

      _______________________________________________________

41. Қола дәуірінде адамдарды жерлегенде басын қаратқан жақ: ____________________

 

• Андрондықтардың бет пішіні

 

42. Антропология - ________________________________________________________

      _______________________________________________________________________

43. «Андрондықтар мұрынды келген, бет сүйегі шығыңқы емес, көздері үлкен. Кескін-кейпі ірі, дене құрылысы мығым, жігерлі, келбетті адамдар болған» - деп андроновтықтардың сырт бет-бейнесін сипаттаған:____________________________
44. Андрондықтар дене құрылысы жағынан ұқсаған: _____________________________
45. Қостанай жеріндегі Алексеев қорымынан табылған адамның бет пішінін жасаған антрополог: _____________________________________________________________

ЕРТЕ  ТЕМІР  ДӘУІРІНДЕГІ   ҚАЗАҚСТАН

 

 І. Көшпелі мал шаруашылығының қалыптасуы

ІІ. Сақтар

Көшпелі мал шаруашылығының қалыптасуы

 

1. Темір дәуірінің қамтитын аралығы: _________________________________________

• Ерте темір дәуірі: _______________________________________________
• Кейінгі темір дәуірі: _____________________________________________

2. Ерте темір дәуірінде мал басының көбеюіне байланысты қалыптасты: ____________

      _______________________________________________________________________

3. Жылқыны қолға үйретуге байланысты ойлап табылған жаңалық: _________________
4. Табиғаттың дайын өнімін пайдаланған аңшы-терімшілерден көшпелілердің айырмашылығы _________________________________________________________

• Мал шаруашылығының белгілі аймақтарда бірнеше түрі болды:

5. Таза көшпелі тұрмыс қалыптасқан аймақтар: ______________________________
6. Жартылай көшпелі мал шаруашылығы дамыған аймақтар: ________________

    ______________________________________________________________________

7. Отырықшы шаруашылық дамыған өңірлер: ______________________________

    ______________________________________________________________________

• Дәстүрлі көшпелі мал шаруашылығының дамуына байланысты қалыптасқан жайылымдар:
• Көшпелілердің жазда мал жаю орындары: _________________________
• Көшпелілердің күзде мал жаю орындары: __________________________
• Көшпелілердің жылы қоралары бар тұрақтары: _____________________
• Көктемгі жайылым: ____________________________________________

8. 3 000 жыл бұрын аталып, біздің заманымызға дейін жеткен ежелгі мерекенің бірі:

    _________________________________________________

9. Көшпелілердің негізгі баспанасы: ____________________
10. Киіз үй негізгі екі бөліктен құралған: _______________

    _________________________________________________

Киіз  үй

11. Киіз үйдің ағаш қаңқасы үш бөліктен тұрады: _____________________________
12. Киіз үйдің негізі: ______________________________________________________
13. Ерте көшпелілердің баспаналарында пеш орналасты: _______________________
14. Көшпелілердің баспаналарында киелі санаған орын: ________________________

 

Сақтар

 

• Сақтар туралы алғашқы мәліметтер

 

15. Сақтар туралы мәліметтер беретін ежелгі мәтіндердің екі тобы белгілі: ________

      _____________________________________________________________________

16. «Сақ» сөзінің парсы жазбаларындағы мағынасы: _________________________
17. «Сақ» сөзінің иран жазбаларындағы мағынасы: __________________________

• Сақтар туралы «Киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас» деп жазған: ____

      _____________________________________________________________________

18. Ежелгі грек авторларының сақтарға берген атауы: __________________________
19. Ежелгі грек тарихшысы Геродоттың (б.з.б. 484 – 425 жж.) сақтарды атауы: _____
20. Геродотты «тарихтың атасы» деп атаған: __________________________________

• Сақтар туралы «дұшпанға-қатал, досқа-адал» деп баяндайтын: _______________

      _____________________________________________________________________

• «Сақ әйелдері ер жүрек келеді, соғыс қаупі төнгенде ерлеріне көмектеседі» деп баяндаған грек авторы: _________________________________________________
• Олар «садақпен, қылышпен және қола балталармен қаруланған, сауыт киген» деп сақтарды сипаттаған: _______________________________________________
• Сақтар туралы «олардың бәрі ақкөңіл және уәдеге берік» деп құрметпен жазған ертедегі грек географы: ________________________________________________

 

• Сақ тайпаларының қоныстануы

 

21. Сақтардың негізгі үш (3) тобы (парсы деректері бойынша):
    1. Сақ-тиграхауда (шошақ бөріктілер): ______________________________

      _______________________________________________________________

2. Сақ-парадарайа (теңіздің арғы жағындағы сақтар): __________________

                 _______________________________________________________________

3. Сақ-хаумаваргалар (хаома сусынын дайындайтын сақтар): ___________

                 _______________________________________________________________

22. Аримаспылар – ______________________________________________________
23. Иссендондар – _______________________________________________________
24. Аргиппейлер – _______________________________________________________

• «Аргиппей» сөзінің латын тіліндегі мағынасы: _____________________

25. Сарматтар (б.з.б. 8- б.з. 5 ғ.ғ.) – _________________________________________
26. Дах (дай), сақ-массагет тайпалары – ___________________________________

• Сақ қоғамы

 

27. Сақ қоғамында алғашқы қауымдық құрлыстың ыдырауынан кейін пайда болған:

      _____________________________________________________________________

28. ____________________________________________________________________
29. Сақ қоғамы үш топтан тұрды:

• _____________________________________________________________
• _____________________________________________________________
• ______________________________________________________________

30. Жауынгерлер тобына тән дәстүрлі түс: ___________________________________
31. Абыздарға тән дәстүрлі түс: ____________________________________________

• Абыздардың ерекше белгісі: _____________________________________

______________________________________________________________

32. Сақ малшылары мен егіншілері киген киімдерінің түсі: _____________________
33. Сақ жауынгерлерінің ежелгі үнді-иран тіліндегі атауы: ______________________
34. Сақ қоғамындағы «Сегіз аяқтылар» дегеніміз: _____________________________

      _____________________________________________________________________

35. Сақ тайпа көсемдері билік басына келді: __________________________________
36. Рулар арасындағы даулы мәселелерді шешкен: ____________________________

 

• Сақтардың тұрмысы мен шаруашылығы

 

37. Сақтардың негізгі шаруашылығы: _______________________________________
38. Сақтар аз өсірген мал түрі: _____________________________________________

• «Сақтар құдай деп күнді есептеген және оған жылқыны құрбандыққа шалды» - деп жазған: __________________________________________________________

39. Геродоттың жазуынша сақтар қыста тұрды: _______________________________

þ  Түйе өсіру кең тараған Қазақстанның далалық және шөлейт аймақтары: _______

      _____________________________________________________________________

40. Ертеде темір қарапайым тәсілмен өндірілді: _______________________________

• Ерте темір дәуірінде қарапайым көрікпен пештің ең жоғарғы температурасы 1200 градусқа жетті.
• Сақтардың б.з.б. 3-2 ғғ. қазылған арықтар орны табылған жер: Алматының маңындағы Талғар қаласының жаны және Жамбыл облысының аумағы.

41. Қазақстан жерінде түсті металл қорыту, өндіру ісі өте жақсы дамыған кезең:

      _____________________________________________________________________

• Шығыс Еуропа жерінен, Кавказдан Қазақстан жерінде өндірілген металдан жасалған заттар табылды. Олар б.з. ІІ-ІІІ ғғ. аралығын жатады.

 

• Саяси тарихы

 

42. Сақ жеріне Кир бастаған парсы әскерлері басып кірді: ______________________
43. Сақтардың парсы патшасы Кирге қарсы күресін басқарған: __________________

• Томирис туралы «Әйел болса да, жаудың шапқыншылығынан қорыққан жоқ» деп жазған Рим тарихшысы: ____________________________________________

44. Сақ патшайымы Томиристің өмір сүрген мерзімі: __________________________

▪    Жаудың тұзағына түсіп, қаза тапқан Томирис патшайымның баласы: __________

45. Сақ жерінде Кирдің өлтірілгендігін жазған: ________________________________
46. Дарий бастаған парсы әскерлері жорығының мерзімі: _______________________
47. Дарийден жеңіліс тапқан сақ көсемі: _____________________________________

?  Сақ малшысы Шырақтың ерлігі туралы жазған грек тарихшысы: ____________

48. Ұзақ жылғы соғыста сақтардың біраз жері парсылардың қол астына қарады. Сақтар мәжбүр болды: _________________________________________________

      _____________________________________________________________________

49. Б.з.б. 490 ж. болған Марафон шайқасында сақтар парсылармен бірігіп соғысты: ______________________________________________________________
50. Б.з.б IV ғасырда (б.з.б. 330-327 жж.) сақ жеріне қауіп төндірген: ______________
51. Грек-македон басқыншыларына қарсы 3 жыл бойы күрес жүргізген сақ жауынгері: ___________________________________

• «Скифтер өздерін және аттарын берік сауытпен

мұқият қорғаған» деп көшпелілердің әскери қару-

жарақтарының ерекшелігін жазған А.Македонскийдің

тарихшысы: ________________________________________________

• Сақтардың А.Македонскийге қарсы ерлік күресі туралы жазған: _____________
• Сақтардың мәдениеті

 

53. Қызылордадан 300 шақырым жерде орналасқан, б.з.б. IV – б.з. ХІІІ ғасырларына жататын сақ қалашығы: _______________________________________________

• Шірік-Рабат қаласының күзет мұнаралары бар орталығы: ____________
• Қала орталығынан табылған заттар(жебенің қола ұштары,алтын қапсырмалар, саздан жасалған бұйымдар) _________________________
• Шірік-Рабат қаласының орнынан табылды: ________________________

54. Қыш күйдіретін пеш, қол диірмен тастары, тары қалдықтары табылған сақ қаласы: ____________________________________________________________

• Археологиялық деректерге қарағанда Бәбіш-Молда тұрғындары егіншілікпен айналысқан.

55. Ерте темір дәуірінде арнаулы рулық зираттар орналасқан жер: _______________

• Сақтарда қолөнер ісі өте жақсы дамыды. Қолөнер шеберлері қауым мүшелеріне қажетті бұйымдарды жасады. Сақтарда ағаш оюмен қатар ілгек, таға, түйме сияқты заттарды жасайтын сүйек өңдеу қолөнері де дамыды.

56. Б.з.б. VII ғасырдан бастап далалы аймақтарда пайда болған бейнелеу өнері: ____

      _____________________________________________________________________

• «Аң стилінің» негізгі тақырыбы – аңдар және аңыздағы ғажайыптарды бейнелеу. «Аң стилі» өнері сәндік сипатта қолданылды.

57. «Аң стилі» өнері дәстүрімен сақтар ______________________________________
58. Сақтарға ираннан тараған «өмір ағашы» дейтін аңдық стильдегі бейне: _______

      _____________________________________________________________________

• Сақтарда әрбір ру, тайпа өзінің шыққан тегін әр түрлі аңдармен байланыстырған және оларды өздерінің қасиетті тұмары санаған.

▪    Сақтар еуропеоидтік нәсілге жатқанымен, олардың бет әлпетінде біртіндеп монғолоидтық белгілер пайда болды.

59. Қазақстан жеріндегі сақтарда монғолоидтық белгілер басым болған өңір: ______

      _____________________________________________________________________

 

 

 

Тапсырма  «Жауабын кім тез табады?»

 

1. Алтын киімді адам қай жерден табылды? __________________________________
2. Есік қорғаны Алматыдан неше шақырым жерде? ____________________________
3. Есік қорғаны қай жылдары қазылған? _____________________________________
4. Сақ жауынгерлерінің жасы нешеде? _______________________________________
5. «Алтын адамның» үстінен алтыннан жасалған қанша қаптырма мен әшекейлер табылған? ____________________________________________________________
6. Қай қаланың орталық алаңында сақ адамы бейнеленген ескерткіш бар? _________

 

Сақтар тақырыбы бойынша қайталау сабағы.    

«Р» сөзжұмбағы

 

1					Р
		2			Р
	3				Р
		4			Р
		5			Р
		6			Р
			7		Р
8					Р
		9			Р
		10			Р

 

1. Сақ патшайымы.
2. Парсы патшасы.
3. Сақ патшайымының баласы.
4. Парсы патшасы.
5. Сақтармен соғысқан ел.
6. Ержүрек сақ жауынгері.
7. Сақтар мен парсылар қай мемлекетке қарсы соғысты?
8. А.Македонскийдің Орта Азияда басып алған қаласы.
9. Самарқанның ескі атауы.
10. А.Македонскийдің сақтарға соғысын жазған тарихшы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны

 

1. Алғы сөз .........................................................................................................                                                                                                                3
2. Тас дәуірі. Алғашқы адамдардың пайда болуы......................................... 4
3. Тас дәуірінің кезеңдері................................................................................. 5
4. Палеолит. Ерте палеолит.............................................................................. 5
5. Орта және кейінгі палеолит......................................................................... 6
6. Мезолит.......................................................................................................... 7
7. Неолит............................................................................................................ 8
8. Энеолит (мыс-тас ғасыры)........................................................................... 9
9. Қола дәуіріндегі Қазақстан. Қола дәуірі......................................................10
10. Андрон мәдениеті.............................................................................................10
11. Андрондықтардың шаруашылығы мен кәсібі...............................................11
12. Андрондықтардың баспанасы.........................................................................12
13. Беғазы-Дәндібай мәдениеті..............................................................................12
14. Қоғамдық құрылысы, діни сенімдер...............................................................13
15. Андрондықтардың бет пішіні..........................................................................13
16. Ерте темір дәуіріндегі Қазақстан.................................................................14
17. Көшпелі мал шаруашылығының қалыптасуы...............................................14
18. Сақтар. Сақтар туралы алғашқы мәліметтер................................................15
19. Сақ тайпаларының қоныстануы......................................................................15
20. Сақ қоғамы........................................................................................................16
21. Сақтардың тұрмысы мен шаруашылығы.......................................................17
22. Саяси тарихы.....................................................................................................18
23. Сақтардың мәдениеті........................................................................................19
24. Тапсырма «Жауабын кім тез табады?»..........................................................20
25. Сақтар тақырыбы бойынша қайталау сабағы. «Р» сөзжұмбағы.................20

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер

 

 

1. Қазақстан тарихы. Бағдарлама. 5-7 сыныптар. РОНД. 2003ж.
2. Қазақстан тарихынан әңгімелер. Ж.Артықбаев, Ә.Сабданбекова, Е.Әбіл 2006ж.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Facebook | VK | WhatsApp | Telegram | Twitter

Қарап көріңіз 👇